سابقۀ خدایگانی ضحاک ماردوش در سمت بین النهرین

نام نین گیش زیدا از خدایان جهان فرودین را که دو مار شاخدار بر شانه هایش رسته است، به معنی فرمانروای درخت خوب گرفته اند. ولی در لغات سومری گیش به معنی کِرم (مار) و زید به معنی غذا هم آمده است. بر این پایه نام او غذا دهندۀ ماران را هم می داده است. نام سردابۀ تاریک و وحشت انگیز زیر زمینی او درسرزمین بابل در منطقۀ گیش باندا (به معنی ماران جوان [خوار] یا درختان باریک) قرار داشته است. همسر او گشتی نانا (بانوی تاک) است. گشتی نانا را در بابل با کاشیتو همزاد کاشّو (خدای قبیله ای کاسیان) معادل می دانسته اند. جالب است که اینشوشیناک عیلامیان نیز خدای جهان زیرین است و جزء شین (شینا) در نام وی به عیلامی و سنسکریت به معنی مار و اژدها است. اژدها-پلنگ سمبل مردوک بابلی یعنی موشهوشو نیز به معنی مار سمّی (=اژی دهاک) است. نام ضحّاک (خندان) ترجمه نام آشوّر (خندان) خدای ملی آشوریان است که معادل مردوک به شمار می رفته است ولی خود آشّور نه مار شکل و یا دارای سمبل مار بلکه شبیه فروهر اهورامزدا است.

به نظر می رسد آگوم کاک رمه کاسی (اژدهای دارای شمشیر خونین) که در کرند و بابل بین النهرین حکومت نموده و خود را پادشاه کوتیان بی خرد و غیره خوانده، به همراه، نابونید و آستیاگ (اژدهاک= ثروتمند) به زیر خیمۀ نام خدایگانی-پادشاهی اژی دهاک رفته است، اژی دهاک/ضحاکی که هزار سال سلطنت نمود.

در شاهنامه به سبب شفاهی بودن روایات کهن قدیم تحت عنوان برخی نامهای باستانی چند فرد /حتی چند خدا با هم یکی گرفته شده و فرد واحدی به شمار رفته اند. از این گونه نامها است: جمشید، ضحّاک، فریدون، رستم، سهراب، زرتشت، اسفندیار و بهمن.