مطابقت زروان، سیمرغ و آنزو

سومریان در سمت فلات ایران از سیمرغ مانندی به نام آنزو (عقاب دانای آسمانی) نام برده اند که مسکنش کوهی به شمار می رفته است به نام کارنو (دارای دو پهلوی قرینه= دماوند) و طبق اساطیر او الواح خدایان سومری را ربوده و به سرزمین دیلمون (بحرین) برده بود. در نقش باستانی نبرد نینورتا با آنزو به تصویر ک‍شیده شده است. فردوسی به درستی مکانی را که ایرانیان باستان مکان سیمرغ می دانسته اند البرز (دماوند) آورده است:

یکی کوه بُد، نامش البرز کوه / به خورشید نزدیک و دور از گروه

بدان جای سیمرغ را لانه بود / که آن خانه از خلق بیگانه بود

گردشگران اروپایی قدیم قله دماوند (دنباوند) را دارای دو پهلوی قرینه توصیف کرده اند که این مفهوم نامهای کارنو و دنباوند است:

اگر نام کوه بیکنی کتیبه های آشوری را به دارنده دو پهلو (دنبه) معنی نمائیم. از اینجا معنی نام دنباوند بیرون می تراود و این کوه با دماوند یکی میگردد. در مقاله دماوند کوه مینوی و اساطیری مسعود نصرتی هم در توصیف این کوه توسط جرج کرزن هم گفته شده است که دارای دو پهلوی مساوی است. در سفر نامه ملکونف این مفاهیم به صورت دو چاه و دارای دنبه اراده شده است.

معلوم میشود که بین واژه زروان (زمان) بالدار و سیمرغ (سنه در سنسکریت یعنی قدیمی، زال-عقاب) و آنزو (عقاب آسمانی) ارتباطی اساسی وجود دارد: سه وجه اشتراک آنان خدای زمان و آسمان بودن و بالدار بودن و موطن شان فلات ایران بودن است.

شباهت تصویر باستانی زروان و سیمرغ به آنزو (عقاب آسمانی) در اساطیر سومری بسیار قابل توجه است. پس، از اینکه اوزبیوس (263 -340 میلادی) به نقل از فیلوس بیبلوس (80- 130 میلادی) از زبان زرتشت میگوید: "خداوند را سری همانند شاهین (سَئِنَ، سیمرغ) است" همانا زروان (آنزو) مراد بوده است.

مرحوم منوچهر جمالی روی الهۀ سیمرغی بومیان کهن فلات ایران بسیار تأکید داشت؛ ولی زروان، هم ایزد و هم الهه به شمار می رفته است.