محل دخمه و آتشکدۀ زرتشت

دخمه شخص سپیتاک سپیتمان (حاکم دربیکان سمت بلخ که از مرکز بلخ بر امور هندوستان نیز نظارت داشته و هرتسفلد او را زرتشت سپیتمان می داند) همراه با تصویر 188 سانتیمتری او در روستای سکاوند هرسین (سیکایااوائوتی باستانی) واقع است. زرتشت-زرتوشترا به لغت اوستایی و سنسکریت به معنی بشارت زرین دهنده است بنا به تفسیر پهلوی اوستا لقب موبدان باستانی بوده است که از میان آنها زرتشت سپیتمان (زرتشت از خاندان سپیتمه) همین سپیتاک سپیتمان پسر سپیتمه و پسر خوانده کوروش و نواده دختری آستیاگ بوده است. نام کهن قصبه خیبر (خوَ-بر= دارنده خوبی) که بعداً مزار شریف خوانده شده ارتباطی با همین زرتشت سپیتمان (سپیتاک، سپنتداته) دارد چون مطابق کتاب پهلوی شهرستانهای ایران آتشکده ونابک (دوست خدا، ولی الله) در سمت بلخ را سپنتداته بنا کرده است. هم شکل بودن نام این خیبر با خیبر سمت مدینه باعث گردیده که آنجا مقبره امام علی محسوب گردد.

هرتسفلد می گوید که دخمۀ سکاوند (سیکایااواواتیش) مقبره گائوماته بردیه (سپنداته) حاکم بلخ در عهد کوروش است. ولی کتسیاس میگوید که گائوماته بردیه پسر ملکه آمیتیس و پسر کوروش است. جای دیگر میگوید که سپیتاک سپیتمان حاکم دربیکان سمت بلخ پسر ملکه آمیتیس پسر خوانده کوروش است که هرتسفلد او را زرتشت سپیتمان می داند.

تصور میکنم فرورتیش شورشی مادی که بلافاصله بعد از قتل گائوماته بردیه در این سمت قیام کرده بود، این دخمه را در سیکایااواواتیش (سکاوند) برای وی بنا کرده است. به احتمال زیاد فرهاد کوه کن اساطیری همین فرورتیش باشد که در بیستون هم نقش شده است. در اصل دخمه برای شروین (شاهزاده، لقب گائوماته بردیه) بنا شده بوده است که در اساطیر دخمه ایجاد شده توسط فرهاد در آن سمت به سبب عشق وی شیرین همسر خسرو پرویز دانسته شده است.