نام کهن گلپایگان، قزوین و قروه

شهرهای قروه ، گلپایگان و قزوین همان دژهای کاربیتو، گزین کسی و کاپسی عهد باستان هستند

متصرفات آشوریان در ماد حدود سال 673پیش ازمیلاد توسط خشتریتی (کیکاوس) پادشاه ناحیه پارتوکا (سرزمین چشمه ساران، کاشان) و دو متحدش مامی تیارشو(منوچهر، پادشاه مادهای سمت زنجان و میانه) و دوساننی (دوراسرو، پادشاه نواحی سمت کردستان) مورد حمله قرار گرفته بود و ایشان را در این راه سکاها و کیمریان (بوسیان ماد، کردوخیها) همراهی می نموده اند. آشوریان تحت رهبری اسرحدون این بلای عظیم را سرانجام با جلب نظر مساعد پارتوا(تور= گرگ) فرمانروای مقتدر اسکیتان(سکائیان پادشاهی شمال دریای سیاه) از سر خود رد کردند، گرچه سپاهی که متعاقباً به رهبری رئیس رئیسان آشوری شانابوشو، در آغاز سلطنت آشوربانیپال پسر اسرحدون در تعقیب و تسلیم خشتریتی/کیکاوس به پای حصار شهر آمل در مازندران رسیدند، توسط آترادات پیشوای آماردان (رستم مازندران، آذربرزین) تارمار شده و مادها نخستین دولت مستقل خود را تجربه نمودند. کتیبه های آشوری ضمن شرح تهاجم مادها به سمت متصرفات آشوریان از شهر/دژی به نام اکدی کاربیتو (مبارک) در سمت مرزی متصرفات آشور با مادهای تحت رهبری دوساننی سپاردایی نام برده اند که نظر به جایگاه و هیئت و همچنین معنی لفظی نامش مسلم می نماید باید همان شهر قروه(کار وه= دژ نیک) امروزی باشد. اما نام گزین کسی هم که در مسیر لشکرکشی آشوریان به سمت کارکاشی (کاشان) قرار داشته، باید همان شهر گلپایگان امروزی باشد که نام و نشان تاریخی خود را درست نگهداشته است. چون در این نام علی القاعده حرف "ز" با "ل" و کسی(کاسی= جا + علامت نسبت "ان") با "پایگان" جایگزین شده است. گرچه نام گزین کسی تشابه صوتی با قزوین دارد، ولی نظر به نام و نشان اماکن منطقه عبور لشکریان آشوری در کتیبه هاشان مسلم می نماید قزوین همان شهر بیت- کاپسی کتیبه های آشوری بوده با شد که از تلخیص افزودهً آن با حرف نسبت "ین" (به جای بیت زبانهای سامی) در زبان پهلوی/فارسی پدید آمده است. تاریخ ماد تألیف ایگور میخائیلویچ دیاکونوف، ترجمهً کریم کشاورز که ما از آن در این راه بهره گرفتیم، برای شناسایی نامهای جغرافیایی کهن نواحی شمال غربی ایران هدیه بزرگی به تاریخ و جغرافیای تاریخی ایران باستان است. از میان شهرهای نام برده ما صرفا برای آشنایی تاریخچهً ناکامل شهر گلپایگان را از سایت شهرداری گلپایگان به عینه نقل می نمائیم:
تاريخچهً شهر گلپايگان (از سایت شهرداری گلپایگان):
براساس آنچه در متون تاريخي مثل نزهت القلوب نوشته حمدالله مستوفي و جغرافياي تاريخي شهرهاي ايران آمده است قدمت گلپايگان به 5 قرن بعد ازهبوط آدم ميرسد. گويند اين شهر را اولين بار هماي چهر آزاد دختر بهمن كياني بنا كرد و بنام خويش چهر آزادگان يا گلباذگان ناميد. در دوره هخامنشيان، منطقهاي آباد و معتبر بوده است. در دوره حكومت اسلامي و حضور اعراب در ايران گلباذگان معرب گشته و جرفادقان خوانده شد. در دوره عباسي ان شهري آباد و معتبر بوده ولي شكوفايي و آباداني آن در زمان حكومت محمد بن ملكشاه سلجوقي به اوج خود ميرسد كه آثار و ابنيه زيادي از جمله مسجد جامع گلپايگان و بازار شهر بجاي مانده اين دوره است. در زمان صفويه از شهرهاي بزرگ ايران بشمار ميرفته است زيرا در مكاتبات مستند تاريخي هميشه گلپايگان را شهري بين اصفهان و همدان ذكر كردهاند. وجود كاروانسراهايمتعدد در منطقه وآثار تاريخي حكايت از اهميت و آباداني اين شهر دردورههاي مختلف تاريخي دارد. در دوره صفويه امام قلي خان پسر الهوردي خان حاكم گلپايگان بوده كه آثار و ابنيههايي در گلپايگان بنا كرد كه مهمترين آنها بقعه 17 تن ميباشد. گلپايگان همواره كانون اسلام خواهي و مهد ديانت بوده به طوري كه اين شهر هيچگاه خالي از عالم و مرجع ديني نمانده است. درانقلاب اسلامي نيز اين منطقه از پشتوانههاي انقلاب و اسلام بوده است. درعرصه دفاع مقدس مردم اين شهرستان تعداد 356 شهيد و 800 جانباز و 54 آزاده را براي دفاع از كيان نظام به نام خود ثبت كرده است. گلپايگان با عظمت ديرينه و قدمت 2000 ساله و تاريخي كهن و فرهنگي اصيل و سابقه درخشان ديني،علمي، فرهنگي و اماكن تاريخي با شكوه و ماندگار و طبيعت مستعد خدادادي براي توسعه همه جانبه و مناظر ديدني زيبا در دشت، كوهستان و چشمه ها ومردمي با فرهنگ و هنرمند، داراي جاذبه فراوان براي سرمايه گذاري بخش دولتي و خصوصي و خارجي است. درباره نام گلپايگان عقايد متنوعي اظهار شده است; عده اي آن را كوهپايگان و عده اي وردپادگان خوانده اند. در نزهت القلوب حمداله مستوفي گلپايگان از اقليم چهارم شناخته شده است. در زمان صفويه حدود 200 تا 300 هزار جمعيت داشته است.
ذكر تاريخ گلپايگان در اواخر قرن 6 و اوايل قرن 7 :شهر ما گلپايگان به تبع حوادث و مصائبي كه در طول تاريخ گريبانگير كشور عزيزمان ايران بوده است، دورانهاي متفاوتي از نعم و نقم را به خود ديده است. مطالعه تعدادي از اين دورانها، خوشبختانه به جهت اينكه در نوشته هاي تاريخي ضبط گرديده است براي ما امكان پذير است. يكي از اين حوادث سرگذشت باني معروف قلعه جمال مي باشد كه تا امروز آوازه باني و بقايايي از بنا براي ما باقي مانده است. در قسمتي از كتاب تاريخ يميني به نام حوادث ايام شرحي از اين مرد معروف ذكر شده است. لازم به ذكر است كه اين دوران مصادف با انقراض سلسله سلجوقي و استيلا خوارزمشاهيان و سپس حمله مغول مي باشد كه هر كدام از اين حوادث به نوبه خود گلپايگان را تحت تاثير خود قرار داده است.