تحقیقی در باب معنی نام ماههای عرب

تحقیقی در باب ریشهً نام ماههای عربی رجب، رمضان ، شعبان و شوال

در اسامی ماههای عربی که با سه ماه ربیع اول (به معنی ماه اول بهار)، ربیع ثانی و ربیع الآخر شروع میشوند، مستتر بودن نقش اساسی نام فصل و ماه و طبیعت در اسامی ماههای اعراب آشکار میشود. این سنت نامگذاری ماهها با فصلهای مربوطه پیش نزد امم سامی خصوصا سامیان مندایی (صابیان، مغتسله) مرسوم بوده است. و وقوف بر این امر کلید رمز و معمای شناسایی معنی لفظی این نامها را به دست می دهد. تعجب آور است که محققین و علمای عرب و عجم از قدیم از پیدایی این رمز ریشهً لغوی اصلی این ماهها غافل مانده اند. نظر به واقع شدن ماه رجب در فصل گرما (تابستان) نام این ماه ششم عربی را می توان از ریشهً سامی آرامی ریزبا(علی الاصول رِجبا، خورشید، تابستان) یا از سامی غربی رشپ(ایزد آتش) گرفت. یعنی در مجموع معلوم میشود ماه رجب در اصل به معنی ماه فصل گرما و تابستان بوده است. می دانیم که ماه ششم پارسیان هخامنشی یعنی گرما باشیش (گرماپاش) خوانده میشده است و ماههای ایرانی آبان و آذر (آتش، آثیادیای پارسی هخامنشی یعنی ماه ستایش آتش) در تقویم سامیان آرامی کانون اول و آخر (=آتشدان1و2) نامگذاری گردیده اند. در همین رابطه گفتنی است نام ماه مهر(ایزد دوستی) نیز بی جهت با ماه سامی کیسیلیمو (امنیت، اعتماد) همسان نشده و نام ماههای فروردین ( روحبخش) و اردیبهشت (بهشت برتر) و اسفند (در معنی نامبارک) بی سبب با ماههای سامی نیسانو (معجزه تولید) و آیارو (گل آرایشی) و آدّارو/محرم (ناشاد و تیره) مطابقت نیافته است. نام دو ماه اول تابستان اعراب با کلمهً جمادی شروع میشوند معنی سخت شدن زمین و محصولات کشاورزی را می دهند. بر پایه کشف رمز نام ماه رجب، نام ماه رمضان (ماه هشتم) نیز علی الاصول به تلخیص از نام رمثانه عبری یعنی ماه شدت گرما حادث شده و با کلمه معادل و شناخته شدهً عربی رمضان (سوزان) جایگزین گردیده است. بر همین اساس نام ماه شوال(ماه نهم) علی القاعده از تحریف و تلخیص نام ماه هشتم سامی مندایی شُمبلت (ماه کاسته شدن گرما) یعنی آغاز و مقدمهً زمستان پدید آمده است. نام ماه شعبان در زبان عربی را با توجه به نام ماههای سامی عبری آراه ثمن (به معنی ماه هشتم) و تَوت(تبت، به معنی ماه دهم) به سادگی می توان هفتمین ماه (=سبعاً) معنی نمود. می دانیم که در خاورمیانه از عهد بسیار کهن عدد هفت تقدیس میشده است.
مقالهً زیر که از سایت پرس و جو(در گاه پاسخگویی به مسائل دینی) نقل میشود در این باب حاوی اطلاعات جالبی است گرچه اطلاعات آن کامل نیست و نیاز به تحقیق و بررسی علمی بیشتر دارد:
A study in the origins and first development of the art of counting time among the primitive and early culture By Martin P. Nilson 1920
در اين کتاب در ص237 چنين آمده است.
"سری ماههائی که حالا به وسيله مسلمانان استفاده مي شود را سری قديمی مکه می نامند که تعيين شده بود از روی اتفاقات مهمی که در آن زمان رخ می داده و نام های سری مکه عبارت بودند از: 1- صفر الاول 2- صفرالاخر 3- ربيع الاول 4- ربيع الاخر 5- جمادی الاول 6- جمادی الاخر 7- رجب 8- شعبان 9- رمضان 10- شوال 11- ذوالقعده 12-ذوالحجه.
1- صفرالاول- نام آن را بعدها تغيير دادند و به نام محرم نامگذاری نمودند و يک ماه مقدس می باشد ( بنا بر قول بخاری نويسنده عرب ) . هم چنانکه دو ماه صفر در فصل زمستان قرار می گرفته و فصل بارندگی و سرما بوده است ریشه لغت صفریعنی خالی بودن است و چون هیچ محصولی در آن موقع برداشت نمی شده بدترین دوره برای بدست آوردن غذا بوده است ( ولهاوزن ص 96 ).
2- ربيع- پس از پائيز و باران زمستان آغاز می شده و جلگه ها سر سبز می گشته و قبيله ها گله های خود را در دشتها پراکنده می نمودند و شترها دهمين ماه بارداری خود را می گذراندند و اين گفته بوسيله علم صرف تأیيد می شود. 3- ريشه لغت جماد به معنی سبز شدن سخت می باشد که متناسب است با سرمای تيز. 4- ماه رمضان يعنی سوزان که هيچ شکی در آن وجود ندارد. 5- ماههای شوال و شعبان که ريشه معانی مطمئن آن در دست نيست. 6- سه ماه ديگر رجب - ذوالقعده- ذوالحجه از روی جشنها گرفته شده است. در ماه رجب جشنی برگزار می شد به طوری که در مکانی مقدس شتر و گوسفند قربانی می نمودند و ريشه لغت به معنی بيم داشتن يا احترام گذاردن می باشد و بنا براين آن را مقدس می خواندند.
7- دو ماه ديگر نسبت داده شده به ماه زيارت رفتن و ذوالقعده که به ماه جلسه يا نشست معروف است. اين نام را برای اين انتخاب نمودند چون هيچگونه سفری در اين ماه انجام نمی شده و يا هيچگونه گردش و شکاری در آن ماه صورت نمی گرفته و آن اولين ماه از ماه صلح می باشد. نام ذوالحجه از خود مراسم حج گرفته شده است. "
همچنانکه ديديم ماههای عربی اصولا بر مبنای سال شمسی درست شده است و آن بايد ثابت بوده باشد در متد تجربی. البته ماه های سری مکه از اصلاح تقويم سريانی بدست آمده است. همچنانکه می بينيم در تقويم سريانی ماه ها همانند تقويم عربی می باشد. برای مثال کانون اول – کانون آخر و يا تشرين اول – تشرين آخرکه بر مبنای سال های شمسی بوده که خود رساله ديگری می طلبد. حال ببينيم منظور از اهله که در قران آ مده است چيست.

سوره بقره آ يه 189 از تو سئوال کنند در باره هلال ها بگو آنها هستند فصل های ثابت (مواقع معين) برای انسان ها و حج آ ن درست... در مواقع معين هلال ها که منظور بیش از يک هلال است در صورتيکه اگر منظور هلال ماه باشد ما یک هلال نمی بينيم ؟ البته مترجم قرآن انگليسیMarmaduke-Pickthall مواقيت را بهFixed Seasons فصل ثابت ترجمه نموده است. در ادامه آيه برای انسانها و حج...که قرآن فقط یک تقويم را پيشنهاد می کند ولي متاسفانه در همين ايران عزيز داراي سه نوع تقويم می باشيم.
برای اینکه بدانيم منظور از هلال ماه چيست دانشمند فضائي امریکا Carl-Sagen در کتاب خود COSMOS در ص 47 بيان ميدارد.
On December 21 the first day of winter there are two daggers of sunlight that flank
The spiral a unique application of the midday sun the read the calendar in the sky.
در روز 21 دسامبر اولين روز از زمستان ( اول دي ماه ) نور خورشيد بصورت دو نشان مجموعه ای از هلال ها را در ميان گرفته و يک شکل بي نظير برای خواندن تقویم از روی آ سمان را بوجود می آ ورد. البته اين یک بحث علمی است چون در آن روز خورشيد در وسط روز بر کره زمين عمود واقع مي شود و چون کره خورشيد بزرگتر از کره زمين است لهذا اشعه خورشيد پس از برخورد به کره زمين روی خود انعکاس يافته و هلال ها را بروی خورشيد می توان مشاهده نمود.
اگرما مبنای تقویم خود را بر روی ماه های قمری قرار دهيم، نمی توانيم ماه های حرام و حلال یا روزهای خوب و بد را تشخيص دهيم. چنانکه در سوره ابراهيم آيه 5 ميفرماید: " و به يقين ما موسِي را با آيات خودمان فرستاديم که قوم خويش را از تاريکی ها بسوی روشنائی در آورد و روزهای خدا را بيادشان بياورد. " و درسوره الجاثيه آیه14 ميفرمايد:
" آ نانکه ايمان آوردند بگو شما مومنان از مردمی که به ایام الهی امیدوار نيستند در گذرید." این آیات کاملا دلالت بر ثابت بودن ماهها و داشتن روزهای معين دارد هم چنانکه در تورات آمده است.
سفر خروج باب 23 14- در هر سال سه مرتبه عید برای من نگاه دارید. 15- عید فطير را نگاه دار و چنانکه ترا امر فرموده ام هفت روز نان فطیر بخور در زمان معین در ماه ابیب زیرا که در آن از مصر بیرون آ مدی و هیچ کس بحضور من تهی دست حاضر نشود.
درآخر سال Ingathering را وقتی نوبر غلات خود را که در مزرعه کاشته و عید جمع Harvest 16- و عید حصاد که حاصل خود را از صحرا جمع کرده اید.
در کتاب Life of Mohammad در قسمت What is Islam اثر W.Montgomery-Watt یکی از بزرگترین محققان غربی در اسلام در ص 187 چنین آمده است:
«يكي از غيرمعمول ترين مسائل اسلام قبول نمودن تقويم قمري است كه سال آن 12 ماه يا 354 روز است. و اين بدين معني است كه تمام ماهها حتي ماه زيارت و روزه در هر سال 11 روز زودتر از حد معمول انجام مي شود. » حال براي اينكه ببينيم نويسنده كتاب (عرب از زمان هاي اوليه تا فرو ريختن بغداد) اثر آرتور هلیم درباره ماه مبارك رمضان چه مي گويد. وي در صفحه 70 كتاب خود چنين مي گويد:
" نام ماه رمضان كه ماه روزه و نيايش است، معني اصلي آن (فصل گرماي زياد) است ولی چون سال های عربی اخذ شده از روی ماه های قمری است بنابراین دیگر جائی برای حقیقت نمی ماند و 12 ماه رفته رفته جاهای اصلی خود را نسبت به خورشید از دست داده و ماه رمضان بجای اینکه در فصل گرمای زیاد قرار گیرد مطابق میشود با دسامبر و.. " ماه ها حتی ماه زیارت و روزه در هر سال 11 روز زودتر از حد معمول انجام می شود و شب قدر هم که در ماه مبارک رمضان قرار می گرفته در جای اصلی خود قرار نمی گیرد و شناسائی آن هم دیگر امکان ندارد. برای اینکه به وجود حقیقی نام ها پی ببریم و بدانیم که آنها چگونه منظم و مرتب درست شده و چگونه در زمانهای قبل انرا تهیه نموده اند کافی است تقویم اسلامی زمان پیامبر اسلام را با دقت مطالعه نمائیم.
نيمكره شمال
ذوالقعده محرم. Jan
شوال صفر .Feb
رمضان قطب جنوب=شب قدر=21 ربيع الاول. Mar
شعبان ربيع الآخر. Apr
رجب جمادي الاول. May
جمادي الآخر جمادي الآخر. Jun
جمادي الاول رجب. Jul
ربيع الآخر شعبان. Aug
ربيع الاول قطب شمال=شب قدر=23 رمضان. Sep
صفر عيد فطر=1 شوال. Oct
محرم ذوالقعده . Nov
ذوالحجه عيد قربان=1=ژانويه=محرم ذوالحجه. Dec

تطابق آن با ماههاي ايراني نام ماهها
11 دي تا 11 بهمن 31 روز محرم
12 بهمن تا 9 اسفند 29 يا 28 روز صفر
10 اسفند تا 11 فروردين 31 روز ربيع الاول
12 فروردين تا 10 ارديبهشت 30 روز ربيع الآخر
11 ارديبهشت تا 10 خرداد 31 روز جمادي الاول
11 خرداد تا 9 تيـر 30 روز جمادي الآخر
10 تيـر تا 9 مرداد 31 روز رجب
10 مرداد تا 9 شهريور 31 روز شعبان
10 شهريور تا 8 مهر 30 روز رمضان
9 مهر تا 9 آبان 31 روز شوال
10 آبان تا 9 آذر 31 روز ذوالقعده
10 آذر تا 10 دي 31 روز ذوالحجه
نام ماهها و معاني آن با فصول
محرم (صفرالاول) 11 دي تا 11 بهمن فصل سرما: در اين دو ماه چيزي روئيده نمي شود.
صفر 12 بهمن تا 9 اسفند از صفر يعني خالي بودن
ربيع الاول 10 اسفند تا 11 فروردين فصل شبنم، شكوفه، باران
ربيع الآخر 12 فروردين تا 10 ارديبهشت
جمادي الاول 11 ارديبهشت تا 10 خرداد از جماد بي حركت بودن
جمادي الآخر 11 خرداد تا 9 تيـر فصل روئيدن سخت
رجب 10 تيـر تا 9 مرداد بيم ترس (از ماههاي حرام براي جلوگيري از جنگ و خونريزي)
شعبان 10 مرداد تا 9 شهريور انشعاب طوايف و گله ها در صحرا رمضان 10 شهريور تا 8 مهر گرما شوال 9 مهر تا 9 آبان خنك شدن هوا (باد شوال) كه چندين روز پس از ميزان شروع مي شود
ذوالقعده 10 آبان تا 9 آذر اعراب در خانه ها مي نشستند
ذوالحجه 10 آذر تا 10 دي فصل حج یکی از نکات قابل توجه قرار کرفتن عید قربان یعنی بزرگ ترین عید مسلمانان در آغاز سال و مشترک بودن این عید با عید ژانویه است.