حمزه نامه یادگار اعراب شرقی (اسلاف عرب تاجیکان) از کیخسرو است

بررسی اساس تاریخی افسانه های حمزه نامه

در متن کتاب امیر حمزهً صاحب قران از عمرو عیار همکار نزدیک امیر حمزهً صاحب قران و از ملک ایرج نوجوان رهبر ایرانیان آتش عهد وی سخن به میان آمده است که معلوم می نمایند در اصل از حمزه صاحب قران یعنی فرمانروای کشورگشای طویل العمر نه حمزه بن عبالله آذرک خارجی و نه حمزه ابن عبدالمطلب بلکه کیخسرو (کی آخسارو، هوخشتره)فرمانروای بزرگ ایران مادها مراد است که دارای لقب هرمس یعنی شیر درنده بوده است که مترادف نام حمزه است. در تأیید این گفته لقبهای عمرو و عمران متعلق به سپیتمه جمشید و پسرش ایرج (بردیه زرتشت) را هم به عنوان گواه صادق در دست داریم چه در اساطیر کهن ارانی (آذری) ده ده قورقود و اسطورهً گرجی امیران، بردیه زرتشت پسر خوانده و داماد کورش (فریدون) و پسر سپیتمه جمشید -که این خود فرمانروای سئورمتی قفقاز وهمدست کی آخسارو در قتل مادیای جهان گشای اسکیتی (افراسیاب) و داماد پسر او آستیاگ بوده - با نامهای عمران و امیران معرفی گردیده است به عبارت دیگر یعنی فرزند عمرو. نام اسب حمزه یعنی اشغر (شیراسب) نیز به وضوح یادآور نام اسب کیخسرو یعنی گشنسب (اسب پریال) می باشد.برای اطلاع از اسطورهً حمزه نامه مطلب زیر را ضمیمه می نمائیم: افسانه های حمزه نامه پوريا ماهرويان نمايشگاهی ديدنی تحت عنوان ماجراهای حمزه از روز 6 مارس در موزه " ويکتوريا و آلبرت" واقع در لندن برگزار شد. در اين نمايشگاه که تا 8 ژوئن ادامه خواهد داشت، تعدادی از نقاشی های کم نظير کتاب حمزه نامه که در سده های 15 و 16ميلادی تهيه شده است به نمايش گذاشته شده اند. در کل حمزه نامه 360 داستان دارد. اين مجموعه در دو نسخه مختلف تنظيم شده است. نسخه اصلی آن حاوی 186 نقاشی و يا مجالس تصويری می باشد و در نيمه دوم قرن 15 ميلادی تهيه شده است. بسياری ااز اشعار اين نسخه را ميرعلاالدوله قزوينی و مير سيد علی که نظارت برتهيه اين نسخه را به عهده داشتند، سروده اند. اين نسخه در دوازده مجلد يکصد صفحه ای تهيه شد. قطع اين نسخه يک متر در يک متر و نيم است. تهيه هر جلد از اين مجموعه دو سال به طول انجاميده است. مسئوليت تهيه نسخه دوم حمزه نامه به محمد عارف قندهاری نويسنده کتاب تاريخ اکبری و گرد آورنده آئين اکبری واگذار شد. اين نسخه ابتدا در 15 مجلد و سپس در 17 مجلد تهيه شد. حمزه بن عبدالمطلب عموی پيامبر اسلام، يکی از مظاهر شجاعت و دلاوری اسلام است. از رشادت های او در جنگ های صدر اسلام داستان های بسياری گفته شده است. حمزه که از وی به عنوان سيدالشهدا نيز نام برده اند، در جنگ احد به دستور هند همسر ابوسفيان و بدست وحشی حبشی کشته شد. اما در افسانه های پارسی و اسلامی هندوستان ، حمزه شخصيتی فرا واقعی دارد. داستان هايی که از او نقل می کنند از او شخصيتی حماسی و افسانه ای می سازد. در واقع شخصيت حمزه در اين روايات فقط نامش را از عموی پيامبر اسلام وام گرفته است و در باقی موارد( از جمله فرزندان و همسرانش) شباهتی با حمزه بن عبدالمطلب ندارد. اين شخصيت بيشتر براساس افسانه های پارسی و داستان های هزار ويک شب شکل گرفته است. حمزه مانند ديگر قهرمانان افسانه های پارسی از صفات دلاوری، جوانمردی، جسارت، زيبايی ظاهری و قوای جسمانی فوق العاده برخوردار است. چهره او تلفيقی است از نژاد مغولی و هندی. ديگر شخصيت های حمزه نامه نيز يا مغول هستند يا هندی و يا ترکيبی از هر دو. حتا چهره های ايرانيانی مانند خسرو پرويز، بزرگمهر حکيم و يا انوشيروان نيز مانند مغول ها ترسيم شده است. حمزه افسانه ای بر اساس دو شخصيت واقعی شکل گرفته است. يک انوشيروان ساسانی و ديگری حمزه بن عبدالله که در قرن دوم و سوم هجری درسيستان می زيسته و ازقهرمانانی بوده که بر عليه هارون االرشيد طغيان کرده است. اما در بسياری از موارد شباهت هايی بين شخصيت حمزه وامير تيمور لنگ ديده می شود. افسانه های حمزه علاوه بر فارسی در زبان های ديگر مانند عربی، ترکی، اردو و گرجی نيز روايت شده اند. در حمزه نامه روايت شده است: امير حمزه همسر مهرنگار دختر انوشيروان ساسانی بوده است. او از مهرنگار پسری به نام قباد دارد و ديگر فرزندان او ابراهيم، علمشاه رومی و بديع الزمان هستند. مرکب امير حمزه، اسبی سه چشم و بالدار به نام اشغر است که از مادری پری و پدری ديو به دنيا آمده است. دشمن قسم خورده حمزه، زمرد شاه پادشاه مشرق زمين است. هر دو طرف، ماموران و پيشمرگان شجاع ودليری دارند که از آنها به عنوان عيار نام برده شده است. ماموريت اصلی عياران جاسوسی و از بين بردن دشمنان بود. درميان آنان، عياران زن هم به چشم می خورند که معروفترين آنها خوش خرام است، که در جنگاوری کم از عياران مرد ندارد. مجموعه حمزه نامه در زمان اکبرشاه از شاهان سلسله تيموريان هند گردآوری شد. اکبرشاه که از نواده تيمور لنگ، از پادشاهان با درايت هندوستان به شمار می رود دردوران پادشاهی خود ممالک گجرات، بنگاله، سند و کشمير را تصرف کرد. او علاقه بی حد و حصری به زبان و فرهنگ پارسی داشت. و برای اشاعه فرهنگ اسلامی و زبان پارسی کوشش های بسياری نمود. به دستور اکبرشاه برای اولين بار در هندوستان زبان پارسی به عنوان زبان رسمی و فرهنگی هندوستان اعلام شد. او همچنين دستور داد تمام کتاب های دينی ادبی قديم هند به پارسی برگردانده شود. از جمله کتاب هايی که در اين دوران گردآوری و به پارسی برگردانده شد حمزه نامه است. قصد او تهيه يک شاهنامه بر اساس داستان های هندی و مغولی به زبان پارسی بود. از اين رو، در قرن پانزده ميلادی به دستور اکبر شاه و به همت وزيرش ابوالفضل، از بيش از يکصد نقاش، تذهيب کار، خطاط وصحاف برای ترسيم نقاشی ها و يا مجالس تصويری مجموعه حمزه نامه دعوت شد. بيشتر اين افراد را هنرمندان ايرانی تشکيل می دادند. به همين علت است که شباهت های بسياری بين مينياتورهای ايرانی عصر صفويه و اين نقاشی ها به چشم می خورد و تقريبا تمام مشخصات مينياتورهای ايرانی از جمله عدم بکار گيری پرسپکتيو در اين نقاشی ها محسوس است. از جمله هنرمندانی که به دعوت اکبرشاه به هندوستان رفتند می توان از قاسم علی و آقا ميرک از شاگردان برجسته کمال الدين بهزاد استاد مسلم مينياتور ايرانی، نام برد. به همين دليل در بسياری ازنقاشی های حمزه نامه تاثير آثار بهزاد کاملا مشهود است. حتا تعداد اندکی از نقاش هايی حمزه نامه منسوب به کمال الدين بهزاد هستند. بسياری از داستان ها و شخصيت های حمزه نامه تحت تاثير شاهنامه فردوسی هستند. در حاليکه عده ای ااز مورخين پيدايش شخصيت حمزه و داستان های حمزه نامه را سالها پيش از تنظيم شاهنامه فردوسی می دانند. برخلاف شاهنامه، بيشتر افسانه های حمزه نامه به طور شفاهی تا زمان گردآوری آن (قرن 15 ميلادی) حفظ شده اند. از اين رو بسياری از داستانها در طی اين سالها دستخوش تغيير شده اند، و در طول زمان به آنها اضافه يا از آنها کاسته شده است. .حمزه نامه که در آن روزگار نقطه عطفی در پرورش وگسترش نقاشی مغولی به شمار می آمد، اکنون نيز يکی ااز مهمترين آثار هنری است که از دوران امپراطوری تيموريان در هندوستان به جای مانده است.