وَرِنه (سرزمین خوشی) نام اوستایی مشترک پارس (پَرهَشی) و عیلام (شوش)

در اوستا زادگاه فریدون (کوروش پارسی و انشانی) وَرِنه (سرزمین خوشی) یاد شده است، لذا این نام را می توان با پَرهَشی (سرزمین شادی) یعنی صورت کهن نام پارس و نیز شوش (محل خوبی و خوشی) پایتخت عیلام سنجید که هر دو در اوستا تواماً تحت نام وَرِنه (سرزمین خوشی) یاد شده اند. دلیل اینکه نام پارس و عیلام در اوستا تحت این اشکال مذکور نیست مستتر بودن آنها تحت همین نام وَرِنه است:

شوش. (ص) به معنی خوب و نیک و لطیف است و شوشتر به معنای بهتر و نیکوتر و لطیف تر باشد. (حمزه ٔ اصفهانی از یاقوت در معجم البلدان).

معانی محتمل نامهای قدیمی رودخانه های خوزستان در منابع کهن یونانی

خواسپ (خو-وس-اپ، دارای آب بسیار): مطابق رود کرخه (عالی) است.

ایولئوس: این نام به صورت اَاورو-اوس معنی سرچشمه گیرنده از چشمۀ زیرین مطابق نام چاهو و کارون و رود کاریزهای کتب پهلوی است.

پازی تیگر (دجله کوچک): مطابق شاخۀ اصلی رود کارون است.

کوپرات (رودخانۀ زیبا و مطبوع): مطابق شاخۀ دز رود کارون است.

آگرادات (رود بالایی): مطابق رود طاب (مارون) است.

اوروآتیس (رود روان پایینی): مطابق رود جراحی است.

رود هدیفون (رود همواره جاری= زهره) مطابق رود هندیجان (همواره زنده) است.

شهر هندیجان (هدیفون منابع کهن یونانی، محل کتابت) همان ریو اردشیر عهد ساسانی است

هندیجان (هدیفون، محل کتابت) نام دیگر شهر ریو اردشیر (شهر ثروتمند با شکوه) بوده است:

ha-dip-on: place of writing

hand-divan/dijan: place of writing

چون یاقوت حموی در معجم‌البلدان ج ۲ ص ۵۹۴ ریو اردشیر را ری‌شهر دانسته و می‌نویسد: «در دوره حکومت فارس‌ها، کشته دفتران در آنجا می‌زیستند. و ایشان به خامه جستق می‌نوشتند که خامه‌ای بوده برای کتاب‌های پزشکی و نجوم و فلسفه و امروز کسی نه در عربی و نه در فارسی بدین خامه نمی‌نویسد.»

«کشته دفتران» به گمان یاقوت «گَشته دفیران» است، به معنی شکسته نویسان.

می‌‌گوید، گشته دفیران خط مخصوصی بوده که به روزگار خود او (سده هفتم) هم دیگر نشانی از آن نمانده بود.

و بلاذری در ص ۵۴۰ فتوح‌البلدان گزارشی جالبی از غارت تازیان در شهر ثروتمند ریو اردشیر داده و نوشته که روز تصرف ریو اردشیر از جهت نعمت فراوان که به مسلمانان رو کرد همچون روز قادسیه بود.

به اختصار نام هندیجان (محل کتابت) در عهد یونانیان هدیفون (هَ-دیپ-ون) بوده است یعنی محل کتابت. معنی شهر کتابت و شهر ثروتمند در توصیف ریو اردشیر آمده است. معانی هندیجان و هدیفون و ویژگی های ریو اردشیر و مکانهای آنها گویای این همانی آن ها است.

ریشۀ اوستایی هزینه و هزال اصفهانی (محاسبه)

واژهٔ اوستایی هَچَ (به حساب آوردن) ریشهٔ واژه های هزینه و هزال به نظر می رسد:

hacha: on account of

دریاچه های اوستایی چیچست، خسرو (کیانسی)، اوژدان وَن و اَپَ غَژارَ همان دریاچهٔ ارومیه، حوض سلطان (دریاچهٔ ساوه)، سوان و وان هستند

در یشتهای اوستا در شرح دستگیر شدن افراسیاب (مادیای اسکیتی) کنار دریاچهٔ چیچست (کبود رنگ، کبوذان) صحبت از دریاچه های اطراف آن شده است: نام دریاچهٔ خسرو (کیانسی، منسوب به پادشاهان) به وضوح یاد آور حوض سلطان (دریاچهٔ ساوه) است که تا اواخر عهد ساسانی دریاچهٔ بزرگی بوده که دریاچهٔ قم و حوض سلطان بازماندهٔ آن هستند.

اوژدان وَن (دارندهٔ آب شیرین رود) مطابق دریاچهٔ سوان است که رود هرازدان را تغذیه می کند و اَپَ غَژارَ (ژَغَاره، دارای آب تلخ) یاد آور دریاچهٔ وان، دریاچهٔ دارای آب تلخ است.

معنی نام مناطق کُهلان، سَهلان (ساغالان) و مارالان در آذربایجان شرقی

کُهلان (کوه-لان) یعنی مکان کوهستانی که در درهٔ جنوب کوه سهند است. سَهلان/ساغالان در اساس سَوَ-لان بوده است یعنی محل سرد. "وَ" به "هَ" و "گَ/غَ" تبدیل شده است:

نظر به سهولان کُردی (محل سرد و برفی و یخبندان) و سهی-[تهٔ] سنسکریت و نام کوههای سهند (سَه-وند) و سَوَلان معنی محل سرد و برفی برای سَهلان محتمل است:

शीत adj. shi[ta] frigid

शिशिर adj. shi[shira] frigid, sharp frigid

शीन n. shi[na] ice

शीतजल n. shi[ta] jala icewater

واژ هٔ آذری سَیین به معنی سَرد هم در این رابطه است و در تبدیل حروف گفتنی است:

«و» به «ق» (غ) بدل شود:

محو = محق.

«ُو» گاه بدل از «گ» (غ) آید:

گشتاسپ = وشتاسپ.

گلگونه = والغونه.

«و» گاه به «هَ» بدل شود:

شناو = شناه.

اشناو = اشناه.

مارالان (مارا-لان) به معنی محل موجود گزنده است. این محلهٔ تبریز به خاطر زمین ماسه ای پر از ساس است که به زبان محلی مَله (=مارا) می گویند.

معنی پیشوند تَر در تَردست و تَرفند

نظر به واژهٔ اوستایی تَرَ-ذاتَ (آفریدهٔ برتر)، پسوند تفضیلیِ «تَر» به صورت پیشوند هم به کار می رفته است:

فند. [ف َ] (اِ) بند. پند. مکر و حیله. (فرهنگ فارسی معین). صورتی از فن عربی نیست بلکه صورتی از بند است. (یادداشت مؤلف). مکر. حیله. زرق. فریب. سالوسی. (یادداشت دیگر). ترفند. (انجمن آرا):

نیز ابا نیکوان نماندت جنگ فند

لشکر فریاد نی خواسته نی سودمند.

معنی آمازون

استرابون از ماه پرستی در مرزهای ایبری، مسکن آمازونهای جنوب غربی قفقاز سخن می راند. لذا خود نام آمازون را به لغت سکایی و سنسکریت می توان به معنی مردم ماهپرست معنی نمود:

अ (A).—1 P. to serve, honour.

मास m. mAsa month

यून n. yUna band, group

خود ایزد ماه در ایبری، آرمازی نام داشته است.

Appendix:

The meaning of Amazon

Strabo speaks of moon worship in the Iberian borders, the home of the Amazons in the southwest of the Caucasus. Therefore, the name Amazon itself can be interpreted as the moon-worshipping people in Scythian and Sanskrit:

अ (A).—1 P. to serve, honour.

मास m. mAsa month

यून n. yUna band, group

The moon god himself was called Armazi in Iberia.

مطابقت زوج خدایان اهورامزدا و اهریمن با ناستیه-دسره ها

اشوین ها (به سنسکریت: अश्विन aśvin -؛ راست کرداران دوگانه: aśvinau) یا ناستیه (ایزد همزاد مهربان)، دَسره (ایزد همزاد شرور) برپایهٔ اساطیر هندو در ریگ ودا دوقلوهای مینوی اسب سوار می باشند. آنان پسر سرنیه ایزدبانوی ابرها و همسر سوریا می باشند. این ایزدان ودایی نماد غروب و طلوعند و پیش از فرو رفتن خورشید با گردونه ای زرین در آسمان پدیدار شده و برای مردمان گنج آورده و ورشستگی و ناخوشی را دور می سازند.

آشوین ها را می توان با کستور و پولوکس در اساطیر روم و یونان سنجید. نزدیکترین خویشاوندان آنان اشوینیای در اساطیر لیتوانیایی می باشد. در میان خدایان میتانی در قرن چهاردهم پیش از میلاد هم از ناستیه ها نام برده شده است. در میان اساطیر اسلاوی بِلوبوگ (خدای سفید) و چرنوبوگ (خدای سیاه) یاد آور ناستیه-دسره ها و زوج خدایان ایرانی اهورا مزدا و اهریمن می باشند. آشوین ها پزشکان جهان خدایانند و دیوان پزشکی آیورودا. این هر دو را در ریگ ودا ناستَیئو nāsatyau به معنای مهربان می خواندند، سپس یکی را ناستیه Nasatya (مهربان) و دیگری را دَسره Dasra (آسیب رسان) نامیدند. از آشوین ها در ریگ ودا ۳۷۶ بار نام برده شده است.

مفهوم نسناس، جن، آل، پری و دیو

نسناس معادل ایرانی جِنّ عربی است:

واژهٔ معرّب نسناس که در قرآن ذکر نشده است بر گرفته از نیش نَس اوستایی به معنی ناپدید، معادل واژهٔ جَنّ عربی (پنهان) به نظر می رسد:

नाश m. nAsa disappearance

جن. [ ج ِن ن ] (ع اِ) پری و دیو. (برهان). پری. ضد انس. || فرشتگان. (منتهی الارب). || هر چیز پوشیده از حواس از ملائکه و شیاطین. (اقرب الموارد). آل. (اِ) نام دیوی مادینه، یعنی پری بدکار در خرافات زنانه که به شب ششم جگر زچگان بَرَد و آنان را هلاک کند. || بیماری که زن نوزاده را رسد تا شش روز پس از وضع حمل. - مثل آل؛ زنی بداندرون و بدخواه.

|| مرضی به صورت صرع که زنان حامله را افتد.

به نظر می رسد آل به معنی سنسکریتی آن یعنی آفت بوده باشد.

پری: پری ها یا پریکانیان به جوامع مادر سالار اطراف ایران به خصوص به آمازونهای سمت گرجستان گفته میشده است.

مطابقت پریکانیان جنوب قفقاز با آمازونها (گرجیها):

بارتولومه parika را صورت مؤنث پنداشته و آن را «زن بیگانه و غریبه» معنی کرده است. ولی آن در سنسکریت به معنی زنان زیبا و بر آورندۀ خواهش است و نام پریکانیان به صورت پری در فرهنگ ایرانی به مفهوم زنان زیبا به کار رفته است و این یاد آور نام آمازون به معنی زنان زیبا است که مترادف نام گرجیان (ورژن عهد ساسانی، زنان زیبا) است:

प्रिय adj. priya loved

कन्या f. kanyA girl

आम adj. Ama fine

जनि f. jani (zon) woman

مطابق دیاکونوف در شمال شرقی ارمنستان و مجاورت آلبانیا ولایت ماتینا قرار داشته است که در آن ماتینائیان (میتانیان مهرپرست، ماننائیها) و ساسپیریان (زنان زیبای حاکم) و آلارودیان (هوریتیان، اورارتوئیان) قرار داشته اند.

هرودوت در جای دیگر پریکانیان (زنان زیبا) و سکاهای تیزخود (اوتیان/اودینان اران، دارندگان کلاهخود بلند) را جزء ایالت ماد (در اساس ماد کوچک، آذربایجان) به شمار آورده است. یعنی گرجستان شرقی (ایبری) جزء ماد و گرجستان غربی (کلخید) را جزء ماتینا (ماننا) آورده است. آریان از تسلط آتروپات فرمانروای ماد کوچک (آذربایجان) بر آمازونها (پریکانیان) سخن می راند که وی سوارانی از زنان آمازون را به پیش اسکندر آورده بوده است.

دیو به معنی آسیب رسان به آشوریان اطلاق میشده است. منظور از دیوان مازندران آشوریانی بوده اند که در تعقیب خشتریتی پیشوای ماد (کیکاوس) به شهر آمل مازندران رفتند و در آنجا از آترادات پیشوای آماردان (رستم هفتخوان مازندران) شکست خوردند.