خورشید آریامن بر روی سکه عهد ساسانی

ایزد خورشید آریامن بر روی سکه عهد ساسانی:

Eftekhar Ruhifar

"شخص روی سکه کیست؟"

اگر سکه جعلی نباشد، نوشته سمت راست به لغت پهلوی میشود "آئیران". آئیران می تواند به معنی سنسکریتی آن خورشید گردنده باشد:

.अरणी m. araNI sun, आरणि m. AraNi eddy

تصور میکنم که این کلمه صرفاً به نام ایران شبیه است نه مساوی با آن. خصوصاً ستاره هشت پر خورشید را بالای تاج می بینیم. در اوستا ایزدی به نام آریامن است که در وداها ایزد خورشید به شمار رفته است:

.अर्यमन् m. aryaman sun, अर adj. ara swift, यमन् n. yaman flight

نام این ایزد با نام ائیریا وئجه (ایران اصلی) منظور خوارزم ( در معانی سرزمین خورشید و سرزمین زمستانی) مرتبط می نماید چون در آنجا ماساگتها (قوم سئورومات، آلانها) خورشید پرست و دارندۀ توتم مار بوده اند و در فرگرد اول وندیداد مورد آئیریاوئجه گفته شده است که نه ماه در آنجا زمستان و محل مار سرخ است. نام داهۀ ایشان نیز به معنی منسوبین به ایزد سوزان (خورشید) بوده اند. نام خوارزمی دیگر این ایزد اَمُری (بیمرگ یا شتابنده) بوده است:

.दाह m. dAha burning, मूर adj. mUra rushing

نامهای آلان (آئیران، خورشید گردنده) و خونیرث (ارابۀ درخشان) نیز با نام این ایزد پیوستگی دارند.

در فرگرد اول وندیداد نام ائیریه وئجه، به وساطت نام آریارمن (تخمۀ شیر، گستهم نوذری اوستا) که نامش به واسطه شکست سکاها در سمت کوه سهند و دریاچه ارومیه به آتشکدۀ آذرگشنسب (آتش شیر نر) داده شده بود، سوای خوارزم، مطابق آذربایجان است.

یادداشتی از 12 سال پیش در مورد ایزد آریامن: ادر وداهای هندوان آریامن (ائیریامن اوستا) رئیس ارواح گذشتگان و نیاکان به شمار آمده و کهکشان یندو راه یا جاده او محسوب شده است. اما در سمت ایران این صفات متعلق به اهورامزدا و ایزد خورشید بوده است. پیداست با توجه به مبادلات فرهنگی مردمان باستانی فلات ایران و هند بوده که در وداها نام آریامن یکی از القاب سوریه (خدای خورشید) به شمار رفته است. به هر حال با توجه به وجود میثره (مهر) به عنوان خدای خورشید در تثلیث خدایان وارونه، میثره و آریامن باید آریامن (ائیریامن) را در اینجا در اصل نه ایزد رعد بلکه ایزد آتش آسمان روشن روز (خورشید) شمرد به تعبیر اوستایی آن، آن آتش مقدس برزی سونگه یعنی بلند سود و بهرامی (دشمن شکنی) است که در حضور اهورامزدا می سوزد و پسر او محسوب است. نماز ویژۀ ائیریامن (ائیریا ایشی) طبق مندرجات اوستا، های 54 از یسنا بدین قرار است:

"به این به جای آی، ای ائیریامن گرامی، برای یاری مردان و زنان زرتشتی، برای یاری منش نیک، برای آن دینی که درخور مزد گرانبهاست. بخشایش آرزو شدهً راستی را که اهورا مزدا ارزانی خواهد داشت، خواستارم. نماز ائیریامن ایشیه را می ستاییم، آن نماز توانای پیروزگر دشمن شکن را، که در میان گفتارهای راستی بزرگترین است. گاتهای پاک و ردان شهریار پاک را می ستاییم. ستوت یسن (نماز ستایش) را می ستائیم که نخستین آیین داد است."

صورت دیگر این نماز به عنوان دعای درمان بخشی در اوستا، اردیبهشت یشت چنین ذکر شده است: "نماز ائیریامن ایشیه که تمام خرد خبیث و همهً جادوان و پریها را بر اندازد، بزرگترین کلام ایزدی است، بهترین کلام ایزدی است؛ به غایت زیباترین کلام ایزدی است؛ در میان کلام خدایی قوی است. قویترین کلام خدایی است، در میان کلام خدایی محکم است؛ محکمترین کلام خدایی است. در میان کلام خدایی پیروزمند است؛ پیروزمندترین کلام خدایی است. در میان کلام خدایی درمان بخش است؛ درمان بخش ترین کلام خدایی است."

اگر سکه را جعلی بدانیم آریامن به وساطت ایزد دارو و درمان و آسمان ارمنی بارشامین (مار- اشمون کنعانی) به ایزد آسمان آنو می پیوند: در عصر ایرانی در سمت آشور و فینیقیه ایزدی آسمانی سبزیهای بهاری به نام مار-اشمون (اشمون مقدس) را می پرستیده اند که با بارشامین ارامنه مطابقت دارد. احتمال دارد اشمون به معنی دارای نشانه سمبل ستاره هشت پر باشد. ستاره هشت پر که سمبل آنو ایزد آسمان و بهار (ایزد ماه فروردین) بوده است : بارشامین ۞ : مجسمۀ این خداوند را تیگران فرمانروای ارمنستان از بین النهرین آورده بود و برای او در قصبۀ ثُردان ۞ در ایالت دارناغیاتس ۞ معبدی برپا کرده، وی را پرستش میکردند. مجسمۀ او از عاج و بلور و نقره ساخته شده بود و بهمین مناسبت او را ((سفیدفر)) می نامیدند. در داستانهای ارمنی است که واهاگن کاههای بارشام را می دزدد و آرام ۞ پادشاه افسانه ای ارمنی او را مغلوب میکند. در ایزد کدۀ هندوایرانی نام مار-اشمون (دارندۀ سمبل ستارۀ هشت پر مقدس) با ائیریامن ایشیه (ایزد مقدس بهاری) ایزد کهکشان یندو (درخشان، راه شیری، کهکشان) مطابقت می نماید که نظیر مار-اشمون ایزد دارو و درمان به شمار رفته است. نظر به مطابقت مار= مقدس با داوُد (گرامی) مسلم به نظر می رسد که ستارۀ شش پر داودی بر گرفته از ستارۀ هشت پر مار-اشمون (آنو) است.