در بارۀ سنن کهن مردم بُخارا

Pari Hasibi

گریستن مغان :نرشخی از گریه مردم بخارا برسیاوش پس از ذکر این که مغان قبر سیاوش را عزیز دارند و هر سال هر مردی یکی خروس آنجا بدو بکشد پیش از بر آمدن آفتاب در روز نوروز خبر می دهد که در همه ولایت ها معروف است و مطربان آن را سرود ساخته اند و می گریند و قوالان آن را گریستن مغان خوانند . مناسب امروز (عاشورا) بود .

Javad Mofrad

در مذهب بودایی خروس سمبل عذاب این جهانی است. بخارا شهر مذهبی ماوراء النهر بوده است و نام آنجا را با ویهاره (معبد یا شتر مقدس=بهوکره) مطابقت می دهند. احتمال دارد نام سیاوش به ویژه با تموز ایزد سوگوار بازگردنده از جهان زیرین در ایام نوروزی (جشن بازگشت فرورهرهای نیاکان) ربط داده می شده است. نام سیاوش (سیاورشن) را در سنسکریت می توان به معنی دارای پادشاهی تباه شده معنی کرد:

श्याव adj. zyAva dark, वरासन n. varAsana throne.

نظر به ارتباط سنت میر نوروزی و حاجی فیروز ایام نوروزی با تموز می توان تصور کرد در قرون اولیه هجری هنوز سنت آیین سوگواری و شادی نوروزی سیزده روزه برای تموز در ایران و عراق رایج بوده است و همین بخش آیین سوگواری آن به سنن زرتشتی منسوب به سیاوش و سنن اسلامی شیعی پیوسته است. آیین ندبه مانوی نیز متأثر از تموز پرستی بابلی به نظر می رسد. تموزِ بابلی دارای سمبل صلیب مقدس (آدونیس فینیقیان) جنبۀ خدایگانی عیسی مسیح و زاد و مرگ و بازگشت وی را تشکیل می دهد.

احتمال دارد چنانکه اشاره شده ویرانه قوی قریلگان قلعه اوزبکستان (محتملاً همان جیت عهد اسلامی به معنی شهر دارای حصار گرداگرد) که آثار باستانی آن با نوروز و تقویم و سوگ سیاوشان مربوط است همان کنگ دژ سیاوش اساطیری در سمت خوارزم بوده باشد.