Who has been the historical and mythical Jesus Christ?
The answer is:
Judas the zealot, son of Zipporai and the holy young god Adonis
According to Josefus Flavius (a Jewish historian from the first century) the name Jesus Christ can only be a pet name because Josefus tells of all important events and all famous persons in Judaea in the first century but he actually does not know of anyone named Jesus Christ.* It is therefore imperative to seek the real historical name of Jesus Christ. This is an important world enigma. A group of historians do not at all believe that there has existed a man named, or with the epithet, Jesus Christ or any man with a similar character. Albert Schweitzer for instance claims: “The man called Jesus Christ, who appeared as the Messiah, preached the morality of the kingdom of God, founded the kingdom of heaven on earth and died to give his works its final sanctity, this man has never existed.” Another group, who are profound believers in the New Testament, has no doubts that Jesus Christ has been a half god/half man who existed in the beginning of our epoch with the characteristics described in the New Testament. I, myself, belong to a third category believing that there is an historic core concerning Jesus Christ in the New Testament; there has existed a provincial revolutionary Jewish leader in Palestine with the majority of the characteristics attributed to Jesus Christ. It can be proven that this revolutionary priest has been Judas, son of Zipporai, founder of the zealot party. This man lived twice as long as believed and he had a family and children.
*If one deletes the false supplements concerning Jesus Christ and St John the Baptist present in Josefus Flavius’s work “The ancient history of the Jews”.
Judas, son of Zipporai, is the historical Jesus Christ
Judas of Galilee, who made political and cultural rebellion in Jerusalem 5 B.C. and between 6 and 30 A.D., was not the same Judas of Galilee who fought the Romans from 4 B.C. until 6 A.D. This great mistake, to equalize these two persons, has caused many problems for the history of divinity. The first, and unknown, Judas of Galilee is the historical Jesus Christ while the other Judas of Galilee originally came from the city Gamala, east of the Lake of Galilee (the Kinnertlake). His father was Hezekiah, a robber killed by Herod the Great. According to Josefus Flavius and the Acts of the Apostles this Judas of Galilee broke open the king’s artillery depot in the city of Sepforis, armed his people but was conquered and killed by Quinctilius Varus, governor of Syria 4 B.C. to 6 A.D.
The first Judas of Galilee, equal to Judas, son of Zipporai, was a famous priest/philosopher and his struggle against the Romans was indeed ideological. Josefus Flavius (37-100 A.D.) tells this story about him:
VIII
Judas of Galilee. The three Jewish religious parties
The territory of Arkelai was turned into a province and a Roman knight by the name Koponius was sent there as governor with total power granted by the emperor. During his time (6-9 A.D.) a certain Galilee by the name of Judas seduced his fellow countrymen to apostasy in claiming that it was a shame paying taxes to the Romans and recognizing mortal men and rulers as their gods. He founded his own sect which had noting in common with the other sects that were formed. ***
*** This is one of the passages in which Josefus deliberately withholds the real facts.
Josefus tells the following about Judas of Galilee and his son Manaim:
A certain man named Manaim (Menahem), son of the renowned sophist (scribe) Judas with the surname the Galilee had on one occasion, while Quirinius was governor, reproached the Jews in obeying both God and the Romans. He went to Massada with his followers and broke open the artillery depot of King Herod the Great and armed his fellow countrymen as well as foreign robbers. He returned to Jerusalem as leader of this troop which also constituted his body guard as had he been a king…
This scribe Judas who founded the Zealot party (the zealous) must be Judas, son pf Zipporai. His followers pulled the great golden eagle (the symbol of the Roman Empire) off the gate to the famous Temple in Jerusalem and smashed it into pieces.
In the encyclopaedia Judaica we can read the following about Judas and his followers:
JUDAH, SON OF ZIPPORAI (first century), a patriot.
According to Josephus, Judah was a sophist of highest reputation among the Jews, an unrivalled interpreter of their ancestral laws, and educator of the youth. Taking advantage of Herod’s illness (4 B.C.) he, together with his friend and fellow scholar Matthias son of Margalot, persuaded their disciples to pull down the gold eagle, the symbol of Rome, which Herod had erected over the great gate of the Temple, since it was contrary to Jewish law. The two scholars together with their disciples were burnt alive on the command of Herod shortly before his death.
Josefus tells us indirectly in “The Jews’ war against the Romans” that Judas and his friend Matthew and some of their followers were burnt by Herod the Great:
Very reluctantly the king gave his approval to this; he burnt those who had climbed up on the roof alive and even so the other scribes. The other ones who had been imprisoned he handed over to the hangman for their execution.*
The place where this happened was Jericho, northwest of Jerusalem.
But when he tells more about this event in “The old history of the Jews” he only says: Matthew and some followers were burnt to death and many followers were executed. They were at least 40.
Judas, son of Zipporai, and some of his followers saved themselves from this event and managed to escape south into Egypt, very likely to the Sinai desert to the independent half Armenians and half Arabic nabatheans. However Judas and his followers surely came to Judea after 6 A.D. when Arkelaos, son of Herod the Great, was dethroned. The following notes make it ascertain that Judas son of Zipporai has been the historical Jesus Christ.
1. Judas was like Jesus born in Galilee.
2. He had followers which trudged along with him on long walks to different cities in Palestine.
3. His followers acknowledged him as a religious and political leader of the entire Judea.
4. In the Gospel according to St. Matthew, 14, there is this report: “Then came the disciples of St. John the Baptist (actually Matthew’s disciples) to collect the body of St. John and berry it and they went to Jesus to tell him what had happened. When Jesus was told the news he went away in a boat to a remote place where he could be alone.” Judas son of Zipporai managed however to escape from the wrath of King Herod the Great, while his friend Matthew and 40 of their followers were burnt to death or executed.
5. As we know Herod ordered the execution of about 40 of Judas’s and Matthew’s young followers at the time of Jesus’ birth. In the Gospel according to St. Matthew it is stated that Josef and Mary and the newborn child fled into Egypt while the other newborn boys in Bethlehem were killed by Herod’s soldiers.
6. During his lifetime Judas was a famous and learned scholar among the Jews and he tried to reform the culture and society of the Jews and liberate it from Romanization.
7. According to Judas’s teaching it was a shame that they paid taxes to the Romans and recognized, except god, mortal men as their governors. This phrase is comparable to the passage 29/5 in the Acts of the Apostles in which Peter and the Apostles answer: “It is more important to obey god than to obey men.”
8. In the Gospel according to St. Marc 1 we can read the following: one day Jesus of Nazareth in Galilee came to the Jordan River and was baptised by St. John. In the very moment when Jesus rose from the water he saw the heaven open and the Holy Ghost lowered down over him as a dove and a voice from heaven said: “you are my beloved son. You are my chosen one.” We know that Judas’s father’s name, i.e. “Zipporai” is the name of a bird and “Judas” means promised.
9. Two of Judas’s sons who ruled the Zealot party and were crucified by the Romans 47 A.D. were named Simon and Jacob (James). We know that they were recognized as brothers to Jesus Christ in the New Testament. It is also interesting that they also have a brother named Judas.
10. As we have stated the followers of Judas and Matthew pulled down the golden eagle, placed over the gate to the famous temple in Jerusalem, and smashed it into pieces. In the Apostles according to St. Matthew 12/21 it is however stated: “Then Jesus went into the temple in Jerusalem and forced the merchants out and pulled over the moneychangers tables and the booths were pigeons were sold”. According to the historical researchers there has never been anything sold in the Jerusalem Temple. An historic fact must therefore be the destroying of the golden eagle by the followers of Judas and Matthew.
11. Judas’s name which means praised and promised can be regarded as synonymous to Jesus, which means the saviour.
12. In the Apostles according to Matthew Jesus was named Nazarene (Galilee) after his return from Egypt. Thus has Judas son of Zipporai (the historical Jesus Christ) not been called the Galilee earlier.
A careful investigation of the myths of Adonis and the evangelical stories reveals a connection between the Adonis-cult and the early Christianity:
According to the famous Phoenician and Greek Adonis-myth there was a king in Syria by the name Téias (god). Aphrodite (goddess of love) forced his daughter Mira to make love to Téias for twelve dark nights. After these twelve nights Téias realized that this lady was his own daughter “Mira”. He decided to kill her but she managed to escape to the gods, they transformed her into the Myrrhe tree. After ten months she gave birth to “Adonis” (the lord). Aphrodite, who was very surprised by the beauty of the child, left him in care to Persephone (the goddess of the underworld). Persephone liked this lovely child and had therefore no intention of leaving him back to Aphrodite. There was a conflict between these goddesses but the goddess of poetry “Calliope” (according to other stories Zeus himself) solved this conflict in the manner that Adonis lives one third of the year with “heavenly Aphrodite” and one third in the underworld with Persephone and the rest of the year he may choose for himself. He chose to spend this with Aphrodite.
On the basis of the cult of the Phoenicians, Adonis died on a special day but rose the day after from his death. The Phoenicians mourned and celebrated these two days: The day he died they mourned, the women cried while the men arranged funeral ceremonies. They used an image of him. The next day they celebrated the resurrection of Adonis and in doing so they lifted up the image of Adonis.*
*Sir James George Frazer: Adonis. Attis. Osiris. London 1907.
There is reason to believe that the word Adonis (the lord), which was another name for the Phoenicians Baal (the lord) and a natural pet name for Judas son of Zipporai, equalized the god Adonis with the philosopher Judas, and these two divine and priestly dimensions together formed the divine and human characters of Jesus Christ. Christianity of course baptised this Adonis-myth and Adonis-cult. In this myth Téias, Mira, Myrrhe* and Persephone are comparable to the God, Herod, Mary, Misraim(Egypt) and “Josef” (the “educator” of Jesus Christ) in the New Testament. This connection and blending was most certainly done in the time of the Apostle St. Marc because Marc’s own mother was named Mary and his beloved uncle was named Josef, who according to the Acts of the Apostles got the pet name Barnabas the Preacher. These three people (Marc whose actual name was John, Mary and Josef) together with Paul and Peter played an important role in the ideological making, existence and development of Christianity.
In the Gospel according to St. Matthew 11/2 the three wise men from the east brought with them, among other things, myrrh as a gift to the newborn Jesus child. Mary (Mariam) means holy mother in Syrian. She is actually the Greek’s Demeter (holy mother) who raised a Greek kingly child with the opposite sex to Jesus, i.e. Demofon (the slayer of people). His mother is called Metarina (the far away planted).
SUMMARY
If the myths of Adonis are removed from the Gospels the remaining contents concern Judas son of Zipporai. Judas of Galilee, killed by Quinctilius Varus 5 A.D. was not the same Judas of Galilee who appeared 6 A.D. and was the founder of the Zealot party. This Judas of Galilee appeared when Quirinius was governor of Syria instead of the above just mentioned Quinctilius Varus. This Judas of Galilee, who we equalize with Judas son of Zipporai, is the historical Jesus Christ.
شنبه، آذر ۲۵، ۱۳۸۵
یهوه صبایوت و موسی خداگونه همان میثه/ میتره است
یهوه صبایوت و موسی خداگونهً یهود همان میترا/ میثهً آریائیان اسب پرورمیتانی هستند
اغلب به سبب ترادف اسامی اهورا (اسورا) با یهوه -که در فرهنگ سامیان مترادفش یافت نمیشود- در معنی خدای جاوید و سرمدی وتشابه ظاهری این اسامی تصور شده است که نام اهورا مزدا از نام یهوه گرفته شده است. این برداشت براین اساس قرار دارد که فرهنگ یهود در محوریت تاریخ فرض شده باشد ولی قضیه بر عکس است. این فرهنگ آریائیان اسب پرور و کشورگشا و موبدپرور عهد باستان است که در محوریت فرهنگی و سیاسی خاورمیانهً هزارهً اول پیش از میلاد وکمی پیشتر از آن قرار داشته است. هزاره ای که ادیان به محوریت آیین گئوماته زرتشت/ گوتمه بودا/ ابراهیم خلیل الله پدید آمده اند یعنی از عهدی که اساس فن کتابت و صنعت آهن اختراع گردید و در این عهد آریائیان اسب پرور و سوارکار هندی و میتانی و سکایی ومادی و پارسی تیرهایشان کمتر خطا می رفته است. به عبارت صریحتر این یهود بوده است که بواسطهً قرار داشتن بین مراکز کتابت مصر و فنیقییه (لبنان) اوستایی شفاهی مغان ایرانی و سکایی و سرمتی را برای کتابت تورات اساس قرار داده است. ولی این یهوه صبایوت (یعنی خداوند لشکریان) نه اهورامزدا بلکه اهورا میثره یا همان ایزد مهر ایرانیان و میثه و میثرهً آریائیان میتانی است. میتانیانی که از سال 1730تا 1580 پیش از میلاد در رأس اتحادیه ای از قبیلهً قفقازی هوریان (هارون اساطیری) و قبایل سامی آموری (عمران اساطیری) و ماری (مریم اساطیری) تحت نام مصری هیکسوس (پادشاهان بیگانه) یا شبانان اسب (اصحاب الرأس قرآن) بر مصر حکومت کرده اند و به نظر اینجانب اینان نام همین خدای جنگ و خورشید خود یعنی میثره را- که با خدای خورشید مصریان یعنی آتون مطابقت داده شده- بر سرزمین مصر داده اند چه مصریها نام کشور خود را اکیپت و کی مُست (خاک سیاه) می خوانده اند و نام مصر و ایزد میثه (موسه) در نزد مصریان الفاظی خارجی بوده اند. داریوش در کتیبهً خود نام مصر را موداریا آورده است که به معنی دارای رودخانهً دریا سان است و ربطی با کلمهً مصر یعنی سرزمین ایزد میثره ندارد. میتانیها و قبایل مؤتلفهً همراه آنان بعد از شکست از فرعون مصر علیا اهموسه ( به معنی برادر میثه) تحت رهبری کاموسه (روح همزاد میثه) به سرزمین عبرانیان آمدند و در آنجا سکنی گزیدند. می دانیم این وقایع به طور مفصل در تورات ذکر شده و به همین سبب مسلمانان تورات را کتاب موسی به شمار آورده اند. در واقع معروفیت خود موسی تاریخی یعنی کاموسه یعنی روح همزاد میثه هم وابسته به معروفیت همین ایزد قبیله ای جنگ و خورشید میتانیان یعنی میثه یا میثره است که در عهد نامهً صلح بین میتانیان و هیتیان نامش در صدر خدایانی قرار گرفته است که سوگند وفاداری به نامشان به عمل آمده است. در اوستا و وداها نیز ایزد میثره معروف است و چنانکه گفته میشود ایزد محبوب پارتیان و رومیان پیش از مسیحیت بوده است. در اوستا خصوصاً به صفت جنگاوری و منّوری وی تأکید شده است از آنجائیکه عبرانیان پیدایی نام یهوه صبایوت و حتی به عبارتی خود نام یهود (معهود) را بنا به مندرجات تورات صریحا متعلقبه زمان موسی (کاموسه) دانسته اند لذا تردیدی در یکی بودن یهوه صبایوت با میثرهً شکست ناپذیر میتانیان و رومیان- که نزد سکاها خورشید جنگاور نامیده می شده- باقی نمی ماند. پس در واقع نام موسی متعلق به میثه/ میثره و سنن دین عیسی متعلق به همین آدونیس/ آتون/ میثره است. به هر حال هیکسوسها که یهود در تورات آنها را قوم یهود نامیده است بعد از شکست و باز پس رانده شان از مصر تبدیل به طبقهً هیئت حاکمه یهودیه و سوریه گردیدند گرچه به واسطهً در اقلیت بودنشان نسبت به قبایل یهود به تدریج فرهنگ و زبان آنان را پذیرفته ودر سلک یهود در آمدند ولی در طی این مرحله نام ایزد قبیله ای خود یعنی اسورا میثه یا میثرهً جنگاور را تحت ترجمهً عبری آن یعنی یهوه صبایوت (خدای جاودانی لشکرها) از خود در فرهنگ جهانی شدهً یهود به یادگار گذاشته اند. در مورد تبدیل جزء دوم نام اخیر باید گفت که در اینجا نام میتانی میثه که خود میتانیها نام خود را از آن گرفته اند و در اصل به معنی ایزد عهدو پیمان خورشید است با کلمهً عبری میسیه یعنی جانی و لشکری جایگزین نموده اند. ارتباط و التقاط یهود با اقوام آریایی به میتانی ها ختم نمیشود چه نام اسرائیل (کشتی گیر خدا) نیز که به شمال یهودیه اختصاص داشته است یادگاری از آریائیان اسکیتی ( اشکنازی، سکایی) است چه جمعیت کثیری از اسکیتان تحت رهبری مادیای اسکیتی که در اواخر قرن هفتم قبل از میلاد از شمال دریای سیاه خاورمیانه را مورد یورش قرار داده بودند بعد از باجگیری کلان از فرعون پسامتیخ در مرز مصر افسار اسبهای خودرا بر گردانده و در سرزمینی که بعدا به نام پدر مادیا، یعنی پارتاتوا، اسرائیل نامیده شد، ماندگار گشتند. اینان نیز به تدریج به سلک یهود در آمدند و نام سلالهً خود را به عنوان نیاکان اسباط دوازدهگانه بنی اسرائیل به آنان دادند: افراد این سلاله به ترتیب عبارت بودند: فرااسپ (دارندهً اسبان فراوان،افراسیاب اول) که در تورات با لقب ابراهیم یعنی پدر امتهای فراوان ظاهر گشته است. پسر وی ایشپاکای (شاه سواران) همان اسحق (خندان) تورات است. پسر او پارتاتوا (بسیار توانا) همان یعقوب (اسرائیل، کشتی گیر خدا) است بنا به منابع آشوری و آرامی این دو پدر و پسر تحت هردو نام سکایی و عبریشان آشور را مورد تهاجم خود قرار داده بودند و سر انجام مادیا (دانا) داماد آشوربانیپال از فرمانروایان معروف آشور، همان یوسف (پر نعمت) است که استرابون به درستی وی را تحت همان نام سکائیش مادیا جهانگشای بزرگ عهد باستان به شمار آورده است.
در پایان سخنان جالب احمد شاملو در باب جشن مهرگان و تأثیر آن بر مسیحیت، به همراه کندوکاو نکات مهمی از تاریخ ایران باستان را از سایت کانون پارسیان ضمیمه می نمائیم: وی بدون اینکه از کُنه تاریخ اساطیری ایران اطلاع کافی داشته باشد نظریات بسیار جالبی ارائه داده است منجمله نظریه قتل کمبوجیه و بردیه به دست داریوش و همدستانش که اینجانب محقق تاریخ ایران باستان اخیراً بدون اطلاع قبلی از گفتار شاملو در این باب به همین نتیجه رسیده ام. کاشکی وی از موضوع تأثیر مستقیم اساسی و ژرف آیین ایزد مهر را بر فرهنگ یهود ماقبل عیسی مسیح تاریخی (یهودا فرزند زیپورایی) نیز باخبر می شد و از موضوع دین پراکنی ابراهیمی/ بودایی/ زرتشتی/ میترایی آریائیان بدوی اسب پرور بیشتر مطلع می گردید:
قسمت اول
حقیقت چقدر آسیب پذیر است سخنرانی احمد شاملو در دانشگاه برکلی دوستان بسيار عزيز! حضور يافتن در جمع شما و سخنگفتن با شما و سخنشنيدن از شما، هميشه براى من فرصتى است سخت مغتنم و تجربهاى است بسيار کارساز. اما معمولا دور هم که جمع مىشويم تنها از مسائل سياسى حرفمىزنيم، يا بهتر گفته باشم مىکوشيم به بحث پيرامون حوادث درون مرزى بپردازيم و آنچه را که در کشورمان مىگذرد با نقطهنظرهاى اساسى خود بهمحک بزنيم و غيره و غيره... و اين ديگر رفتهرفته به صورت يک رسم و عادت درآمده و کموبيش نوعى سنت شده. من امشب خيالدارم اين رسم را بشکنم و صحبت را از جاهاى ديگر شروعکنم و بهجاى ديگرى برسانم. مىخواهم درباب نگرانىهاى خودم از آينده سخنبگويم. مىتوانم تمام حرفهايم را در تنها يک سؤال کوتاه مختصرکنم، اما براى رسيدن به آن سؤال ناگزيرم ابتدا مقدماتىبچينم و زمينهاى آمادهکنم. براى اين زمينهسازى فکرمىکنم بهجاى هرکار، بهترباشد حقيقتى تاريخى را بهعنوان نمونه پيش بکشم، بشکافمش، ارائهاش بدهم، و بعد، از نتيجهاى که بهدست خواهدآمد، استفادهکنم و به طرح سؤال موردنظر بپردازم. دوازده سال پيش، در جشن مهرگان، در نيويورک، ديدم که دوستان ما مناسبت اين جشن را پيروزى کاوه بر ضحاک ذکر مىکنند. البته اين موضوع نه تازگى دارد؛ نه شگفتى، چون تحقيقاً بسيارى از دوستان در هر جاى جهان که هستند، همين اشتباه لپى را مرتکب مىشوند. من اين موضوع را بهعنوان همان نمونه تاريخى که گفتم مطرحمىکنم و در دو بخش به تحليل و تجزيهاش مىپردازم تا ببينيم به کجا خواهيمرسيد. اول موضوع جشن مهرگان: مهر، دراصل، در فارسى باستان، ميترا يا درستتر تلفظکنم ميثره بوده. و مهر يا ميترا يا ميثره همان آفتاب است. مهرگان هم که به فارسى باستان ميثرگانه تلفظمىشده از لحاظ دستورى يعنى«منسوب به مهر». درباب خود ميثره يا مهر يا آفتاب بايد عرض کنم که يکى از خدايان اساطيرى ايرانيان بوده و يکى از عميقترين مظاهر تجلى انديشهى ايرانى است که در آن انديشهى خدا و تصور خدا براى نخستينبار به زمين مىآيد و درست که دقتکنيد، مىبينيد الگويى است که بعدها مسيح را از روى آن مىسازند. اينجا لازماست در حاشيهى مطلب نکتهيى را متذکر بشوم که اميدوارم سرسرى گرفتهنشود: اهميت اسطورهى مسيح در اين است که مسيح (به اعتقاد مسيحيان البته) پسر خدا شمردهمىشود ـ يعنى بخشى از الوهيت. اين الوهيت مىآيد به زمين. پارهاى از خدا از آسمان مىآيد به زمين، آن هم در هيأت يک انسان خاکى. با انسان و بهخاطر انسان تلاشمىکند، با انسان و بهخاطر انسان دردمىکشد و سرانجام خودش را بهخاطر نجات انسان فدا مىکند... ما کارى با مسيحيت مسخرهاى که پاپهاو کشيشها و واتيکان سرهم بستهاند، نداريم اما در تحليل فلسفى اسطورهى مسيح به اين استنباط بسياربسيار زيبا مىرسيم که انسان و خدا بهخاطر يکديگر درد مىکشند، تحمل شکنجه مىکنند و سرانجام براى خاطر يکديگر فدا مىشوند. اسطورهاى که سخت زيبا و شکوهمند و پرمعنى است. بارى، هم موضوع فرودآمدن خدا به زمين، هم تجسم پيدا کردن خدا در يک قالب دردپذير ساختهشده از گوشت و پوست و استخوان، و هم موضوع بازگشت مجدد مسيح به آسمان، همگى از روى الگوى مهر يا ميثره ساختهشده. در آيين مهر و براساس معتقدات ميترايىها، ميثره پس از آنکه بهصورت انسانى بهزمين مىآيد و براى بارورکردن خاک و برکتدادن به زمين گاوى را قربانى مىکند دوباره به آسمان برمىگردد. اين از مهر، که مهرگان منسوب به اوست. اما مهرگان، درحقيقت و در اساس مهمترين روز و مبدأ سال خريفى يعنى سال پاييزى بوده است. و اينجا باز ناگزير بايد به حاشيه بروم و عرضکنم که نياکان؛ ما بهجاى يکسال شمسى دو نيمسال داشتهاند که عبارت بوده از سال خريفى يا پاييزى و سال ربيعى يا بهارى، که بحثش بسيار مفصل است و از صحبت امشب ما خارج، اما مىتوانم خيلى فشرده و کلى عرض کنم که همين نکتهى ظاهراً به اين کوچکى درشمار اسناد معتبرى است که ثابت مىکند اقوام آريايى از شمالىترين نقاط کرهى زمين به سرزمينهاى مختلف و از آن جمله ايران کوچيدهاند زيرا ابتدا سالشان به دو قسمت، يکى تابستانى دو ماهه و ديگر زمستانى ده ماهه، تقسيممىشده که اين، چنانکه مىدانيم موضوعى است مربوط به نواحى نزديک به قطب. بعدها هرچه اين اقوام ازلحاظ جغرافيايى پائينتر آمدهاند طول دورهى تابستانشان بيشتر و طول دورهى زمستانشان کمتر شده و اصلاحاتى در تقويم خود به عمل آوردهاند که دست آخر به تقسيم سال به دورهى تقريباً شش ماهه انجاميده که بخش بهاريش با نوروز آغازمىشده و بخش پاييزيش با مهرگان، و اين هردو روز را جشن مىگرفتهاند. روز جشن مهرگان مصادف مىشده است با ماه بغياديش، يعنى ماه بغ يا ميثره. خود اين کلمهى بغ به فارسى به معنى مطلق خدايان بوده و بعدها فقط به ميترا يا مهر اطلاق کردهاند. بُخ هم که تصحيفى از بغ است در زبان روسى به معنى خداست. ضمناً براى آگاهىتان عرض کرده باشم که ماه بغياديش معادل ماه بابلى شَمَش بوده که همان شمس يا آفتاب است. معادل ارمنى کهن آن هم مِهگان است که باز تصحيفى است از مهرگان يا ميثرگانه، ماه سُغدى آن هم فغکان بوده که باز فغ همان بغ به معنى خدا يا مهر باشد و سلاطين چين را هم از همين ريشه فغفور يا بغپور مىخواندهاند که معنيش مىشود پسر خدا يا پسر آفتاب. و بالاخره زردشتيان هم اين ماه را مهر مىنامند که ما نيز امروز بهکار مىبريم. اينها البته نکاتى است مربوط به گاهشمارى که با علوم ديگر از قبيل زبانشناسى و نژادشناسى و غيره ظاهراً ريشههاى مشترک پيدا مىکند و به وسيلهى يکديگر تأييدمىشوند.(اينکه گفتم ظاهراً، به دليل آن است که من در اين رشتهها بىسواد صرفم.) درهرحال، چنانکه مىبينيم، مهرگان از اين نظر هيچ ربطى با اسطورهى ضحاک و فريدون و قيام کاوه و اين مسائل پيدا نمىکند. جشنى بوده است مربوط به نيمسال دوم که با همان اهميت نوروز بر پا مىداشتهاند و از ۱۶ ماه مهر(يا مهرگان روز) تا ۲۱ مهر(يا رامروز) به مدت ششروز ادامه مىيافته. البته ممکناست سرنگون شدن ضحاک با چنين روزى تصادف کرده باشد ولى چنين؛ تصادفى نمىتواند باعث شود که علت وجودى جشنى تغيير کند. مثلا اگر ناصرالدين شاه را در روز جمعهاى کشته باشند، مدعىشويم که جمعهها را بدين مناسبت تعطيل مىکنيم که روز کشتهشدن اوست. پيشتر به اين نکته اشاره کردم که مسيحيت تمامى آداب و آيينهاى مهرپرستى را عيناً تقليد کرده که از آن جمله است آيين غسل تعميد و تقديس نان و شراب. اين را هم اضافه کنم که به اعتقاد کسانى، جشنهاى ۲۵ دسامبر که بعدها بهعنوان سالگرد مسيح جشن گرفته شده ريشههايش به همين جشن مهرگان مىرسد. و حالا که صحبت ميلاد مسيح به ميان آمد، اين نکته را هم بهطور اخترگذرى بگويم که خود ايرانيان ميترايى اين روز مهرگان را درعينحال روز تولد مشيا و مشيانه هم مىدانستهاند که همان آدم و حوا ى اسطورههاى سامى است ، و اين نکته در بُندهشن (از کتب مهمى که از اعصار دور براى ما باقى مانده) آمده است. البته اينجا مطالب بسيار ديگرى هم هست که من ناگزيرم بگذارم و بگذرم، مثلا اين نکته که آيا اصولا مسيا يا مسايا(مسيح و مسيحا) همان مشيا هست يا نيست. و نکات ديگرى از اين قبيل. و اما برويم بر سر موضوع دوم، يعنى قضيهى حضرت ضحاک : دوستان خوب من! کشور ما بهراستى کشور عجيبى است. در اين کشور سرداران فکورى پديدآمدهاند که حيرتانگيزترين جنبشهاى فکرى و اجتماعى را برانگيخته، بهثمرنشانده و گاه تا پيروزى کامل بهپيش بردهاند. روشنفکران انقلابى بسيارى در مقاطع عجيبى از تاريخ مملکت ما ظهورکردهاند که مطالعهى دستاوردهاى تاريخىشان بس که عظيم است، باورنکردنى مىنمايد. البته يکى از شگردهاى مشترک همهى جباران تحريف تاريخ است؛ و درنتيجه، متأسفانه چيزى که ما امروز به نام تاريخ دراختيار داريم، جز مشتى دروغ و ياوه نيست که چاپلوسان و متملقان دربارى دورههاى مختلف بههم بستهاند؛ و اين تحريف حقايق و سفيد را سياه و سياه را سفيد جلوهدادن، بهحدى است که مىتواند با حسن نيتترين اشخاص را هم بهاشتباه اندازد . نمونهى بسيار جالبى از اين تحريفات تاريخى، همين ماجراى فريدون و کاوه و ضحاک است. پيشاز آنکه به اين مسأله بپردازم، بايد يک نکته را تذکاراً بگويم درباب اسطوره و تاريخ: نکتهى قابل مطالعهاى است اين، سرشار از شواهد و امثلهى بسيار، اما من ناگزير به سرعت از آن مىگذرم و همينقدر اشارهمىکنم که اسطوره يا ميت يکجور افسانه است که مىتواند صرفاً زادهى تخيلات انسانهاى گذشته باشد بر بستر آرزوها و خواستهاشان، و مىتواند در عالم واقعيت؛ پشتوانهاى از حقايق تاريخى داشتهباشد، يعنى افسانهاى باشد بىمنطق و کودکانه که تاروپودش از حادثهاى تاريخى سرچشمه گرفته و آنگاه در فضاى ذهنى ملتى شاخ و برگ گسترده، صورتى ديگر يافته، مثل تاريخچهى زندگى ابراهيم بن احمد سامانى که با شرح حال افسانهاى بودا سيدهارتا بههم آميخته به اسطورهى ابراهيم بن ادهم تبديل شده. در اين صورت مىتوان با جستوجوى در منابع مختلف، آن حقايق تاريخى را يافت و نور معرفت بر آن پاشيد و غَثّ و سَمينش را تفکيک کرد و به کُنه آن پىبرد؛ که باز يکى از نمونههاى بارز آن همين اسطورهى ضحاک است. در تاريخ ايران باستان از مردى نام برده شده است به اسم گئومات و مشهور به غاصب. مىدانيم که پس از مرگ کوروش ، پسرش کمبوجيه با توافق سرداران و درباريان و روحانيان و اشراف به سلطنت رسيد و براى چپاول مصريان به آنجا لشگر کشيد، چون جنگ و جهانگشايى که نخست با غارت اموال ملل مغلوب و پس از آن، با دريافت سالانهى باج وخراج از ايشان ملازمه داشته، در آن روزگار براى سرداران سپاه که تنها از طبقهى اشراف انتخاب مىشدند، نوعى کار توليدى بسيار ثمربخش بهحسابمىآمده.(البته† ? اگر بتوان غارت و باجخورى را کار توليدى گفت!) بگذاريد يک حکم کلى صادرکنم و آب پاکى را رو دستتان بريزم: همهى خودکامههاى روزگار ديوانه بودهاند. دانش روانشناسى بهراحتى مىتواند اين نکته را ثابت کند. و اگر بخواهم به حکم خود شمول بيشترى بدهم بايد آن را به اين صورت اصلاح کنم که: خودکامههاى تاريخ از دَم يک يک چيزىشان مىشده: همهشان از دَم، مَشَنگ بودهاند و در بيشترشان مشنگى تا حد وصول به مقام عالى ديوانهى زنجيرى پيش مىرفته. يعنى دوروبرىها، غلامهاى جاننثار و چاکران خانهزاد، آنقدر دوروبرشان موسموس کردهاند و دُمبشان را توى بشقاب گذاشتهاند و بعضى جاهاشان را ليس کشيدهاند و نابغهى عظيمالشأن و داهى کبير و رهبر خردمند چَپانِشان کردهاند که يواشيواش امر به خود حريفان مشتبه شده و آخرسرىها ديگر يکهو يابو ورشان داشته است ؛ آنيکى ناگهان به سرش زده که من پسر آفتابم، آن يکى ديگر مدعىشده که من بنده پسر شخص خدا هستم، اسکندر ادعا کرد نطفهى مارى است که شبها به بستر مامانش مىخزيده و نادرشاه که از همان اول بالاخانه را اجاره داده بود پدرش را از ياد برد و مدعىشد که پسر شمشير و نوهى شمشير و نبيرهى شمشير و نديدهى شمشير است. فقط ميان مجانين تاريخى حساب کمبوجيهى بينوا از الباقى جداست. اين آقا از آن نوع مَلَنگهايى بود که براى گرد و خاک کردن لزومى نداشت دور و برىها پارچهى سرخ جلو پوزهاش تکان بدهند يا خار زير دمبش بگذارند. چون بهقول؛ معروف خودمان از همان اوان بلوغ مادهاش مستعد بود و بىدمبک مىرقصيد. اين مردک خلوضع (که اشراف هم تنها بههمين دليل او را بهتخت نشانده بودند که افسارش تو چنگ خودشانباشد) پس از رسيدن به مصر و پيروزى بر آن و جنايات بىشمارى که در آن نواحى کرد، بهکلى زنجيرى شد. غش و ضعف و صرع و حالتى شبيه به هارى بهاش دست داد. به روزى افتاد که مصريان قلباً معتقد شدند که اين بيمارى کيفرى است که خدايان مصر به مکافات اعمال جنايتکارانهاش بر او نازل کردهاند. کمبوجيه برادرى داشت بهنام بَرديا . برديا طبعاً از حالات جنونآميز اخوى خبر داشت و مىدانست که لابد امروز و فرداست که کار جنون حضرتش بهتماشا بکشد و تاج و تخت از دستش برود. از طرفى هم چون افکارى در سرداشت و چند بار نهضتهايى بهراه انداخته بود اشراف بهخونش تشنه بودند و مىدانست که به فرض کنار گذاشته شدن کمبوجيه ، بههيچ بهايى نخواهند گذاشت او بهجايش بنشيند. اينبود که پيشدستى کرد و درغياب کمبوجيه و ارتش به تخت نشست. وقتى خبر قيام برديا به مصر رسيد، داريوش و ديگر سران ارتش سر کمبوجيه را زير آب کردند و به ايران تاختند تا به قوهى قهريه دست برديا را کوتاه کنند. تاريخ قلابى و دستکارى شدهيى که امروز دراختيار ماست ماجرا را به اين صورت نقل مىکند که : «کمبوجيه پيش از عزيمت بهسوى مصر، يکى از محارمش راکه پِرک ساس پِس نام داشت مأموريت داد که پنهانى و بهطورىکه هيچکس نفهمد برديارا سر به نيست کند تا مبادا درغياب او هواى سلطنت بهسرش بزند. اين مأموريتانجام گرفت اما دست بر قضا، مُغى به نام گئومات که شباهت عجيبى هم به بردياىمقتول داشت از اين راز آگاه شد و چون مىدانست جز خود او کسى از قتل برديا خبر ندارد، گفت من برديا هستم و بر تخت نشست» تاريخ ساختگى موجود دنبالهى ماجرا را بدين شکل تحريف مىکند: «هنگامىکه در مصر خبر به گوشکمبوجيه رسيد، خواه بدينسبب که فردى به دروغ خود را برديا خوانده و خواه بهتصور اينکه فريبش داده، برديا را نکشتهاند سخت بهخشم آمد(و اينجا دو روايتهست يکى آنکه از فرط خشم جنونآميز دست به خودکشى زد، يکى اينکه بىدرنگبه پشت اسب جست تا به ايران بتازد. و براثر اين حرکت ناگهانى خنجرى که بر کمرداشت به شکمش فرو رفت و از زخم آن بمرد.» که اين روايت اخير يکسره مجعولاست. حجارىهاى تختجمشيد نشانمىدهد که حتا سربازان عادى هم خنجر بدون نيام بر کمر نمىزدهاند چه رسد به پادشاه. در هر حال، بنا بر قول تاريخ مجعول: «پرک ساس پس راز به قتلرسيده بودن برديا را با سران ارتش در ميان نهاد. آنان شتابان خود را به ایران رساندند ودريافتند کسى که خود را برديا ناميده مغى است به نام گئوماته که برادرش رئيس کاخهاى؛سلطنتى است. پس با قرار قبلى در ساعت معينى به قصر حمله بردند و او را کشتند و با همقرار گذاشتند صبح روز ديگر جايى جمعشوند و هرکه اسبش زودتر از اسب ديگران شيههکشيد پادشاه شود. مهتر داريوش زرنگى کرد و شب قبل در محل موعود وسائل معارفهىاسب داريوش و ماديانى را فراهمآورد، و روز بعد، اسب داريوش بهمجرد رسيدن بدانمحل به ياد کامکارى شب پيش شيههکشيد و به همت آن چارپاى حَشَرى، سلطنت (که صدالبته وديعهاى الهى است) به داريوش تعلقگرفت.» خوب، تاريخ اينجور مىگويد. اما اين تاريخ ساختگى است، فريب و دروغ شاخدار است، تحريف ريشخندآميز حقيقت است. پس ببينيم حقيقت واقع چه بوده. نخست بگويم که: چه لازم بود که داريوش و همدستانش کمبوجيه را بکشند؟ ۱. جنون کمبوجيه بهحدى رسيده بود که ديگر مىبايست دربارهاش فکرى اساسى کنند. ۲.تنها با سر به نيست کردن کمبوجيه بود که مىتوانستند قتل برديا را به گردن او بيندازند و خود از قرارگرفتن درمعرض اين اتهام بگريزند. ۳. چنانکه خواهيم ديد با کشتن کمبوجيه قتل برديا بىدردسرتر مىشد. ديگر بگويم که: چرا پس از کشتن برديا پاى گئومات دروغين را بهميان کشيدند؟ ۱. چون پس از کمبوجيه سلطنت حقاً به برديا مىرسيد، و آنان اولا مخالف سرسخت اعمال و اقدامات او بودند و درثانى با قتل برديا متهم به شاهکشى مىشدند که عواقبش روشنبود. اين بود که برديا را بهنام گئومات کشتند. ۲. نفوذ اجتماعى برديا بيش از آن بوده که تودههاى مردم قتلش را برتابند. بررسى واقعيت ماجرا بهتر مىتواند اين نکات را روشنکند: ما براى پى بردن به واقعيت امر يک سند معتبر تاريخى دردست داريم. اين سند عبارتاست از کتيبهى بيستون که بعدها به فرمان همين داريوش بر سنگ کنده شده، گيرم از آنجا که معمولا دروغگو کم حافظه مىشود همان چيزهايى که براى تحريف تاريخ بر اين کتيبه نقرشده است مشت اين شيادى تاريخى را بازمىکند. من عجالتاً يکى از جملههاى اين کتيبه را براى شما مىخوانم: «من، داريوش ، مرتعها و کشتزارها و اموال منقول و بردگان را به مردم سلحشوربازگرداندم... من در پارس و ماد و ديگر سرزمينها آنچه را که گرفته شده بود،باز پس گرفتم.» عجبا، آقاى داريوش ، اين مردم سلحشور که در کتيبهاى بهشان اشاره کردهاى غير از همان سران و سرداران ارتشند که از طبقهى اشراف انتخاب مىشدند؟ ـ کسى مرتعها و کشتزارها و اموال منقول و بردگان آنها را از دستشان گرفتهبود که تو دوباره به آنها بازگرداندى؟ کليد مسأله در همينجا است. حقيقت اين است که اصلا گئوماته نامى در ميان نبود و آنکه به دست داريوش و همپالکىهايش به قتل رسيده، خود برديا بوده است. ــ برديا از غيبت کمبوجيه و اشراف توطئهچى دربارى استفاده مىکند و قدرت را به دست مىگيرد و بىدرنگ دست به دگرگون کردن ساختار جامعه مىزند ــ دگرگونىهايى تا حد انقلاب. آنچنان که از نوشتهى هرودوت برمىآيد، درمدت هفت تا هشت ماه سلطنت خود، کارهاى نيک فراوان انجام مىدهد بهطورىکه در سراسر آسياى صغير مرگش فاجعهى ملى شمردهمىشود و برايش عزاى عمومى اعلام مىکنند. هرودوت در فهرست اقدامات او معافيت مردم از خدمت اجبارى نظامى و بخشش سه سال ماليات را نام برده است اما کتيبهى بيستون که بهفرمان داريوش نقر شده نشان مىدهد که موضوع بسيار عميقتر از اين حرفها بوده: سنگنبشتهى بيستون از مرتعها و زمينهاى کشاورزى و اموال منقول نام مىبرد که داريوش آنها را به اشراف و مردم سلحشور(يعنى سران ارتش) بازگردانده. ـ معلوممىشود برديا اموال منقول و غيرمنقول خانوادههاى اشرافى را مصادره کرده به دهقانان و کشاورزان بخشيده بوده. سنگنبشته سخن از بردگانى بهميانآورده که داريوش آنها را به مردم سلحشور برگردانده. ـ معلوممىشود که برديا بردهدارى يا حداقل کار بردهوار را يکسره ملغى کرده بوده. يک مورخ روشنبين در رسالهى خود نوشته است: «در اين جريان کار بهمصادرهى اموال و مراتع و سوزاندن معابد و بخشودن مالياتها و الغاى بيگارى(کاربردهوار) کشيد (و همهى اينها، دستکم) نشانهى وجود بحران در روابط اجتماعىاقتصادى جامعهى هخامنشى است. » دياکونف نيز مىنويسد: «پس از پايان کار گئوماتا (و به عقيدهى من شخص برديا )داريوش با قيامها و مخالفتهاى زيادى روبهرو شد. هدف اين قيامها، احياى نظامات زمانبرديا بود که داريوش همه را ملغىکردهبود. و دستکم سه تا از اين قيامها بهصورت يکنهضت خلق به تمام معنى درآمد. اين سه عبارت بودند از قيام فرادا، قيام فَرَوَرتيشفرائورت ، و قيام وَهيزداتَهى پارسى . داريوش در برابر اين قيامها روشى سخت و خونينپيش گرفت، چنانکه در بابل مثلا به يک آن، سه هزار تن از رهبران و سرکردگان جنبش رابهدارآويخت.» ببينيد خود داريوش در سنگنبشتهى کذايى دربارهى پايان کار فرورتيش چه مىگويد: «او را زنجيرکرده پيش من آوردند. من به دست خويش گوشها و بينى او را بريدم وچشمانش را از کاسه برآوردم. او را همچنان در غل و زنجير در دربار من برپا نگهداشتند و؛مردم سلحشور همگى او را ديدند. پس از آن فرمان دادم تا او را در اکباتانه بر نيزه نشاندند.نيز مردانى را که هواخواه او بودند در اکباتانه در درون دژ بر دار آويختم.» اصولا خود اين انتقامجويى ديوانهوار و درندهخويى باورنکردنى به قدر کافى لو دهنده هست. بهخوبى مىتواند از عمق و گسترش نهضت فرورتيش خبر دهد. واژگونه نشان دادن تاريخ سابقهى بسيار دارد. ماجراى انوشيروان را همه مىدانند و مکررنمىکنم. اين حرامزادهى آدمخوار با روحانيان مواضعه کرده که اگر او را بهجاى برادرانش به سلطنت رسانند ريشهى مزدکيان را براندازد. نوشتهاند که تنها در يک روز به قولى يکصد و سىهزار مزدکى را در سراسر کشور به تزوير گرفتار کردند و از سر تا کمر، واژگونه در چالههاى آهک کاشتند. اين عمل چنان نفرتى بهوجود آورد که دستگاه تبليغاتى رژيم براى زدودن آثار آن به کار افتاد تا با نمايشات خر رنگ کنى از قبيل زنجير عدل و غيره و غيره از آن ديو خونخوار فرشتهاى بسازند. و ساختند هم. و چنان ساختند که توانستند شايد براى هميشه تاريخ را فريب بدهند، چنان که امروز هم وقتى نام انوشيروان را مىشنويم خواه و ناخواه کلمهى عادل به ذهن ما متبادرمىشود. زنده است نام فرخ نوشيروان به عدل گرچه بسى گذشت که نوشيروان نماند. بيچاره سعدى ! بارى، اين ماجراى داريوش و برديا را داشته باشيد تا بهاش برگرديم. حالا ببينيم قضيهى ضحاک چيست: آقاى حصورى، يکى از دوستان من که محققى گرانمايه است در مقالهاى راجع به اسطورهى ضحاک مىنويسد: جمشيد جامعه را به طبقات تقسيم کرد: طبقهى روحانى، طبقهى نجبا، طبقهى سپاهى، طبقهى پيشهور و کشاورز و غيره... بعد ضحاک مىآيد روى کار. بعد از ضحاک، فريدون که با قيام کاوه ى آهنگر به سلطنت دست پيدا مىکند، مىبينيم اولين کارى که انجام مىدهد بازگرداندن جامعه است به همان طبقات دورهى جمشيد . بهقول فردوسى ، فريدون بهمجرد رسيدن به سلطنت جارچى در شهرها مىاندازد که: سپاهى نبايد که با پيشهور به يک روى جويند هر دو هنر يکى کارورز و دگر گُرزدار سزاوار هردو پديد است کار چو اين کار آن جويد آنکار اين پر آشوب گردد سراسر زمين! اين به ما نشانمىدهد که ضحاک در دورهى سلطنت خودش که درست وسط دورههاى سلطنت جمشيد و فريدون قرار داشته، طبقات را در جامعه به هم ريخته؛ بوده. البته ما از تقسيمبندى طبقاتى جامعه در دو و سه هزار سال پيش چيزهايى مىدانيم. اين طبقهبندى نه فقط از مختصات جامعهى ايرانى کهن بوده$ اوستاى جديد هم که متنش در دست است وجود اين طبقات را تأييد مىکند. پيداست که اسطورهى ضحاک، بدين صورتى که به ما رسيده، پرداختهى ذهن مردمى است که تشکيل مىدهند چرا بايد آرزو کنند فريدونى بيايد و بار ديگر آنها را به اعماق براند، يا چرا بايد از بازگشت نظام طبقاتى قند تو دلشان آب بشود؟ پس از دو حال خارج نيست: يا پردازندگان اسطوره کسانى از طبقهى مرفه بودهاند (که اين بسيار بعيد بهنظرمىرسد)، يا ضبط کنندهى اسطوره(خواه فردوسى ، خواه مصنف خداينامک که مأخذ شاهنامه بوده) کلکزده اسطورهيى را که بازگو کنندهى آرزوهاى طبقات محرومبوده بهصورتىکه در شاهنامه مىبينيم درآورده و ازاينطريق، صادقانه از منافع خود و طبقهاش طرفدارىکرده. طبيعىاست که درنظر فردى برخوردار از منافع نظام طبقاتى، ضحاک بايد محکوم بشود و رسالت انقلابى کاوهى پيشهورِ بدبختِ فاقد حقوق اجتماعى بايد در آستانهى پيروزى به آخر برسد و تنها چرمپارهى آهنگريش براى تحميق تودهها، به نشان پيوستگى خللناپذير شاه و مردم بهصورت درفش سلطنتى درآيد و فريدون که بازگردانندهى جامعه به نظام پيشين است و طبقات را از آميختگى با يکديگر بازمىدارد بايد مورد احترام و تکريم قراربگيرد. حضرت فردوسى در بخش پادشاهى ضحاک از اقدامات اجتماعى او چيزى بر زبان نياورده به همين اکتفا کرده است که او را پيشاپيش محکوم کند، و در واقع بدون اينکه موضوع را بگويد و حرف دلش را رو دايره بريزد حق ضحاک بينوا را گذاشته کف دستش. دو تا مار روى شانههايش رويانده که ناچار است براى آرام کردنشان مغز سر انسان بر آنها ضماد کند. حالا شما برويد دربارهى اين گرفتارى مسخره از فردوسى بپرسيد، چرا مىبايست براى تهيهى اين ضماد کسانى را سر ببرند؟ چرا از مغز سر مردگان استفاده نمىکردند؟ به هر حال براى دست يافتن به مغز سر آدم زنده هم اول بايد او را بکشند، مگر نه؟ خوب، قلم دست دشمن است ديگر. شما اگر فقط به خواندن بخش پادشاهى ضحاک شاهنامه اکتفا کنيد، مطلقاً چيزى از اصل قضيه دستگيرتان نمىشود، همينقدر مىبينيد بابايى آمده به تخت نشسته که مارهايى روى شانههايش است و چون ناچار است از مغز سر جوانان به آنها خوراک بدهد تا راحتش بگذارند مردم به ستوه مىآيند و انقلاب مىکنند و دمار از روزگارش برمىآورند و فريدون را به تخت مىنشانند، و قهرمان اصلى انقلاب هم آهنگرى است که چرمپارهى آهنگريش را توک چوب مىکند. البته فکر نکنيد فردوسى عليهالرحمه نمىدانسته براى انقلاب کردن لازم نيست حتماً يکى چيزى را توکِ چوب کند؛ منتها اين چرمپاره؛ را براى بعد که بايد به نشانهى همبستگىِ طبقاتىِ غارتکنندگان و غارتشوندگان درفش کاويانى علم بشود لازمدارد! اما وقتى به بخش پادشاهى فريدون رسيديد، آنهم به شرطى که سرسرى از روى مطلب نگذريد، تازه شستتان خبردارمىشود که اول مارهاى روى شانهى ضحاک بيچاره بهانه بوده و چيزى که فردوسى از شما قايم کرده و درجاى خود صدايش را بالا نياورده انقلاب طبقاتى او بوده؛ ثانياً با کمال حيرت درمىيابيد آهنگر قهرمان دورهى ضحاک جاهلى بىسروپا و خائن به منافع طبقات محروم از آب درآمده! اين نکته را کنارمىگذاريم که قيام مردم بر عليه ضحاک عملا قيام تودههاى آزاد شده از قيد و بندهاى جامعهى اشرافى است برضد منافع خويش و درحقيقت کودتايى است که اشراف خلع يد شده به راه انداختهاند ازطريق تحريک اجامر و اوباش برعليه ضحاک که آنها را خاکسترنشين کرده. سؤال اين است که خوب، پس از پيروزى قيام، چرا سلطنت به فريدون تفويض مىشود؟ـ فقط به يک دليل: فريدون از خانوادهى سلطنتى است و بهقول فردوسى فَرّ شاهنشهى دارد، يعنى خون سلطنتى (که اين بنده مطلقاً از فرمول شيميايى چنين خونى اطلاع ندارد) تو رگهايش جارى است! اين به اصطلاح فرّ شاهنشهى موضوعى است که فردوسى مدام رويش تکيه مىکند. تعصب او در اين عقيده که مردم عادى شايستهى رسيدن به مقام رهبرى جامعه نيستند شايد از داستان انوشيروان بهتر آشکارباشد: قباد هنگام عبور از اصفهان شبى را با دختر دهقانى به سر مىبرد و سالها بعد خبر پيدا مىکند که همخوابهى يکشبهى شاهنشاه برايش يک پسر کاکل زرى به دنيا آورده که بعدها انوشيروان نام مىگيرد و به سلطنت مىرسد. خوب، اين که نمىشود. مگر ممکناست يک چنان پادشاه جَمْجاهى همينجورى از يک زن هشت من نُه شاهى طبقهى بقال چغال به دنيا آمده باشد؟ اين است که قبلا بهترتيبى نژاد دختر مورد تحقيق قرار مىگيرد و بىدرنگ کاشف بهعمل مىآيد که نخير، هيچ جاى نگرانى نيست، دختره از تخم و ترکهى جمشيد است و خون شاهان در رگهايش جارى است! درميان همهى تاجداران شاهنامه ى فردوسى ، ضحاک تنها کسى است که نمىتواند بگويد: منـم شـاه با فـرهى ايـزدى هَمَم شهريارى، هَمَم موبدى و اين خود ثابت مىکند که ضحاک از دودمان شاهى و حتا اشراف دربارى نيست بلکه فردى است عادى که از ميان تودهى مردم برخاسته. آقاى حصورى بسيار دقيق به اين نکته اشارهمىکند. مىگويد: «از آنجا که ايندوره بهکلى از جنبههاى الهى که به دورههاى ديگر دادهاند، جداست بايد پذيرفتکه دورهاى انسانى است...اين ضحاک در نظر پردازندهى اسطوره چنان ناپاک جلوهکرده است که ديگر به لقب ايرانى آژىدهاک (يا اژدها) و به اسم ايرانيشبيوَراَسپ توجهى نکرده او را يکباره غيرايرانى و بهخصوص تازى خوانده و بهخيالخود اين ننگ را از دامن ايرانيان ستردهاست که خدا نخواسته يکى از آنها بر عليهامر مقدسى چون نظام طبقاتى قد علم کند!» وقتى که رد اسطورهى ضحاک را توى تاريخ بگيريم به اين حقيقت مىرسيم که ضحاک فردوسى درست همان گئومات غاصبى است که داريوش از برديا ساخته بود. اگر شما به آنچه ابوريحان بيرونى دربارهى ضحاک نوشته نگاه کنيد از شباهت مطالب او با مطالب سنگنبشتهى بيستون حيرت مىکنيد. يک نکتهى بسيار بسيار مهم متن ابوريحان اصطلاح «اشتراک در کدخدايى» است در دورهى ضحاک ، و اين دقيقاً همان تهمت شرمآورى است که به مزدک بامدادان نيز وارد آوردهاند. توجه کنيد به نزديکشدن معتقدات مزدکى و ضحاکى! ـ مزدک هرگونه مالکيت خصوصى بيش از حد نياز را طرد و مالکيت اشتراکى را تبليغ مىکرد. براى اشراف، زنان درشمار اموال خصوصى بودند نه به معنى نيمى از جامعهى انسانى. اين بود که درکمال حرامزادگى حکم مزدک را تعميم دادند و او را متهم کردند که زنان را نيز در تعلق تمامى مردان خواسته است. آن «اشتراک در کدخدايى» که بيرونى به ضحاک نسبت داده، همان تهمت شرمآورى است که بعدها به آئين مزدک نيز بسته شد، زيرا کدخدايى به معنى دامادى و شوهرى است، مقابل کدبانويى. حالا ديگر بماند که بيرونى راجع به دورهاى اظهارات تاريخى مىکند که اسطوره است و لزوماً صورت تاريخ ندارد! آقاى حصورى مقالهاش را با اين جمله ادامه مىدهد: «احقاق حق ضحاک که به گناه حفظ منافع مردم ماردوش و جادو از آب درآمده نبايدما را از دنبالکردن داستان جمشيد باز دارد: مىبينيم که فريدون دوباره قالب قديمى شاهانکهن ايرانى را پيدا مىکند و بهتلاطم دورهى ضحاک خاتمه مىدهد و جامعه را به همانراهى مىبرد که جمشيد مىبرد.» مىبينيد دوستان که حکومت ضحاک ِ افسانهاى يا بردياى تاريخى را ما به غلط، به اشتباه، مظهرى از حاکميت استبدادى و خودکامگى و ظلم و جور و بىداد فردى تلقى کردهايم. بهعبارت ديگر شايد تنها شخصيت باستانى خود را که کارنامهاش به شهادت کتيبهى بيستون و حتا مدارکى که از خود شاهنامه استخراج مىتوان؛ کرد، سرشار از اقدامات انقلابى تودهيى است بر اثر تبليغات سويى که فردوسى براساس منافع طبقاتى و معتقدات شخصى خود براى کرده به بدترين وجهى لجنمال مىکنيم و آنگاه کاوه را مظهر انقلاب تودهاى بهحساب مىآوريم در حالى که کاوه در تحليل نهايى عنصرى ضدمردمى است. به اين ترتيب پذيرفتن دربست سخنى که فردوسى از سر گريزى عنوان کرده بهصورت يک آيهى مُنْزَل، گناه بىدقتى ماست نه گناه او که منافع طبقاتى يا معتقدات خودش را در نظر داشته. سياست رژيمها در جهان سوم، ارتجاعى و استثمارى است. هر رژيم با بلندگوهاى تبليغاتيش از يکسو فقط آنچه را که خود مىخواهد يا بهسود خود مىبيند، تبليغ مىکند و از سوى ديگر با سانسور و اختناق از انتشار هر فکر و انديشهيى که با سياست نفعپرستانهى خود درتضاد ببيند مانع مىشود. مىبينيد که تاکنون هيچ محققى به شما نگفته است که شاهنامه ى فردوسى ، اگر در زمان خود او ـ حدود هزارسال پيش از اين ـ مبارزه براى آزادى ايران عربزدهى خليفهزدهى ترکان سلجوقى زده را ترغيب مىکرده، امروز بايد با آگاهى بدان برخورد شود نه با چشم بسته. بلندگوهاى رژيم سابق از شاهنامه به عنوان حماسهى ملى ايران نام مىبرد، حالآنکه در آن از ملت ايران خبرى نيست و اگر هست همه جا مفاهيم وطن و ملت را در کلمهى شاه متجلىمىکند. خوب، اگر جز اين بود که از ابتداى تأسيس راديو در ايران هرروز صبح به ضرب دمبک زورخانه توى اعصاب مردم فرويش نمىکردند. آخر امروزه روز فرّ شاهنشهى چه صيغهاى است؟ و تازه به ما چه که فردوسى جز سلطنت مطلقه نمىتوانسته نظام سياسى ديگرى را بشناسد؟ در ايران اگر شما برمىداشتيد کتاب يا مقاله يا رسالهيى تأليف مىکرديد و در آن مىنوشتيد که در شاهنامه فقط ضحاک است که فرّ شاهنشهى ندارد پس از تودهى مردم برخاسته؛ و اين آدم به فلان و به همان دليل محدوديتهاى اجتماعى را از ميان برداشته و دست به اصلاحات عميق اجتماعى زده، پس حکومتش بهخلاف نظر فردوسى حکومت انصاف و خرد بوده؛ و کاوه نامى بر او قيام کرده اما يکى از تخم و ترکهى جمشيد را بهجاى او نشانده پس درواقع آن چه به قيام کاوه تعبير مىشود، کودتايى ضدانقلابى براى بازگرداندن اوضاع بهروال استثمارى گذشته بوده، اگر چوب به آستينتان نمىکردند، اينقدر هست که دستکم به ماحصل تتبعات شما دراينزمينه اجازهى انتشار نمىدادند و اگر هم بهنحوى از دستشان در مىرفت، بههزار وسيله مىکوبيدندتان. چنانکه بر سر برداشتهاى من از حافظ ، استادان شاخ پشمى فرهنگستانى رژيم درکمال وقاحت؛ رأى صادرفرمودند که مرا بايد بهمحاکمه کشيد، و بعد هم که اوضاع عوض شد بهکلى جلو انتشارش را گرفتند. خوب. پس حقايق و واقعيات وجود دارند و آنجا هستند: توى شاهنامه ، توى سنگنبشتهى بيستون، توى ديوان حافظ ، توى کتابهايى که خواندنشان را کفر و الحاد به قلم دادهاند، توى فيلمى که سانسور اجازهى ديدنش را نمىدهد و توى هرچيزى که دولتها و سانسورشان به نام اخلاق، به نام بدآموزى، به نام پيشگيرى از تخريب انديشه و به هزار نام و هزار بهانهى ديگر سعىمىکنند تودهى مردم را از مواجهه با آن مانع شوند. در هر گوشهى دنيا، هر رژيم حاکمى که چيزى را ممنوعالانتشار به قلم داد، من به خودم حق مىدهم که فکر کنم در کار آن رژيم کلکى هست و چيزى را مىخواهد از من پنهان کند. پارهيى از نظامها اعمال سانسور را با اين عبارت توجيه مىکنند که:«ما نمىگذاريم ميکرب وارد بدنمان بشود و سلامت فکرى ما و مردم را مختلکند.» ـ آنها خودشان هم مىدانند که مهمل مىگويند. سلامت فکرى جامعه فقط در برخورد با انديشهى مخالف محفوظ مىماند. تو فقط هنگامى مىتوانى بدانى درست مىانديشى که من منطقت را با انديشهى نادرستى تحريک کنم. من فقط هنگامى مىتوانم عقيدهى سخيفم را اصلاح کنم که تو اجازهى سخن گفتن داشته باشى. حرف مزخرف خريدار ندارد، پس تو که پوزهبند به دهان من مىزنى از درستى انديشهى من، از نفوذ انديشهى من مىترسى. مردم را فريب دادهاى و نمىخواهى فريبت آشکارشود. نگران سلامت فکرى جامعه هستيد؟ پس چرا مانع انديشهى آزادش مىشويد؟ سلامت فکرى جامعه تنها در گرو همين واکسيناسيون بر ضد خرافات و جاهليت است که عوارضش درست با نخستين تب تعصب آشکار مىشود. براى سلامت عقل فقط آزادى انديشه لازم است. آنها که از شکفتگى فکر و تعقل زيان مىبينند جلو انديشههاى روشنگر ديوارمىکشند و مىکوشند تودههاى مردم احکام فريبکارانهى بستهبندى شدهى آنان را بهجاى هر سخن بحثانگيزى بپذيرند و انديشههاى خود را بر اساس همان احکام قالبى که برايشان مفيد تشخيص داده شده زيرسازى کنند. تودهيى که بدينسان قدرت خلاقهى فکرى خود را از دست داده باشد، براى راه جستن به حقايق و شناخت قدرت اجتماعى خويش و پيداکردن شعور و حتا براى توجه يافتن به حقوق انسانى خود محتاج به فعاليت فکرى انديشمندان جامعهى خويش است. زيرا کشف حقيقتى که اين چنين در اعماق فريب و خدعه مدفون شده باشد رياضتى عاشقانه مىطلبد و بهطور قطع مىبايد با آزادانديشى؛ و فقدان تعصب جاهلانه پشتيبانى بشود که اين هم ناگزير درخصلت تودهى گرفتار چنان شرايطى نخواهد بود. اين ماجراى ضحاک يا برديا يک نمونه بود براى نشاندادن اين اصل که حقيقت چهقدر آسيبپذير است، و درعينحال، زدودن غبار فريب از رخسارهى حقيقت چهقدر مشکل است. چهبسا در همين تالار کسانى باشند با چنان تعصبى نسبت به فردوسى ، که مايل باشند به دليل اين حرفها خرخرهى مرا بجوند و زبانم را از پس گردنم بيرون بکشند؛ فقط به اين جهت که دروغ هزار ساله، امروز جزو معتقداتشان شده و دست کشيدن از آن براىشان غير مقدور است. پيشينيان ما گفتهاند«آفتاب زير ابر نمىماند و حقيقت سرانجام روزى گفته خواهد شد.» اين حکم شايد روزگارى قابليت قبول داشته و پذيرفتنى بوده اما در عصر ما که کوچکترين خطايى مىتواند به فاجعهيى عظيم مبدل شود، به هيچ روى فرصت آن نيست که دست روى دست بگذاريم و بنشينيم و صبر پيش گيريم که روزى روزگارى حقيقت با ما بر سر لطف بيايد و گوشهى ابرويى نشانمان بدهد. امروز هر يک از ما که اينجا نشستهايم، بايد خود را به چنان دستمايهيى از تفکر منطقى مسلح کنيم که بتوانيم حقيقت را بو بکشيم و پنهانگاهش را بىدرنگ بيابيم. ما در عصرى زندگى مىکنيم که جهان به اردوگاههاى متعددى تقسيم شده است. در هر اردويى بتى بالا بردهاند و هر اردويى به پرستش بتى واداشته شده. اميدوارم دوستان! که نه خودتان را به کوچهى علىچپ بزنيد، نه سخن مرا به گونهيى جز آنچه هست تعبير و تفسيرکنيد. اشارهى من مطلقاً به بتسازى و بتپرستى نوبالغان نيست که مثلا مايکل جکسن قرتى يا محمدعلى کلى، کتکخور حرفهاى براىشان بهصورت خدا در مىآيد. اشارهى من به بيمارى کودکانهتر، اسفانگيزتر و بسيار خجلتآورتر کيش شخصيت است که اکثر ما گرفتار آنيم. مايى که کلى هم ادعامان مىشود، افادهها طَبَقطَبَق، و مثلا خودمان را مسلح به چنان افکار و انديشههاى متعالى مىدانيم که نجاتدهندهى بشريت از يوغ بردگى جديد است. بله، مستقيماً به هدف مىزنم و کيش شخصيت را مىگويم. همين بتپرستى شرمآور عصر جديد را مىگويم که مبتلا به همهى ما است و شده است نقطهى افتراق و عامل پراکندگى مجموعهيى از حسن نيتها تا هر کدام به دست خودمان گرد خودمان حصارهاى تعصب را بالا ببريم و خودمان را درون آن زندانى کنيم. انسان به برگزيدگان بشريت احترام مىگذارد و از مشعل انديشههاى آنان روشنايى مىگيرد اما درست از آن لحظه که از برگزيدگان زمينى و اجتماعى خود شروع به ساختن بت آسمانى قابل پرستش مىکند، نه فقط به آن فرد برگزيده توهين روا؛ مىدارد بلکه علىرغم نيات آن فرد برگزيده، برخلاف تعاليم آن آموزگار خردمند که خواسته است او را از اعماق تعصب و نادانى بيرون کشد، بار ديگر به اعماق سياهى و سفاهت و ابتذال و تعصب جاهلانه سرنگونمىشود. زيرا شخصيتپرستى لامحاله تعصب خشکمغزانه و قضاوت دگماتيک را به دنبال مىکشد، و اين متأسفانه، بيمارى خوفانگيزى است که فرد مبتلاى به آن با دست خود تيشه به ريشهى خود مىزند. انسان خردگراى صاحب فرهنگ چرا بايد نسبت به افکار و باورهاى خود تعصب بورزد؟ تعصب ورزيدن کار آدمِ جاهلِ بىتعقلِ فاقدِ فرهنگ است: چيزى را که نمىتواند دربارهاش بهطور منطقى فکر کند، به صورت يک اعتقاد دربست پيشساخته مىپذيرد و درموردش هم تعصب نشان مىدهد. چوبى را نشانش بده، بگو تو را اين آفريده، بايد روزى سه بار دورش شلنگ تخته بزنى هربار سيزده دفعه بگويى من دوغم. کارش تمام است. برو چند سال ديگر برگرد بهاش بگو خانه خراب! اين حرکات که مىکنى و اين مزخرفاتى که بهعنوان عبادت بلغور مىکنى، معنى ندارد! ـ مىدانيد چه پيش مىآيد؟ ـ مىگيرد پاى همان چوبى که مىپرستد درازت مىکند بهعنوان کافر حربى سرت را گوش تا گوش مىبرد! ـ اين را بهاش مىگوييم تعصب. حالا بفرماييد به اين بندهى شرمنده بگوييد چرا تعصب نشان دادن آن بابا جاهلانه است، تعصب نشان دادن ما که خودمان را صاحب درايت هم فرض مىکنيم عاقلانه؟ تبليغات رژيمها هم درست از همين خاصيت تعصبورزى تودههاست که بهرهبردارى مىکنند. دستکم براى ما ايرانىها اين گرفتارى بسيار محسوس است. از نهضت عظيم تصوف که چشم بپوشيم و دلايل نضج و نفوذ آن را استثنا کنيم، بهعلل متعددى که يک خفقان سنتى دو هزار و پانصد ساله را بر قلمرو موسوم به ايران تحميل کرده است انديشمندان وطن ما ـ که از قضا تعدادشان چندان هم کم نبوده ـ هرگز بهدرستى نتوانستهاند پاک و ناپاک و شايست و ناشايست و درست و نادرست افکار و عقايد را چنان که بايد با جامه در ميان نهند. توده که غافل و نادان و بىسواد ماند و تعصب جاهلانه کورش کرد، انديشه و فرهنگ هم از پويايى مىافتد و در لاک خودش محبوسمىشود و درنتيجه، تبليغاتچىهاى حرفهاى مىتوانند هر انديشهيى را بر زمينهى تعصب عامه قابل پذيرش کنند. وقتى لقب جبار آدمخوارى مثل شاه صفى را بگذارند ظلالله، يارويى که همهى فکر و ذکرش اللّه است چه کند؟ نمونه مىدهم: يکى از پرشکوهترين مبارزاتى که طى آن ملتى توانسته است تمام فرهنگ خود؛ را به ميدان بياورد و به پشتوانهى آن پوزهى اشغالگران را بهخاک بمالد نهضت تصوف در ايران بوده است. همه مىدانيم که ايرانيان فريب در باغ سبزى را خوردند که اعراب با شعار مساوات و عدل و انصاف به آنها نشان داده بود. بحرانهاى اجتماعى ايران هم به اين فريبخوارگى تحرک بيشترى بخشيد تا آنجا که مىتوانگفت دفاعى از کشور صورت نگرفت و دروازهها از درون به روى مهاجمان گشوده شد. اما اعراب با ورود به ايران شعارهاى خود را فراموش کردند و روشى با ايرانيان در پيش گرفتند که فىالواقع رفتار فاتح با مغلوب و خواجه با برده بود. کار عرب صحراگرد در ايران بهجايى رسيد که وقتى پياده بود ايرانى حق نداشت سوار مرکب بماند و وقاحتش به آنجا رسيد که بگويد اگر سگ و خوک ايرانى از جلو نمازخانه بگذرد نماز عرب باطل است! عرب بيابانگرد بىفرهنگ به ملتى که فرهنگى عميق داشت و به مظاهر هنرى خود بهشدت دلبسته بود، گفت موسيقى حرام است، شعر مکروه است، رقص معصيت است، هنرهاى تجسمى (نقاشى و حجارى و چهرهسازى و پيکرتراشى) کفر محض است. اما ايرانى با همهى فرهنگش به پا خاست و دربرابر اين تحريم ايستاد و به جنگ آن رفت و بر بنياد همان دينى که هرگونه تجلى ذوق و فرهنگ و هنر را به آن صورت فجيع منع کرده بود، نهضت تصوف را تراشيد و عاشقانهترين شعر زمينى را و موسيقى را و رقص را در قالب قول و سَماع به خانقاهها برد. زيباترين معمارى را بهعنوان معمارى اسلامى ارائه داد و گنبدهايى بالاى اين مسجد و آن مزار به وجودآورد که رنگ در آنها موسيقى منجمد است و طرحها و نقشهاى آن به حقيقت تجلى عقدهى ممنوعه و سرکوفتهى رقص. اين نهضت نه فقط فرهنگ ايرانى را نجات بخشيد بلکه تمامى احساسات ملى و ضد عربى ايرانيان را هم از طريق عناصر و اشکال نمادين، همچون متلکى به خورجين هنر اسلامى چپاند. نقوش هنرهاى اسلامى ايران از اين لحاظ بهراستى قابل مطالعه است: مثلا طرح موسوم به بتهجقه همان سرو است. سروى که از فراسوهاى آيين زرتشت مىآيد و براى ايرانيان درخت مقدس بوده، و نشانهى جاودانگى و سرسبزى ابدى، که لابد رديفهاى آنرا در کندهکارىهاى تختجمشيد ديدهايد. قوسها و دواير طرح معروف به اسليمى نيز، اگر از من بپرسيد مىگويم همان انار ـ ميوه مقدس زرتشتى ـ است که استيليزه شده و گلش به شعلههاى آتش مىماند که يادآور آتشکدههاست و سرش به تاج کيانى مىماند. بگذاريد حقيقت تلخترى را بهتان بگويم: اين دستگاه پيچيدهيى که مغز ماست اگر «نياموزد» اگر«ياد نگيرد و تمرين نکند» به دو پول سياه نمىارزد. اگر آدمىزاد تو جنگل با گرگها بزرگ بشود، نه؛ مغزش به دادش خواهد رسيد، نه حتا قوهى ناطقهاش را خواهد توانست کشف کند. با جاهاى ديگر دنيا کارى ندارم، در ايرانِ خودمان تودهى ملت ما در تمام طول تاريخش امکان تعقل، امکان تفکر، امکان بهکارگرفتن اين چيزى را که بهاش مغز مىگويند نداشته. البته اين که در تاريخ ملتى نوابغى چون خوارزمى و خيام و حافظ و بيرونى و ابنسينا به ظهور برسند، مطلبى ديگر است. اولا که خوارزمى و خيام و امثالهم نمىتوانستهاند انقلابى اجتماعى را طرح بريزند يا به پيش برانند و دانششان هم چيزى نبوده است که بهکارِ توده آيد، و همان بهتر! تازه غولى چون حافظ هم که به اعتقاد من تاج سر همهى شاعران همهى زبانها در همهى زمانها است وقتى دردسترس توده قرارگرفت سرنوشتش چه خواهدبود، جز اينکه با ديوانش فال بگيرند؟ من نمىگويم تودهى ملت ما قاصراست يا مقصر، ولى تاريخ ما نشان مىدهد که اين توده حافظهى تاريخى ندارد. حافظهى دستجمعى ندارد، هيچگاه از تجربيات عينى اجتماعيش چيزى نياموخته و هيچگاه از آن بهرهيى نگرفته است و درنتيجه هر جا کارد به استخوانش رسيده، به پهلو غلتيده، از ابتذالى به ابتذال ديگر ـ و اين حرکت عرضى را حرکتى درجهت پيشرفت انگاشته، خودش را فريفته. من متخصص انقلاب نيستم ولى هيچ وقت چشمم از انقلاب خود انگيخته آب نخورده. انقلاب خود انگيخته مثل ارتش بىفرمانده بيشتر به درد شکست خوردن و براى اشغال شدن گزک به دست دشمن دادن مىخورد تا شکست دادن و دمار از روزگار دشمن برآوردن. ملتى که حافظهى تاريخى ندارد، انقلابش به هراندازه هم که از لحاظ مقطعى «شکوهمند» توصيف شود، درنهايت به آنصورتى درمىآيد که عرض شد. يعنى در نهايت امر چيزى ارتجاعى ازآب در مىآيد. يعنى عملى خلاق صورت نخواهد داد. دربرابر بىداد مُغها و روحانيان زردشتى که تسمه از گردهاش کشيدهاند فريب عربها را مىخورد. دروازهها را به روىشان بازمىکند، و دويستسال بعد که از فشار عرب بهستوهآمد و نهضت تصوف را بهراه انداخت، دوباره فيلش ياد هندوستانمىکند و عناصر زردشتى را که با آن خشونت دور انداخته، پيش مىکشد و از شباهت جقهى انار به تاج کيانى براى سوزاندن دماغ عربها طرح اسليمى مىآفريند ـ هنرش پيش مىرود ولى جامعه در عمل واپسگرايى مىکند. شاه اسمعيل به دلايل سياسى مىافتد وسط که مملکت را شيعه کند (کارى که فرضکنيم از لحاظ سياسى بسيار خوب است، زيرا کشور را از اضمحلال نجات مىدهد) ولى اين کار به بهاى سنگينى تمام مىشود: به قيمت از دست رفتن فرهنگ و هنر و دانش در ايران، و از آن جمله به بهاى جان حدود نيم ميليون نفر آدمىزادى که حاضر به قبول مذهب ديگرى نيستند و نمىخواهند دست از سنّىگرى بردارند و توى اذانشان بگويند: علىّ ولىاللّه. اما همين توده که؛ از ترس شمشير شيعه شد يا تظاهر به شيعهگرى کرد، چندى بعد بهکلى موضوع را از ياد مىبرد و چنان تعصبى جانشين حافظهى تاريخيش مىشود که بيا و تماشاکن! حتا قبول مىکند که اگر پنج تا سنّى بکشد يک راست راهى بهشت مىشود. به شاهش که ضمناً رياست مذهبى هم دارد و لقب خودش را گذاشته کلبِ آستان على مىگويد: مرشدِ کُل و در رکابش براى اعتلاى دين شمشيرمىزند و جهانگيرى مىکند، حال آنکه مرشد کل شب و روزش به مىگسارى مىگذرد و براى دست يافتن به زن شرعى پادشاه فلان کشور، خاک آن کشور به توبره مىکند!
اغلب به سبب ترادف اسامی اهورا (اسورا) با یهوه -که در فرهنگ سامیان مترادفش یافت نمیشود- در معنی خدای جاوید و سرمدی وتشابه ظاهری این اسامی تصور شده است که نام اهورا مزدا از نام یهوه گرفته شده است. این برداشت براین اساس قرار دارد که فرهنگ یهود در محوریت تاریخ فرض شده باشد ولی قضیه بر عکس است. این فرهنگ آریائیان اسب پرور و کشورگشا و موبدپرور عهد باستان است که در محوریت فرهنگی و سیاسی خاورمیانهً هزارهً اول پیش از میلاد وکمی پیشتر از آن قرار داشته است. هزاره ای که ادیان به محوریت آیین گئوماته زرتشت/ گوتمه بودا/ ابراهیم خلیل الله پدید آمده اند یعنی از عهدی که اساس فن کتابت و صنعت آهن اختراع گردید و در این عهد آریائیان اسب پرور و سوارکار هندی و میتانی و سکایی ومادی و پارسی تیرهایشان کمتر خطا می رفته است. به عبارت صریحتر این یهود بوده است که بواسطهً قرار داشتن بین مراکز کتابت مصر و فنیقییه (لبنان) اوستایی شفاهی مغان ایرانی و سکایی و سرمتی را برای کتابت تورات اساس قرار داده است. ولی این یهوه صبایوت (یعنی خداوند لشکریان) نه اهورامزدا بلکه اهورا میثره یا همان ایزد مهر ایرانیان و میثه و میثرهً آریائیان میتانی است. میتانیانی که از سال 1730تا 1580 پیش از میلاد در رأس اتحادیه ای از قبیلهً قفقازی هوریان (هارون اساطیری) و قبایل سامی آموری (عمران اساطیری) و ماری (مریم اساطیری) تحت نام مصری هیکسوس (پادشاهان بیگانه) یا شبانان اسب (اصحاب الرأس قرآن) بر مصر حکومت کرده اند و به نظر اینجانب اینان نام همین خدای جنگ و خورشید خود یعنی میثره را- که با خدای خورشید مصریان یعنی آتون مطابقت داده شده- بر سرزمین مصر داده اند چه مصریها نام کشور خود را اکیپت و کی مُست (خاک سیاه) می خوانده اند و نام مصر و ایزد میثه (موسه) در نزد مصریان الفاظی خارجی بوده اند. داریوش در کتیبهً خود نام مصر را موداریا آورده است که به معنی دارای رودخانهً دریا سان است و ربطی با کلمهً مصر یعنی سرزمین ایزد میثره ندارد. میتانیها و قبایل مؤتلفهً همراه آنان بعد از شکست از فرعون مصر علیا اهموسه ( به معنی برادر میثه) تحت رهبری کاموسه (روح همزاد میثه) به سرزمین عبرانیان آمدند و در آنجا سکنی گزیدند. می دانیم این وقایع به طور مفصل در تورات ذکر شده و به همین سبب مسلمانان تورات را کتاب موسی به شمار آورده اند. در واقع معروفیت خود موسی تاریخی یعنی کاموسه یعنی روح همزاد میثه هم وابسته به معروفیت همین ایزد قبیله ای جنگ و خورشید میتانیان یعنی میثه یا میثره است که در عهد نامهً صلح بین میتانیان و هیتیان نامش در صدر خدایانی قرار گرفته است که سوگند وفاداری به نامشان به عمل آمده است. در اوستا و وداها نیز ایزد میثره معروف است و چنانکه گفته میشود ایزد محبوب پارتیان و رومیان پیش از مسیحیت بوده است. در اوستا خصوصاً به صفت جنگاوری و منّوری وی تأکید شده است از آنجائیکه عبرانیان پیدایی نام یهوه صبایوت و حتی به عبارتی خود نام یهود (معهود) را بنا به مندرجات تورات صریحا متعلقبه زمان موسی (کاموسه) دانسته اند لذا تردیدی در یکی بودن یهوه صبایوت با میثرهً شکست ناپذیر میتانیان و رومیان- که نزد سکاها خورشید جنگاور نامیده می شده- باقی نمی ماند. پس در واقع نام موسی متعلق به میثه/ میثره و سنن دین عیسی متعلق به همین آدونیس/ آتون/ میثره است. به هر حال هیکسوسها که یهود در تورات آنها را قوم یهود نامیده است بعد از شکست و باز پس رانده شان از مصر تبدیل به طبقهً هیئت حاکمه یهودیه و سوریه گردیدند گرچه به واسطهً در اقلیت بودنشان نسبت به قبایل یهود به تدریج فرهنگ و زبان آنان را پذیرفته ودر سلک یهود در آمدند ولی در طی این مرحله نام ایزد قبیله ای خود یعنی اسورا میثه یا میثرهً جنگاور را تحت ترجمهً عبری آن یعنی یهوه صبایوت (خدای جاودانی لشکرها) از خود در فرهنگ جهانی شدهً یهود به یادگار گذاشته اند. در مورد تبدیل جزء دوم نام اخیر باید گفت که در اینجا نام میتانی میثه که خود میتانیها نام خود را از آن گرفته اند و در اصل به معنی ایزد عهدو پیمان خورشید است با کلمهً عبری میسیه یعنی جانی و لشکری جایگزین نموده اند. ارتباط و التقاط یهود با اقوام آریایی به میتانی ها ختم نمیشود چه نام اسرائیل (کشتی گیر خدا) نیز که به شمال یهودیه اختصاص داشته است یادگاری از آریائیان اسکیتی ( اشکنازی، سکایی) است چه جمعیت کثیری از اسکیتان تحت رهبری مادیای اسکیتی که در اواخر قرن هفتم قبل از میلاد از شمال دریای سیاه خاورمیانه را مورد یورش قرار داده بودند بعد از باجگیری کلان از فرعون پسامتیخ در مرز مصر افسار اسبهای خودرا بر گردانده و در سرزمینی که بعدا به نام پدر مادیا، یعنی پارتاتوا، اسرائیل نامیده شد، ماندگار گشتند. اینان نیز به تدریج به سلک یهود در آمدند و نام سلالهً خود را به عنوان نیاکان اسباط دوازدهگانه بنی اسرائیل به آنان دادند: افراد این سلاله به ترتیب عبارت بودند: فرااسپ (دارندهً اسبان فراوان،افراسیاب اول) که در تورات با لقب ابراهیم یعنی پدر امتهای فراوان ظاهر گشته است. پسر وی ایشپاکای (شاه سواران) همان اسحق (خندان) تورات است. پسر او پارتاتوا (بسیار توانا) همان یعقوب (اسرائیل، کشتی گیر خدا) است بنا به منابع آشوری و آرامی این دو پدر و پسر تحت هردو نام سکایی و عبریشان آشور را مورد تهاجم خود قرار داده بودند و سر انجام مادیا (دانا) داماد آشوربانیپال از فرمانروایان معروف آشور، همان یوسف (پر نعمت) است که استرابون به درستی وی را تحت همان نام سکائیش مادیا جهانگشای بزرگ عهد باستان به شمار آورده است.
در پایان سخنان جالب احمد شاملو در باب جشن مهرگان و تأثیر آن بر مسیحیت، به همراه کندوکاو نکات مهمی از تاریخ ایران باستان را از سایت کانون پارسیان ضمیمه می نمائیم: وی بدون اینکه از کُنه تاریخ اساطیری ایران اطلاع کافی داشته باشد نظریات بسیار جالبی ارائه داده است منجمله نظریه قتل کمبوجیه و بردیه به دست داریوش و همدستانش که اینجانب محقق تاریخ ایران باستان اخیراً بدون اطلاع قبلی از گفتار شاملو در این باب به همین نتیجه رسیده ام. کاشکی وی از موضوع تأثیر مستقیم اساسی و ژرف آیین ایزد مهر را بر فرهنگ یهود ماقبل عیسی مسیح تاریخی (یهودا فرزند زیپورایی) نیز باخبر می شد و از موضوع دین پراکنی ابراهیمی/ بودایی/ زرتشتی/ میترایی آریائیان بدوی اسب پرور بیشتر مطلع می گردید:
قسمت اول
حقیقت چقدر آسیب پذیر است سخنرانی احمد شاملو در دانشگاه برکلی دوستان بسيار عزيز! حضور يافتن در جمع شما و سخنگفتن با شما و سخنشنيدن از شما، هميشه براى من فرصتى است سخت مغتنم و تجربهاى است بسيار کارساز. اما معمولا دور هم که جمع مىشويم تنها از مسائل سياسى حرفمىزنيم، يا بهتر گفته باشم مىکوشيم به بحث پيرامون حوادث درون مرزى بپردازيم و آنچه را که در کشورمان مىگذرد با نقطهنظرهاى اساسى خود بهمحک بزنيم و غيره و غيره... و اين ديگر رفتهرفته به صورت يک رسم و عادت درآمده و کموبيش نوعى سنت شده. من امشب خيالدارم اين رسم را بشکنم و صحبت را از جاهاى ديگر شروعکنم و بهجاى ديگرى برسانم. مىخواهم درباب نگرانىهاى خودم از آينده سخنبگويم. مىتوانم تمام حرفهايم را در تنها يک سؤال کوتاه مختصرکنم، اما براى رسيدن به آن سؤال ناگزيرم ابتدا مقدماتىبچينم و زمينهاى آمادهکنم. براى اين زمينهسازى فکرمىکنم بهجاى هرکار، بهترباشد حقيقتى تاريخى را بهعنوان نمونه پيش بکشم، بشکافمش، ارائهاش بدهم، و بعد، از نتيجهاى که بهدست خواهدآمد، استفادهکنم و به طرح سؤال موردنظر بپردازم. دوازده سال پيش، در جشن مهرگان، در نيويورک، ديدم که دوستان ما مناسبت اين جشن را پيروزى کاوه بر ضحاک ذکر مىکنند. البته اين موضوع نه تازگى دارد؛ نه شگفتى، چون تحقيقاً بسيارى از دوستان در هر جاى جهان که هستند، همين اشتباه لپى را مرتکب مىشوند. من اين موضوع را بهعنوان همان نمونه تاريخى که گفتم مطرحمىکنم و در دو بخش به تحليل و تجزيهاش مىپردازم تا ببينيم به کجا خواهيمرسيد. اول موضوع جشن مهرگان: مهر، دراصل، در فارسى باستان، ميترا يا درستتر تلفظکنم ميثره بوده. و مهر يا ميترا يا ميثره همان آفتاب است. مهرگان هم که به فارسى باستان ميثرگانه تلفظمىشده از لحاظ دستورى يعنى«منسوب به مهر». درباب خود ميثره يا مهر يا آفتاب بايد عرض کنم که يکى از خدايان اساطيرى ايرانيان بوده و يکى از عميقترين مظاهر تجلى انديشهى ايرانى است که در آن انديشهى خدا و تصور خدا براى نخستينبار به زمين مىآيد و درست که دقتکنيد، مىبينيد الگويى است که بعدها مسيح را از روى آن مىسازند. اينجا لازماست در حاشيهى مطلب نکتهيى را متذکر بشوم که اميدوارم سرسرى گرفتهنشود: اهميت اسطورهى مسيح در اين است که مسيح (به اعتقاد مسيحيان البته) پسر خدا شمردهمىشود ـ يعنى بخشى از الوهيت. اين الوهيت مىآيد به زمين. پارهاى از خدا از آسمان مىآيد به زمين، آن هم در هيأت يک انسان خاکى. با انسان و بهخاطر انسان تلاشمىکند، با انسان و بهخاطر انسان دردمىکشد و سرانجام خودش را بهخاطر نجات انسان فدا مىکند... ما کارى با مسيحيت مسخرهاى که پاپهاو کشيشها و واتيکان سرهم بستهاند، نداريم اما در تحليل فلسفى اسطورهى مسيح به اين استنباط بسياربسيار زيبا مىرسيم که انسان و خدا بهخاطر يکديگر درد مىکشند، تحمل شکنجه مىکنند و سرانجام براى خاطر يکديگر فدا مىشوند. اسطورهاى که سخت زيبا و شکوهمند و پرمعنى است. بارى، هم موضوع فرودآمدن خدا به زمين، هم تجسم پيدا کردن خدا در يک قالب دردپذير ساختهشده از گوشت و پوست و استخوان، و هم موضوع بازگشت مجدد مسيح به آسمان، همگى از روى الگوى مهر يا ميثره ساختهشده. در آيين مهر و براساس معتقدات ميترايىها، ميثره پس از آنکه بهصورت انسانى بهزمين مىآيد و براى بارورکردن خاک و برکتدادن به زمين گاوى را قربانى مىکند دوباره به آسمان برمىگردد. اين از مهر، که مهرگان منسوب به اوست. اما مهرگان، درحقيقت و در اساس مهمترين روز و مبدأ سال خريفى يعنى سال پاييزى بوده است. و اينجا باز ناگزير بايد به حاشيه بروم و عرضکنم که نياکان؛ ما بهجاى يکسال شمسى دو نيمسال داشتهاند که عبارت بوده از سال خريفى يا پاييزى و سال ربيعى يا بهارى، که بحثش بسيار مفصل است و از صحبت امشب ما خارج، اما مىتوانم خيلى فشرده و کلى عرض کنم که همين نکتهى ظاهراً به اين کوچکى درشمار اسناد معتبرى است که ثابت مىکند اقوام آريايى از شمالىترين نقاط کرهى زمين به سرزمينهاى مختلف و از آن جمله ايران کوچيدهاند زيرا ابتدا سالشان به دو قسمت، يکى تابستانى دو ماهه و ديگر زمستانى ده ماهه، تقسيممىشده که اين، چنانکه مىدانيم موضوعى است مربوط به نواحى نزديک به قطب. بعدها هرچه اين اقوام ازلحاظ جغرافيايى پائينتر آمدهاند طول دورهى تابستانشان بيشتر و طول دورهى زمستانشان کمتر شده و اصلاحاتى در تقويم خود به عمل آوردهاند که دست آخر به تقسيم سال به دورهى تقريباً شش ماهه انجاميده که بخش بهاريش با نوروز آغازمىشده و بخش پاييزيش با مهرگان، و اين هردو روز را جشن مىگرفتهاند. روز جشن مهرگان مصادف مىشده است با ماه بغياديش، يعنى ماه بغ يا ميثره. خود اين کلمهى بغ به فارسى به معنى مطلق خدايان بوده و بعدها فقط به ميترا يا مهر اطلاق کردهاند. بُخ هم که تصحيفى از بغ است در زبان روسى به معنى خداست. ضمناً براى آگاهىتان عرض کرده باشم که ماه بغياديش معادل ماه بابلى شَمَش بوده که همان شمس يا آفتاب است. معادل ارمنى کهن آن هم مِهگان است که باز تصحيفى است از مهرگان يا ميثرگانه، ماه سُغدى آن هم فغکان بوده که باز فغ همان بغ به معنى خدا يا مهر باشد و سلاطين چين را هم از همين ريشه فغفور يا بغپور مىخواندهاند که معنيش مىشود پسر خدا يا پسر آفتاب. و بالاخره زردشتيان هم اين ماه را مهر مىنامند که ما نيز امروز بهکار مىبريم. اينها البته نکاتى است مربوط به گاهشمارى که با علوم ديگر از قبيل زبانشناسى و نژادشناسى و غيره ظاهراً ريشههاى مشترک پيدا مىکند و به وسيلهى يکديگر تأييدمىشوند.(اينکه گفتم ظاهراً، به دليل آن است که من در اين رشتهها بىسواد صرفم.) درهرحال، چنانکه مىبينيم، مهرگان از اين نظر هيچ ربطى با اسطورهى ضحاک و فريدون و قيام کاوه و اين مسائل پيدا نمىکند. جشنى بوده است مربوط به نيمسال دوم که با همان اهميت نوروز بر پا مىداشتهاند و از ۱۶ ماه مهر(يا مهرگان روز) تا ۲۱ مهر(يا رامروز) به مدت ششروز ادامه مىيافته. البته ممکناست سرنگون شدن ضحاک با چنين روزى تصادف کرده باشد ولى چنين؛ تصادفى نمىتواند باعث شود که علت وجودى جشنى تغيير کند. مثلا اگر ناصرالدين شاه را در روز جمعهاى کشته باشند، مدعىشويم که جمعهها را بدين مناسبت تعطيل مىکنيم که روز کشتهشدن اوست. پيشتر به اين نکته اشاره کردم که مسيحيت تمامى آداب و آيينهاى مهرپرستى را عيناً تقليد کرده که از آن جمله است آيين غسل تعميد و تقديس نان و شراب. اين را هم اضافه کنم که به اعتقاد کسانى، جشنهاى ۲۵ دسامبر که بعدها بهعنوان سالگرد مسيح جشن گرفته شده ريشههايش به همين جشن مهرگان مىرسد. و حالا که صحبت ميلاد مسيح به ميان آمد، اين نکته را هم بهطور اخترگذرى بگويم که خود ايرانيان ميترايى اين روز مهرگان را درعينحال روز تولد مشيا و مشيانه هم مىدانستهاند که همان آدم و حوا ى اسطورههاى سامى است ، و اين نکته در بُندهشن (از کتب مهمى که از اعصار دور براى ما باقى مانده) آمده است. البته اينجا مطالب بسيار ديگرى هم هست که من ناگزيرم بگذارم و بگذرم، مثلا اين نکته که آيا اصولا مسيا يا مسايا(مسيح و مسيحا) همان مشيا هست يا نيست. و نکات ديگرى از اين قبيل. و اما برويم بر سر موضوع دوم، يعنى قضيهى حضرت ضحاک : دوستان خوب من! کشور ما بهراستى کشور عجيبى است. در اين کشور سرداران فکورى پديدآمدهاند که حيرتانگيزترين جنبشهاى فکرى و اجتماعى را برانگيخته، بهثمرنشانده و گاه تا پيروزى کامل بهپيش بردهاند. روشنفکران انقلابى بسيارى در مقاطع عجيبى از تاريخ مملکت ما ظهورکردهاند که مطالعهى دستاوردهاى تاريخىشان بس که عظيم است، باورنکردنى مىنمايد. البته يکى از شگردهاى مشترک همهى جباران تحريف تاريخ است؛ و درنتيجه، متأسفانه چيزى که ما امروز به نام تاريخ دراختيار داريم، جز مشتى دروغ و ياوه نيست که چاپلوسان و متملقان دربارى دورههاى مختلف بههم بستهاند؛ و اين تحريف حقايق و سفيد را سياه و سياه را سفيد جلوهدادن، بهحدى است که مىتواند با حسن نيتترين اشخاص را هم بهاشتباه اندازد . نمونهى بسيار جالبى از اين تحريفات تاريخى، همين ماجراى فريدون و کاوه و ضحاک است. پيشاز آنکه به اين مسأله بپردازم، بايد يک نکته را تذکاراً بگويم درباب اسطوره و تاريخ: نکتهى قابل مطالعهاى است اين، سرشار از شواهد و امثلهى بسيار، اما من ناگزير به سرعت از آن مىگذرم و همينقدر اشارهمىکنم که اسطوره يا ميت يکجور افسانه است که مىتواند صرفاً زادهى تخيلات انسانهاى گذشته باشد بر بستر آرزوها و خواستهاشان، و مىتواند در عالم واقعيت؛ پشتوانهاى از حقايق تاريخى داشتهباشد، يعنى افسانهاى باشد بىمنطق و کودکانه که تاروپودش از حادثهاى تاريخى سرچشمه گرفته و آنگاه در فضاى ذهنى ملتى شاخ و برگ گسترده، صورتى ديگر يافته، مثل تاريخچهى زندگى ابراهيم بن احمد سامانى که با شرح حال افسانهاى بودا سيدهارتا بههم آميخته به اسطورهى ابراهيم بن ادهم تبديل شده. در اين صورت مىتوان با جستوجوى در منابع مختلف، آن حقايق تاريخى را يافت و نور معرفت بر آن پاشيد و غَثّ و سَمينش را تفکيک کرد و به کُنه آن پىبرد؛ که باز يکى از نمونههاى بارز آن همين اسطورهى ضحاک است. در تاريخ ايران باستان از مردى نام برده شده است به اسم گئومات و مشهور به غاصب. مىدانيم که پس از مرگ کوروش ، پسرش کمبوجيه با توافق سرداران و درباريان و روحانيان و اشراف به سلطنت رسيد و براى چپاول مصريان به آنجا لشگر کشيد، چون جنگ و جهانگشايى که نخست با غارت اموال ملل مغلوب و پس از آن، با دريافت سالانهى باج وخراج از ايشان ملازمه داشته، در آن روزگار براى سرداران سپاه که تنها از طبقهى اشراف انتخاب مىشدند، نوعى کار توليدى بسيار ثمربخش بهحسابمىآمده.(البته† ? اگر بتوان غارت و باجخورى را کار توليدى گفت!) بگذاريد يک حکم کلى صادرکنم و آب پاکى را رو دستتان بريزم: همهى خودکامههاى روزگار ديوانه بودهاند. دانش روانشناسى بهراحتى مىتواند اين نکته را ثابت کند. و اگر بخواهم به حکم خود شمول بيشترى بدهم بايد آن را به اين صورت اصلاح کنم که: خودکامههاى تاريخ از دَم يک يک چيزىشان مىشده: همهشان از دَم، مَشَنگ بودهاند و در بيشترشان مشنگى تا حد وصول به مقام عالى ديوانهى زنجيرى پيش مىرفته. يعنى دوروبرىها، غلامهاى جاننثار و چاکران خانهزاد، آنقدر دوروبرشان موسموس کردهاند و دُمبشان را توى بشقاب گذاشتهاند و بعضى جاهاشان را ليس کشيدهاند و نابغهى عظيمالشأن و داهى کبير و رهبر خردمند چَپانِشان کردهاند که يواشيواش امر به خود حريفان مشتبه شده و آخرسرىها ديگر يکهو يابو ورشان داشته است ؛ آنيکى ناگهان به سرش زده که من پسر آفتابم، آن يکى ديگر مدعىشده که من بنده پسر شخص خدا هستم، اسکندر ادعا کرد نطفهى مارى است که شبها به بستر مامانش مىخزيده و نادرشاه که از همان اول بالاخانه را اجاره داده بود پدرش را از ياد برد و مدعىشد که پسر شمشير و نوهى شمشير و نبيرهى شمشير و نديدهى شمشير است. فقط ميان مجانين تاريخى حساب کمبوجيهى بينوا از الباقى جداست. اين آقا از آن نوع مَلَنگهايى بود که براى گرد و خاک کردن لزومى نداشت دور و برىها پارچهى سرخ جلو پوزهاش تکان بدهند يا خار زير دمبش بگذارند. چون بهقول؛ معروف خودمان از همان اوان بلوغ مادهاش مستعد بود و بىدمبک مىرقصيد. اين مردک خلوضع (که اشراف هم تنها بههمين دليل او را بهتخت نشانده بودند که افسارش تو چنگ خودشانباشد) پس از رسيدن به مصر و پيروزى بر آن و جنايات بىشمارى که در آن نواحى کرد، بهکلى زنجيرى شد. غش و ضعف و صرع و حالتى شبيه به هارى بهاش دست داد. به روزى افتاد که مصريان قلباً معتقد شدند که اين بيمارى کيفرى است که خدايان مصر به مکافات اعمال جنايتکارانهاش بر او نازل کردهاند. کمبوجيه برادرى داشت بهنام بَرديا . برديا طبعاً از حالات جنونآميز اخوى خبر داشت و مىدانست که لابد امروز و فرداست که کار جنون حضرتش بهتماشا بکشد و تاج و تخت از دستش برود. از طرفى هم چون افکارى در سرداشت و چند بار نهضتهايى بهراه انداخته بود اشراف بهخونش تشنه بودند و مىدانست که به فرض کنار گذاشته شدن کمبوجيه ، بههيچ بهايى نخواهند گذاشت او بهجايش بنشيند. اينبود که پيشدستى کرد و درغياب کمبوجيه و ارتش به تخت نشست. وقتى خبر قيام برديا به مصر رسيد، داريوش و ديگر سران ارتش سر کمبوجيه را زير آب کردند و به ايران تاختند تا به قوهى قهريه دست برديا را کوتاه کنند. تاريخ قلابى و دستکارى شدهيى که امروز دراختيار ماست ماجرا را به اين صورت نقل مىکند که : «کمبوجيه پيش از عزيمت بهسوى مصر، يکى از محارمش راکه پِرک ساس پِس نام داشت مأموريت داد که پنهانى و بهطورىکه هيچکس نفهمد برديارا سر به نيست کند تا مبادا درغياب او هواى سلطنت بهسرش بزند. اين مأموريتانجام گرفت اما دست بر قضا، مُغى به نام گئومات که شباهت عجيبى هم به بردياىمقتول داشت از اين راز آگاه شد و چون مىدانست جز خود او کسى از قتل برديا خبر ندارد، گفت من برديا هستم و بر تخت نشست» تاريخ ساختگى موجود دنبالهى ماجرا را بدين شکل تحريف مىکند: «هنگامىکه در مصر خبر به گوشکمبوجيه رسيد، خواه بدينسبب که فردى به دروغ خود را برديا خوانده و خواه بهتصور اينکه فريبش داده، برديا را نکشتهاند سخت بهخشم آمد(و اينجا دو روايتهست يکى آنکه از فرط خشم جنونآميز دست به خودکشى زد، يکى اينکه بىدرنگبه پشت اسب جست تا به ايران بتازد. و براثر اين حرکت ناگهانى خنجرى که بر کمرداشت به شکمش فرو رفت و از زخم آن بمرد.» که اين روايت اخير يکسره مجعولاست. حجارىهاى تختجمشيد نشانمىدهد که حتا سربازان عادى هم خنجر بدون نيام بر کمر نمىزدهاند چه رسد به پادشاه. در هر حال، بنا بر قول تاريخ مجعول: «پرک ساس پس راز به قتلرسيده بودن برديا را با سران ارتش در ميان نهاد. آنان شتابان خود را به ایران رساندند ودريافتند کسى که خود را برديا ناميده مغى است به نام گئوماته که برادرش رئيس کاخهاى؛سلطنتى است. پس با قرار قبلى در ساعت معينى به قصر حمله بردند و او را کشتند و با همقرار گذاشتند صبح روز ديگر جايى جمعشوند و هرکه اسبش زودتر از اسب ديگران شيههکشيد پادشاه شود. مهتر داريوش زرنگى کرد و شب قبل در محل موعود وسائل معارفهىاسب داريوش و ماديانى را فراهمآورد، و روز بعد، اسب داريوش بهمجرد رسيدن بدانمحل به ياد کامکارى شب پيش شيههکشيد و به همت آن چارپاى حَشَرى، سلطنت (که صدالبته وديعهاى الهى است) به داريوش تعلقگرفت.» خوب، تاريخ اينجور مىگويد. اما اين تاريخ ساختگى است، فريب و دروغ شاخدار است، تحريف ريشخندآميز حقيقت است. پس ببينيم حقيقت واقع چه بوده. نخست بگويم که: چه لازم بود که داريوش و همدستانش کمبوجيه را بکشند؟ ۱. جنون کمبوجيه بهحدى رسيده بود که ديگر مىبايست دربارهاش فکرى اساسى کنند. ۲.تنها با سر به نيست کردن کمبوجيه بود که مىتوانستند قتل برديا را به گردن او بيندازند و خود از قرارگرفتن درمعرض اين اتهام بگريزند. ۳. چنانکه خواهيم ديد با کشتن کمبوجيه قتل برديا بىدردسرتر مىشد. ديگر بگويم که: چرا پس از کشتن برديا پاى گئومات دروغين را بهميان کشيدند؟ ۱. چون پس از کمبوجيه سلطنت حقاً به برديا مىرسيد، و آنان اولا مخالف سرسخت اعمال و اقدامات او بودند و درثانى با قتل برديا متهم به شاهکشى مىشدند که عواقبش روشنبود. اين بود که برديا را بهنام گئومات کشتند. ۲. نفوذ اجتماعى برديا بيش از آن بوده که تودههاى مردم قتلش را برتابند. بررسى واقعيت ماجرا بهتر مىتواند اين نکات را روشنکند: ما براى پى بردن به واقعيت امر يک سند معتبر تاريخى دردست داريم. اين سند عبارتاست از کتيبهى بيستون که بعدها به فرمان همين داريوش بر سنگ کنده شده، گيرم از آنجا که معمولا دروغگو کم حافظه مىشود همان چيزهايى که براى تحريف تاريخ بر اين کتيبه نقرشده است مشت اين شيادى تاريخى را بازمىکند. من عجالتاً يکى از جملههاى اين کتيبه را براى شما مىخوانم: «من، داريوش ، مرتعها و کشتزارها و اموال منقول و بردگان را به مردم سلحشوربازگرداندم... من در پارس و ماد و ديگر سرزمينها آنچه را که گرفته شده بود،باز پس گرفتم.» عجبا، آقاى داريوش ، اين مردم سلحشور که در کتيبهاى بهشان اشاره کردهاى غير از همان سران و سرداران ارتشند که از طبقهى اشراف انتخاب مىشدند؟ ـ کسى مرتعها و کشتزارها و اموال منقول و بردگان آنها را از دستشان گرفتهبود که تو دوباره به آنها بازگرداندى؟ کليد مسأله در همينجا است. حقيقت اين است که اصلا گئوماته نامى در ميان نبود و آنکه به دست داريوش و همپالکىهايش به قتل رسيده، خود برديا بوده است. ــ برديا از غيبت کمبوجيه و اشراف توطئهچى دربارى استفاده مىکند و قدرت را به دست مىگيرد و بىدرنگ دست به دگرگون کردن ساختار جامعه مىزند ــ دگرگونىهايى تا حد انقلاب. آنچنان که از نوشتهى هرودوت برمىآيد، درمدت هفت تا هشت ماه سلطنت خود، کارهاى نيک فراوان انجام مىدهد بهطورىکه در سراسر آسياى صغير مرگش فاجعهى ملى شمردهمىشود و برايش عزاى عمومى اعلام مىکنند. هرودوت در فهرست اقدامات او معافيت مردم از خدمت اجبارى نظامى و بخشش سه سال ماليات را نام برده است اما کتيبهى بيستون که بهفرمان داريوش نقر شده نشان مىدهد که موضوع بسيار عميقتر از اين حرفها بوده: سنگنبشتهى بيستون از مرتعها و زمينهاى کشاورزى و اموال منقول نام مىبرد که داريوش آنها را به اشراف و مردم سلحشور(يعنى سران ارتش) بازگردانده. ـ معلوممىشود برديا اموال منقول و غيرمنقول خانوادههاى اشرافى را مصادره کرده به دهقانان و کشاورزان بخشيده بوده. سنگنبشته سخن از بردگانى بهميانآورده که داريوش آنها را به مردم سلحشور برگردانده. ـ معلوممىشود که برديا بردهدارى يا حداقل کار بردهوار را يکسره ملغى کرده بوده. يک مورخ روشنبين در رسالهى خود نوشته است: «در اين جريان کار بهمصادرهى اموال و مراتع و سوزاندن معابد و بخشودن مالياتها و الغاى بيگارى(کاربردهوار) کشيد (و همهى اينها، دستکم) نشانهى وجود بحران در روابط اجتماعىاقتصادى جامعهى هخامنشى است. » دياکونف نيز مىنويسد: «پس از پايان کار گئوماتا (و به عقيدهى من شخص برديا )داريوش با قيامها و مخالفتهاى زيادى روبهرو شد. هدف اين قيامها، احياى نظامات زمانبرديا بود که داريوش همه را ملغىکردهبود. و دستکم سه تا از اين قيامها بهصورت يکنهضت خلق به تمام معنى درآمد. اين سه عبارت بودند از قيام فرادا، قيام فَرَوَرتيشفرائورت ، و قيام وَهيزداتَهى پارسى . داريوش در برابر اين قيامها روشى سخت و خونينپيش گرفت، چنانکه در بابل مثلا به يک آن، سه هزار تن از رهبران و سرکردگان جنبش رابهدارآويخت.» ببينيد خود داريوش در سنگنبشتهى کذايى دربارهى پايان کار فرورتيش چه مىگويد: «او را زنجيرکرده پيش من آوردند. من به دست خويش گوشها و بينى او را بريدم وچشمانش را از کاسه برآوردم. او را همچنان در غل و زنجير در دربار من برپا نگهداشتند و؛مردم سلحشور همگى او را ديدند. پس از آن فرمان دادم تا او را در اکباتانه بر نيزه نشاندند.نيز مردانى را که هواخواه او بودند در اکباتانه در درون دژ بر دار آويختم.» اصولا خود اين انتقامجويى ديوانهوار و درندهخويى باورنکردنى به قدر کافى لو دهنده هست. بهخوبى مىتواند از عمق و گسترش نهضت فرورتيش خبر دهد. واژگونه نشان دادن تاريخ سابقهى بسيار دارد. ماجراى انوشيروان را همه مىدانند و مکررنمىکنم. اين حرامزادهى آدمخوار با روحانيان مواضعه کرده که اگر او را بهجاى برادرانش به سلطنت رسانند ريشهى مزدکيان را براندازد. نوشتهاند که تنها در يک روز به قولى يکصد و سىهزار مزدکى را در سراسر کشور به تزوير گرفتار کردند و از سر تا کمر، واژگونه در چالههاى آهک کاشتند. اين عمل چنان نفرتى بهوجود آورد که دستگاه تبليغاتى رژيم براى زدودن آثار آن به کار افتاد تا با نمايشات خر رنگ کنى از قبيل زنجير عدل و غيره و غيره از آن ديو خونخوار فرشتهاى بسازند. و ساختند هم. و چنان ساختند که توانستند شايد براى هميشه تاريخ را فريب بدهند، چنان که امروز هم وقتى نام انوشيروان را مىشنويم خواه و ناخواه کلمهى عادل به ذهن ما متبادرمىشود. زنده است نام فرخ نوشيروان به عدل گرچه بسى گذشت که نوشيروان نماند. بيچاره سعدى ! بارى، اين ماجراى داريوش و برديا را داشته باشيد تا بهاش برگرديم. حالا ببينيم قضيهى ضحاک چيست: آقاى حصورى، يکى از دوستان من که محققى گرانمايه است در مقالهاى راجع به اسطورهى ضحاک مىنويسد: جمشيد جامعه را به طبقات تقسيم کرد: طبقهى روحانى، طبقهى نجبا، طبقهى سپاهى، طبقهى پيشهور و کشاورز و غيره... بعد ضحاک مىآيد روى کار. بعد از ضحاک، فريدون که با قيام کاوه ى آهنگر به سلطنت دست پيدا مىکند، مىبينيم اولين کارى که انجام مىدهد بازگرداندن جامعه است به همان طبقات دورهى جمشيد . بهقول فردوسى ، فريدون بهمجرد رسيدن به سلطنت جارچى در شهرها مىاندازد که: سپاهى نبايد که با پيشهور به يک روى جويند هر دو هنر يکى کارورز و دگر گُرزدار سزاوار هردو پديد است کار چو اين کار آن جويد آنکار اين پر آشوب گردد سراسر زمين! اين به ما نشانمىدهد که ضحاک در دورهى سلطنت خودش که درست وسط دورههاى سلطنت جمشيد و فريدون قرار داشته، طبقات را در جامعه به هم ريخته؛ بوده. البته ما از تقسيمبندى طبقاتى جامعه در دو و سه هزار سال پيش چيزهايى مىدانيم. اين طبقهبندى نه فقط از مختصات جامعهى ايرانى کهن بوده$ اوستاى جديد هم که متنش در دست است وجود اين طبقات را تأييد مىکند. پيداست که اسطورهى ضحاک، بدين صورتى که به ما رسيده، پرداختهى ذهن مردمى است که تشکيل مىدهند چرا بايد آرزو کنند فريدونى بيايد و بار ديگر آنها را به اعماق براند، يا چرا بايد از بازگشت نظام طبقاتى قند تو دلشان آب بشود؟ پس از دو حال خارج نيست: يا پردازندگان اسطوره کسانى از طبقهى مرفه بودهاند (که اين بسيار بعيد بهنظرمىرسد)، يا ضبط کنندهى اسطوره(خواه فردوسى ، خواه مصنف خداينامک که مأخذ شاهنامه بوده) کلکزده اسطورهيى را که بازگو کنندهى آرزوهاى طبقات محرومبوده بهصورتىکه در شاهنامه مىبينيم درآورده و ازاينطريق، صادقانه از منافع خود و طبقهاش طرفدارىکرده. طبيعىاست که درنظر فردى برخوردار از منافع نظام طبقاتى، ضحاک بايد محکوم بشود و رسالت انقلابى کاوهى پيشهورِ بدبختِ فاقد حقوق اجتماعى بايد در آستانهى پيروزى به آخر برسد و تنها چرمپارهى آهنگريش براى تحميق تودهها، به نشان پيوستگى خللناپذير شاه و مردم بهصورت درفش سلطنتى درآيد و فريدون که بازگردانندهى جامعه به نظام پيشين است و طبقات را از آميختگى با يکديگر بازمىدارد بايد مورد احترام و تکريم قراربگيرد. حضرت فردوسى در بخش پادشاهى ضحاک از اقدامات اجتماعى او چيزى بر زبان نياورده به همين اکتفا کرده است که او را پيشاپيش محکوم کند، و در واقع بدون اينکه موضوع را بگويد و حرف دلش را رو دايره بريزد حق ضحاک بينوا را گذاشته کف دستش. دو تا مار روى شانههايش رويانده که ناچار است براى آرام کردنشان مغز سر انسان بر آنها ضماد کند. حالا شما برويد دربارهى اين گرفتارى مسخره از فردوسى بپرسيد، چرا مىبايست براى تهيهى اين ضماد کسانى را سر ببرند؟ چرا از مغز سر مردگان استفاده نمىکردند؟ به هر حال براى دست يافتن به مغز سر آدم زنده هم اول بايد او را بکشند، مگر نه؟ خوب، قلم دست دشمن است ديگر. شما اگر فقط به خواندن بخش پادشاهى ضحاک شاهنامه اکتفا کنيد، مطلقاً چيزى از اصل قضيه دستگيرتان نمىشود، همينقدر مىبينيد بابايى آمده به تخت نشسته که مارهايى روى شانههايش است و چون ناچار است از مغز سر جوانان به آنها خوراک بدهد تا راحتش بگذارند مردم به ستوه مىآيند و انقلاب مىکنند و دمار از روزگارش برمىآورند و فريدون را به تخت مىنشانند، و قهرمان اصلى انقلاب هم آهنگرى است که چرمپارهى آهنگريش را توک چوب مىکند. البته فکر نکنيد فردوسى عليهالرحمه نمىدانسته براى انقلاب کردن لازم نيست حتماً يکى چيزى را توکِ چوب کند؛ منتها اين چرمپاره؛ را براى بعد که بايد به نشانهى همبستگىِ طبقاتىِ غارتکنندگان و غارتشوندگان درفش کاويانى علم بشود لازمدارد! اما وقتى به بخش پادشاهى فريدون رسيديد، آنهم به شرطى که سرسرى از روى مطلب نگذريد، تازه شستتان خبردارمىشود که اول مارهاى روى شانهى ضحاک بيچاره بهانه بوده و چيزى که فردوسى از شما قايم کرده و درجاى خود صدايش را بالا نياورده انقلاب طبقاتى او بوده؛ ثانياً با کمال حيرت درمىيابيد آهنگر قهرمان دورهى ضحاک جاهلى بىسروپا و خائن به منافع طبقات محروم از آب درآمده! اين نکته را کنارمىگذاريم که قيام مردم بر عليه ضحاک عملا قيام تودههاى آزاد شده از قيد و بندهاى جامعهى اشرافى است برضد منافع خويش و درحقيقت کودتايى است که اشراف خلع يد شده به راه انداختهاند ازطريق تحريک اجامر و اوباش برعليه ضحاک که آنها را خاکسترنشين کرده. سؤال اين است که خوب، پس از پيروزى قيام، چرا سلطنت به فريدون تفويض مىشود؟ـ فقط به يک دليل: فريدون از خانوادهى سلطنتى است و بهقول فردوسى فَرّ شاهنشهى دارد، يعنى خون سلطنتى (که اين بنده مطلقاً از فرمول شيميايى چنين خونى اطلاع ندارد) تو رگهايش جارى است! اين به اصطلاح فرّ شاهنشهى موضوعى است که فردوسى مدام رويش تکيه مىکند. تعصب او در اين عقيده که مردم عادى شايستهى رسيدن به مقام رهبرى جامعه نيستند شايد از داستان انوشيروان بهتر آشکارباشد: قباد هنگام عبور از اصفهان شبى را با دختر دهقانى به سر مىبرد و سالها بعد خبر پيدا مىکند که همخوابهى يکشبهى شاهنشاه برايش يک پسر کاکل زرى به دنيا آورده که بعدها انوشيروان نام مىگيرد و به سلطنت مىرسد. خوب، اين که نمىشود. مگر ممکناست يک چنان پادشاه جَمْجاهى همينجورى از يک زن هشت من نُه شاهى طبقهى بقال چغال به دنيا آمده باشد؟ اين است که قبلا بهترتيبى نژاد دختر مورد تحقيق قرار مىگيرد و بىدرنگ کاشف بهعمل مىآيد که نخير، هيچ جاى نگرانى نيست، دختره از تخم و ترکهى جمشيد است و خون شاهان در رگهايش جارى است! درميان همهى تاجداران شاهنامه ى فردوسى ، ضحاک تنها کسى است که نمىتواند بگويد: منـم شـاه با فـرهى ايـزدى هَمَم شهريارى، هَمَم موبدى و اين خود ثابت مىکند که ضحاک از دودمان شاهى و حتا اشراف دربارى نيست بلکه فردى است عادى که از ميان تودهى مردم برخاسته. آقاى حصورى بسيار دقيق به اين نکته اشارهمىکند. مىگويد: «از آنجا که ايندوره بهکلى از جنبههاى الهى که به دورههاى ديگر دادهاند، جداست بايد پذيرفتکه دورهاى انسانى است...اين ضحاک در نظر پردازندهى اسطوره چنان ناپاک جلوهکرده است که ديگر به لقب ايرانى آژىدهاک (يا اژدها) و به اسم ايرانيشبيوَراَسپ توجهى نکرده او را يکباره غيرايرانى و بهخصوص تازى خوانده و بهخيالخود اين ننگ را از دامن ايرانيان ستردهاست که خدا نخواسته يکى از آنها بر عليهامر مقدسى چون نظام طبقاتى قد علم کند!» وقتى که رد اسطورهى ضحاک را توى تاريخ بگيريم به اين حقيقت مىرسيم که ضحاک فردوسى درست همان گئومات غاصبى است که داريوش از برديا ساخته بود. اگر شما به آنچه ابوريحان بيرونى دربارهى ضحاک نوشته نگاه کنيد از شباهت مطالب او با مطالب سنگنبشتهى بيستون حيرت مىکنيد. يک نکتهى بسيار بسيار مهم متن ابوريحان اصطلاح «اشتراک در کدخدايى» است در دورهى ضحاک ، و اين دقيقاً همان تهمت شرمآورى است که به مزدک بامدادان نيز وارد آوردهاند. توجه کنيد به نزديکشدن معتقدات مزدکى و ضحاکى! ـ مزدک هرگونه مالکيت خصوصى بيش از حد نياز را طرد و مالکيت اشتراکى را تبليغ مىکرد. براى اشراف، زنان درشمار اموال خصوصى بودند نه به معنى نيمى از جامعهى انسانى. اين بود که درکمال حرامزادگى حکم مزدک را تعميم دادند و او را متهم کردند که زنان را نيز در تعلق تمامى مردان خواسته است. آن «اشتراک در کدخدايى» که بيرونى به ضحاک نسبت داده، همان تهمت شرمآورى است که بعدها به آئين مزدک نيز بسته شد، زيرا کدخدايى به معنى دامادى و شوهرى است، مقابل کدبانويى. حالا ديگر بماند که بيرونى راجع به دورهاى اظهارات تاريخى مىکند که اسطوره است و لزوماً صورت تاريخ ندارد! آقاى حصورى مقالهاش را با اين جمله ادامه مىدهد: «احقاق حق ضحاک که به گناه حفظ منافع مردم ماردوش و جادو از آب درآمده نبايدما را از دنبالکردن داستان جمشيد باز دارد: مىبينيم که فريدون دوباره قالب قديمى شاهانکهن ايرانى را پيدا مىکند و بهتلاطم دورهى ضحاک خاتمه مىدهد و جامعه را به همانراهى مىبرد که جمشيد مىبرد.» مىبينيد دوستان که حکومت ضحاک ِ افسانهاى يا بردياى تاريخى را ما به غلط، به اشتباه، مظهرى از حاکميت استبدادى و خودکامگى و ظلم و جور و بىداد فردى تلقى کردهايم. بهعبارت ديگر شايد تنها شخصيت باستانى خود را که کارنامهاش به شهادت کتيبهى بيستون و حتا مدارکى که از خود شاهنامه استخراج مىتوان؛ کرد، سرشار از اقدامات انقلابى تودهيى است بر اثر تبليغات سويى که فردوسى براساس منافع طبقاتى و معتقدات شخصى خود براى کرده به بدترين وجهى لجنمال مىکنيم و آنگاه کاوه را مظهر انقلاب تودهاى بهحساب مىآوريم در حالى که کاوه در تحليل نهايى عنصرى ضدمردمى است. به اين ترتيب پذيرفتن دربست سخنى که فردوسى از سر گريزى عنوان کرده بهصورت يک آيهى مُنْزَل، گناه بىدقتى ماست نه گناه او که منافع طبقاتى يا معتقدات خودش را در نظر داشته. سياست رژيمها در جهان سوم، ارتجاعى و استثمارى است. هر رژيم با بلندگوهاى تبليغاتيش از يکسو فقط آنچه را که خود مىخواهد يا بهسود خود مىبيند، تبليغ مىکند و از سوى ديگر با سانسور و اختناق از انتشار هر فکر و انديشهيى که با سياست نفعپرستانهى خود درتضاد ببيند مانع مىشود. مىبينيد که تاکنون هيچ محققى به شما نگفته است که شاهنامه ى فردوسى ، اگر در زمان خود او ـ حدود هزارسال پيش از اين ـ مبارزه براى آزادى ايران عربزدهى خليفهزدهى ترکان سلجوقى زده را ترغيب مىکرده، امروز بايد با آگاهى بدان برخورد شود نه با چشم بسته. بلندگوهاى رژيم سابق از شاهنامه به عنوان حماسهى ملى ايران نام مىبرد، حالآنکه در آن از ملت ايران خبرى نيست و اگر هست همه جا مفاهيم وطن و ملت را در کلمهى شاه متجلىمىکند. خوب، اگر جز اين بود که از ابتداى تأسيس راديو در ايران هرروز صبح به ضرب دمبک زورخانه توى اعصاب مردم فرويش نمىکردند. آخر امروزه روز فرّ شاهنشهى چه صيغهاى است؟ و تازه به ما چه که فردوسى جز سلطنت مطلقه نمىتوانسته نظام سياسى ديگرى را بشناسد؟ در ايران اگر شما برمىداشتيد کتاب يا مقاله يا رسالهيى تأليف مىکرديد و در آن مىنوشتيد که در شاهنامه فقط ضحاک است که فرّ شاهنشهى ندارد پس از تودهى مردم برخاسته؛ و اين آدم به فلان و به همان دليل محدوديتهاى اجتماعى را از ميان برداشته و دست به اصلاحات عميق اجتماعى زده، پس حکومتش بهخلاف نظر فردوسى حکومت انصاف و خرد بوده؛ و کاوه نامى بر او قيام کرده اما يکى از تخم و ترکهى جمشيد را بهجاى او نشانده پس درواقع آن چه به قيام کاوه تعبير مىشود، کودتايى ضدانقلابى براى بازگرداندن اوضاع بهروال استثمارى گذشته بوده، اگر چوب به آستينتان نمىکردند، اينقدر هست که دستکم به ماحصل تتبعات شما دراينزمينه اجازهى انتشار نمىدادند و اگر هم بهنحوى از دستشان در مىرفت، بههزار وسيله مىکوبيدندتان. چنانکه بر سر برداشتهاى من از حافظ ، استادان شاخ پشمى فرهنگستانى رژيم درکمال وقاحت؛ رأى صادرفرمودند که مرا بايد بهمحاکمه کشيد، و بعد هم که اوضاع عوض شد بهکلى جلو انتشارش را گرفتند. خوب. پس حقايق و واقعيات وجود دارند و آنجا هستند: توى شاهنامه ، توى سنگنبشتهى بيستون، توى ديوان حافظ ، توى کتابهايى که خواندنشان را کفر و الحاد به قلم دادهاند، توى فيلمى که سانسور اجازهى ديدنش را نمىدهد و توى هرچيزى که دولتها و سانسورشان به نام اخلاق، به نام بدآموزى، به نام پيشگيرى از تخريب انديشه و به هزار نام و هزار بهانهى ديگر سعىمىکنند تودهى مردم را از مواجهه با آن مانع شوند. در هر گوشهى دنيا، هر رژيم حاکمى که چيزى را ممنوعالانتشار به قلم داد، من به خودم حق مىدهم که فکر کنم در کار آن رژيم کلکى هست و چيزى را مىخواهد از من پنهان کند. پارهيى از نظامها اعمال سانسور را با اين عبارت توجيه مىکنند که:«ما نمىگذاريم ميکرب وارد بدنمان بشود و سلامت فکرى ما و مردم را مختلکند.» ـ آنها خودشان هم مىدانند که مهمل مىگويند. سلامت فکرى جامعه فقط در برخورد با انديشهى مخالف محفوظ مىماند. تو فقط هنگامى مىتوانى بدانى درست مىانديشى که من منطقت را با انديشهى نادرستى تحريک کنم. من فقط هنگامى مىتوانم عقيدهى سخيفم را اصلاح کنم که تو اجازهى سخن گفتن داشته باشى. حرف مزخرف خريدار ندارد، پس تو که پوزهبند به دهان من مىزنى از درستى انديشهى من، از نفوذ انديشهى من مىترسى. مردم را فريب دادهاى و نمىخواهى فريبت آشکارشود. نگران سلامت فکرى جامعه هستيد؟ پس چرا مانع انديشهى آزادش مىشويد؟ سلامت فکرى جامعه تنها در گرو همين واکسيناسيون بر ضد خرافات و جاهليت است که عوارضش درست با نخستين تب تعصب آشکار مىشود. براى سلامت عقل فقط آزادى انديشه لازم است. آنها که از شکفتگى فکر و تعقل زيان مىبينند جلو انديشههاى روشنگر ديوارمىکشند و مىکوشند تودههاى مردم احکام فريبکارانهى بستهبندى شدهى آنان را بهجاى هر سخن بحثانگيزى بپذيرند و انديشههاى خود را بر اساس همان احکام قالبى که برايشان مفيد تشخيص داده شده زيرسازى کنند. تودهيى که بدينسان قدرت خلاقهى فکرى خود را از دست داده باشد، براى راه جستن به حقايق و شناخت قدرت اجتماعى خويش و پيداکردن شعور و حتا براى توجه يافتن به حقوق انسانى خود محتاج به فعاليت فکرى انديشمندان جامعهى خويش است. زيرا کشف حقيقتى که اين چنين در اعماق فريب و خدعه مدفون شده باشد رياضتى عاشقانه مىطلبد و بهطور قطع مىبايد با آزادانديشى؛ و فقدان تعصب جاهلانه پشتيبانى بشود که اين هم ناگزير درخصلت تودهى گرفتار چنان شرايطى نخواهد بود. اين ماجراى ضحاک يا برديا يک نمونه بود براى نشاندادن اين اصل که حقيقت چهقدر آسيبپذير است، و درعينحال، زدودن غبار فريب از رخسارهى حقيقت چهقدر مشکل است. چهبسا در همين تالار کسانى باشند با چنان تعصبى نسبت به فردوسى ، که مايل باشند به دليل اين حرفها خرخرهى مرا بجوند و زبانم را از پس گردنم بيرون بکشند؛ فقط به اين جهت که دروغ هزار ساله، امروز جزو معتقداتشان شده و دست کشيدن از آن براىشان غير مقدور است. پيشينيان ما گفتهاند«آفتاب زير ابر نمىماند و حقيقت سرانجام روزى گفته خواهد شد.» اين حکم شايد روزگارى قابليت قبول داشته و پذيرفتنى بوده اما در عصر ما که کوچکترين خطايى مىتواند به فاجعهيى عظيم مبدل شود، به هيچ روى فرصت آن نيست که دست روى دست بگذاريم و بنشينيم و صبر پيش گيريم که روزى روزگارى حقيقت با ما بر سر لطف بيايد و گوشهى ابرويى نشانمان بدهد. امروز هر يک از ما که اينجا نشستهايم، بايد خود را به چنان دستمايهيى از تفکر منطقى مسلح کنيم که بتوانيم حقيقت را بو بکشيم و پنهانگاهش را بىدرنگ بيابيم. ما در عصرى زندگى مىکنيم که جهان به اردوگاههاى متعددى تقسيم شده است. در هر اردويى بتى بالا بردهاند و هر اردويى به پرستش بتى واداشته شده. اميدوارم دوستان! که نه خودتان را به کوچهى علىچپ بزنيد، نه سخن مرا به گونهيى جز آنچه هست تعبير و تفسيرکنيد. اشارهى من مطلقاً به بتسازى و بتپرستى نوبالغان نيست که مثلا مايکل جکسن قرتى يا محمدعلى کلى، کتکخور حرفهاى براىشان بهصورت خدا در مىآيد. اشارهى من به بيمارى کودکانهتر، اسفانگيزتر و بسيار خجلتآورتر کيش شخصيت است که اکثر ما گرفتار آنيم. مايى که کلى هم ادعامان مىشود، افادهها طَبَقطَبَق، و مثلا خودمان را مسلح به چنان افکار و انديشههاى متعالى مىدانيم که نجاتدهندهى بشريت از يوغ بردگى جديد است. بله، مستقيماً به هدف مىزنم و کيش شخصيت را مىگويم. همين بتپرستى شرمآور عصر جديد را مىگويم که مبتلا به همهى ما است و شده است نقطهى افتراق و عامل پراکندگى مجموعهيى از حسن نيتها تا هر کدام به دست خودمان گرد خودمان حصارهاى تعصب را بالا ببريم و خودمان را درون آن زندانى کنيم. انسان به برگزيدگان بشريت احترام مىگذارد و از مشعل انديشههاى آنان روشنايى مىگيرد اما درست از آن لحظه که از برگزيدگان زمينى و اجتماعى خود شروع به ساختن بت آسمانى قابل پرستش مىکند، نه فقط به آن فرد برگزيده توهين روا؛ مىدارد بلکه علىرغم نيات آن فرد برگزيده، برخلاف تعاليم آن آموزگار خردمند که خواسته است او را از اعماق تعصب و نادانى بيرون کشد، بار ديگر به اعماق سياهى و سفاهت و ابتذال و تعصب جاهلانه سرنگونمىشود. زيرا شخصيتپرستى لامحاله تعصب خشکمغزانه و قضاوت دگماتيک را به دنبال مىکشد، و اين متأسفانه، بيمارى خوفانگيزى است که فرد مبتلاى به آن با دست خود تيشه به ريشهى خود مىزند. انسان خردگراى صاحب فرهنگ چرا بايد نسبت به افکار و باورهاى خود تعصب بورزد؟ تعصب ورزيدن کار آدمِ جاهلِ بىتعقلِ فاقدِ فرهنگ است: چيزى را که نمىتواند دربارهاش بهطور منطقى فکر کند، به صورت يک اعتقاد دربست پيشساخته مىپذيرد و درموردش هم تعصب نشان مىدهد. چوبى را نشانش بده، بگو تو را اين آفريده، بايد روزى سه بار دورش شلنگ تخته بزنى هربار سيزده دفعه بگويى من دوغم. کارش تمام است. برو چند سال ديگر برگرد بهاش بگو خانه خراب! اين حرکات که مىکنى و اين مزخرفاتى که بهعنوان عبادت بلغور مىکنى، معنى ندارد! ـ مىدانيد چه پيش مىآيد؟ ـ مىگيرد پاى همان چوبى که مىپرستد درازت مىکند بهعنوان کافر حربى سرت را گوش تا گوش مىبرد! ـ اين را بهاش مىگوييم تعصب. حالا بفرماييد به اين بندهى شرمنده بگوييد چرا تعصب نشان دادن آن بابا جاهلانه است، تعصب نشان دادن ما که خودمان را صاحب درايت هم فرض مىکنيم عاقلانه؟ تبليغات رژيمها هم درست از همين خاصيت تعصبورزى تودههاست که بهرهبردارى مىکنند. دستکم براى ما ايرانىها اين گرفتارى بسيار محسوس است. از نهضت عظيم تصوف که چشم بپوشيم و دلايل نضج و نفوذ آن را استثنا کنيم، بهعلل متعددى که يک خفقان سنتى دو هزار و پانصد ساله را بر قلمرو موسوم به ايران تحميل کرده است انديشمندان وطن ما ـ که از قضا تعدادشان چندان هم کم نبوده ـ هرگز بهدرستى نتوانستهاند پاک و ناپاک و شايست و ناشايست و درست و نادرست افکار و عقايد را چنان که بايد با جامه در ميان نهند. توده که غافل و نادان و بىسواد ماند و تعصب جاهلانه کورش کرد، انديشه و فرهنگ هم از پويايى مىافتد و در لاک خودش محبوسمىشود و درنتيجه، تبليغاتچىهاى حرفهاى مىتوانند هر انديشهيى را بر زمينهى تعصب عامه قابل پذيرش کنند. وقتى لقب جبار آدمخوارى مثل شاه صفى را بگذارند ظلالله، يارويى که همهى فکر و ذکرش اللّه است چه کند؟ نمونه مىدهم: يکى از پرشکوهترين مبارزاتى که طى آن ملتى توانسته است تمام فرهنگ خود؛ را به ميدان بياورد و به پشتوانهى آن پوزهى اشغالگران را بهخاک بمالد نهضت تصوف در ايران بوده است. همه مىدانيم که ايرانيان فريب در باغ سبزى را خوردند که اعراب با شعار مساوات و عدل و انصاف به آنها نشان داده بود. بحرانهاى اجتماعى ايران هم به اين فريبخوارگى تحرک بيشترى بخشيد تا آنجا که مىتوانگفت دفاعى از کشور صورت نگرفت و دروازهها از درون به روى مهاجمان گشوده شد. اما اعراب با ورود به ايران شعارهاى خود را فراموش کردند و روشى با ايرانيان در پيش گرفتند که فىالواقع رفتار فاتح با مغلوب و خواجه با برده بود. کار عرب صحراگرد در ايران بهجايى رسيد که وقتى پياده بود ايرانى حق نداشت سوار مرکب بماند و وقاحتش به آنجا رسيد که بگويد اگر سگ و خوک ايرانى از جلو نمازخانه بگذرد نماز عرب باطل است! عرب بيابانگرد بىفرهنگ به ملتى که فرهنگى عميق داشت و به مظاهر هنرى خود بهشدت دلبسته بود، گفت موسيقى حرام است، شعر مکروه است، رقص معصيت است، هنرهاى تجسمى (نقاشى و حجارى و چهرهسازى و پيکرتراشى) کفر محض است. اما ايرانى با همهى فرهنگش به پا خاست و دربرابر اين تحريم ايستاد و به جنگ آن رفت و بر بنياد همان دينى که هرگونه تجلى ذوق و فرهنگ و هنر را به آن صورت فجيع منع کرده بود، نهضت تصوف را تراشيد و عاشقانهترين شعر زمينى را و موسيقى را و رقص را در قالب قول و سَماع به خانقاهها برد. زيباترين معمارى را بهعنوان معمارى اسلامى ارائه داد و گنبدهايى بالاى اين مسجد و آن مزار به وجودآورد که رنگ در آنها موسيقى منجمد است و طرحها و نقشهاى آن به حقيقت تجلى عقدهى ممنوعه و سرکوفتهى رقص. اين نهضت نه فقط فرهنگ ايرانى را نجات بخشيد بلکه تمامى احساسات ملى و ضد عربى ايرانيان را هم از طريق عناصر و اشکال نمادين، همچون متلکى به خورجين هنر اسلامى چپاند. نقوش هنرهاى اسلامى ايران از اين لحاظ بهراستى قابل مطالعه است: مثلا طرح موسوم به بتهجقه همان سرو است. سروى که از فراسوهاى آيين زرتشت مىآيد و براى ايرانيان درخت مقدس بوده، و نشانهى جاودانگى و سرسبزى ابدى، که لابد رديفهاى آنرا در کندهکارىهاى تختجمشيد ديدهايد. قوسها و دواير طرح معروف به اسليمى نيز، اگر از من بپرسيد مىگويم همان انار ـ ميوه مقدس زرتشتى ـ است که استيليزه شده و گلش به شعلههاى آتش مىماند که يادآور آتشکدههاست و سرش به تاج کيانى مىماند. بگذاريد حقيقت تلخترى را بهتان بگويم: اين دستگاه پيچيدهيى که مغز ماست اگر «نياموزد» اگر«ياد نگيرد و تمرين نکند» به دو پول سياه نمىارزد. اگر آدمىزاد تو جنگل با گرگها بزرگ بشود، نه؛ مغزش به دادش خواهد رسيد، نه حتا قوهى ناطقهاش را خواهد توانست کشف کند. با جاهاى ديگر دنيا کارى ندارم، در ايرانِ خودمان تودهى ملت ما در تمام طول تاريخش امکان تعقل، امکان تفکر، امکان بهکارگرفتن اين چيزى را که بهاش مغز مىگويند نداشته. البته اين که در تاريخ ملتى نوابغى چون خوارزمى و خيام و حافظ و بيرونى و ابنسينا به ظهور برسند، مطلبى ديگر است. اولا که خوارزمى و خيام و امثالهم نمىتوانستهاند انقلابى اجتماعى را طرح بريزند يا به پيش برانند و دانششان هم چيزى نبوده است که بهکارِ توده آيد، و همان بهتر! تازه غولى چون حافظ هم که به اعتقاد من تاج سر همهى شاعران همهى زبانها در همهى زمانها است وقتى دردسترس توده قرارگرفت سرنوشتش چه خواهدبود، جز اينکه با ديوانش فال بگيرند؟ من نمىگويم تودهى ملت ما قاصراست يا مقصر، ولى تاريخ ما نشان مىدهد که اين توده حافظهى تاريخى ندارد. حافظهى دستجمعى ندارد، هيچگاه از تجربيات عينى اجتماعيش چيزى نياموخته و هيچگاه از آن بهرهيى نگرفته است و درنتيجه هر جا کارد به استخوانش رسيده، به پهلو غلتيده، از ابتذالى به ابتذال ديگر ـ و اين حرکت عرضى را حرکتى درجهت پيشرفت انگاشته، خودش را فريفته. من متخصص انقلاب نيستم ولى هيچ وقت چشمم از انقلاب خود انگيخته آب نخورده. انقلاب خود انگيخته مثل ارتش بىفرمانده بيشتر به درد شکست خوردن و براى اشغال شدن گزک به دست دشمن دادن مىخورد تا شکست دادن و دمار از روزگار دشمن برآوردن. ملتى که حافظهى تاريخى ندارد، انقلابش به هراندازه هم که از لحاظ مقطعى «شکوهمند» توصيف شود، درنهايت به آنصورتى درمىآيد که عرض شد. يعنى در نهايت امر چيزى ارتجاعى ازآب در مىآيد. يعنى عملى خلاق صورت نخواهد داد. دربرابر بىداد مُغها و روحانيان زردشتى که تسمه از گردهاش کشيدهاند فريب عربها را مىخورد. دروازهها را به روىشان بازمىکند، و دويستسال بعد که از فشار عرب بهستوهآمد و نهضت تصوف را بهراه انداخت، دوباره فيلش ياد هندوستانمىکند و عناصر زردشتى را که با آن خشونت دور انداخته، پيش مىکشد و از شباهت جقهى انار به تاج کيانى براى سوزاندن دماغ عربها طرح اسليمى مىآفريند ـ هنرش پيش مىرود ولى جامعه در عمل واپسگرايى مىکند. شاه اسمعيل به دلايل سياسى مىافتد وسط که مملکت را شيعه کند (کارى که فرضکنيم از لحاظ سياسى بسيار خوب است، زيرا کشور را از اضمحلال نجات مىدهد) ولى اين کار به بهاى سنگينى تمام مىشود: به قيمت از دست رفتن فرهنگ و هنر و دانش در ايران، و از آن جمله به بهاى جان حدود نيم ميليون نفر آدمىزادى که حاضر به قبول مذهب ديگرى نيستند و نمىخواهند دست از سنّىگرى بردارند و توى اذانشان بگويند: علىّ ولىاللّه. اما همين توده که؛ از ترس شمشير شيعه شد يا تظاهر به شيعهگرى کرد، چندى بعد بهکلى موضوع را از ياد مىبرد و چنان تعصبى جانشين حافظهى تاريخيش مىشود که بيا و تماشاکن! حتا قبول مىکند که اگر پنج تا سنّى بکشد يک راست راهى بهشت مىشود. به شاهش که ضمناً رياست مذهبى هم دارد و لقب خودش را گذاشته کلبِ آستان على مىگويد: مرشدِ کُل و در رکابش براى اعتلاى دين شمشيرمىزند و جهانگيرى مىکند، حال آنکه مرشد کل شب و روزش به مىگسارى مىگذرد و براى دست يافتن به زن شرعى پادشاه فلان کشور، خاک آن کشور به توبره مىکند!
معنی نام کربلا
معنی نام کربلا
در مطلب زیر که در سایت ماهنامهً کوثر در باب معنی کربلا آمده است تنها از دو آلترناتیو بعید به ذهن شهرحومهً بابل و محل قُرب خدا سخن گفته شده است. نگارنده جواد مفرد کهلان که سالهاست با فقه الغت اسامی جغرافیایی قدیم خاورمیانه سروکار دارد نظری دیگر در این باب دارم و آن این است که این نام لغتی سامی (عربی، عبری، آرامی، کلدانی...) بوده و به معنی شهر منسوب به بل/بعل یعنی خدای سرور حاصلخیزی بوده است یعنی مرکب از "کر" (به عبری یعنی شهر) و "بل" (بعل یعنی سرور) وحرف "ا" یا "اِ" که علامت نسبت بوده وهست. به عبارت دیگراینجا محل پرستش خدای کلدانی بل (بعل کنعانیان) بوده که وی را با خدای سامی ایل (خدا) مطابق می دانسته اند. مطلب ماهنامهً کوثر در این باب از این قرار است:
کربلا کجاست (و به چه معنی) است؟
قبلهً اهل حقیقت کربلاست کربلا،او قبله اهل ولاست گر چه دارد کعبه،مروه با صفا لیک،کى دارد مناى کربلا؟ کعبه را گر زمزم است آب حیات کربلا را آب خضر آمد فرات رو نما عارف،صلات رکعتین در خم ابروى محراب حسین. «کربلا»،مدفن سید الشهداست،سرزمینى که عظیمترین حماسه خدایى بشر،درعاشوراى سال 61 در آن اتفاق افتاد و موجش سراسر تاریخ و پهنه جهان را فرا گرفت.
خاک آن،بوى خون مىدهد و تربت کربلا مقدس و الهامبخش است و در فضیلت آن،روایات بسیارى نقل شده است. (1) امام على«ع»پس از جنگ صفین،هنگام عبور از کربلا همراه برخى همراهان،چشمانش پر از اشگ شد و فرمود:اینجاست محل فرودآمدنشان...و اینجاستشهادتگاهعاشقان بىنظیر که در گذشته و آینده،نمونه ندارند:«...مصارع عشاق شهداء لا تسبقهم منکان قبلهم و لا یلحقهم من بعدهم...» (2) و به همین خاطر،«کربلا»سمبل ایثار و جانبازى وشهادتطلبى و شوق و شور حماسى شناخته شده است و در طول تاریخ نیز،کانونعشقهاى برتر بوده و همچون مغناطیسى،دلهاى مشتاق و شیداى معرفت را به سوى خودکشیده است.در حماسه دفاع مقدس ایران نیز،بسیارى از رزمندگان اسلام،به شوق کربلاو زیارت حرم حسینى،جبههها را درمىنوردیدند و با بعثیان کافر مىجنگیدند و رو بهکعبه عشق،کربلاى سید الشهدا«ع»شهید مىشدند،چون کربلا سمبل هر جایى است کهصحنه دیگرى حق و باطل باشد.
در حسرت کوى کربلا مىرفتند مشتاق به سوى کربلا مىرفتند گلگون تن و خونین کفن و بىپر و بال اینگونه به سوى کربلا مىرفتند (3)
در روایات آمده است که سید الشهدا«ع»نواحى اطراف قبر خویش را از اهل نینوا وغاضریه به مبلغ شصت هزار درهم خریدارى کرد و به خود آنان صدقه داد و با آنان شرطکرد که مردم را به جایگاه قبرش راهنمایى کنند و هر که را به زیارت آن حضرت آید،سهروز مهمان نمایند و پذیرایى کنند. (4) بارى،کربلا نام یکى از شهرهاى کشور عراق است که در کنار رودخانه فرات قرارداشته است.این شهر،تا سال 61 هجرى،بیابان بوده است.از آن زمان به بعد،بر اثرشهادت حسین بن على«ع»در آن محل،بتدریج مورد توجه شیعیان آل على قرار گرفت وپس از بناى مرقدهاى شهدا،متدرجا مرکز جمعیت گردید و امروز،یکى از شهرهاىزیارتى عراق مىباشد که قریب 65000 تن جمعیت دارد و در ماههاى محرم و صفر وهنگام زمستان،به سبب ورود زایران،جمعیتشهر به 000/100 تن مىرسد. (5) در این که«کربلا»یعنى چه و ریشه لغوى آن چیست و از چه گرفته شده،بحثهاىمفصلى انجام گرفته است. (6) طبق برخى نقلها،این نام از ترکیب«کرب»و«ال»ساخته شدهاست، یعنى حرم الله،یا مقدس الله،«کرب»در لغتسامى به معناى«قرب»در عربىاست(کرب:قرب).اگر«ال»هم به معناى«الله»باشد،کربلا به معناى محلى است که نزدخدا،مقدس و مقرب است،یا«حرم خدا»است. (7) برخى هم آن را ترکیب یافته از«کوربابل»دانستهاند،یعنى مجموعهاى از آبادیها و روستاهاى بابل.موقعیتى که کربلا در آنقرار دارد،در بین النهرین است.این منطقه در گذشتههاى دور،مهد حوادث و احیاناتمدنها بوده است و بخشهاى گوناگونى از این ناحیه، نامهاى مختلف داشته است. کربلا،کور بابل،نینوا،غاضریه،کربله،نواویس،حیر،طف،شفیه،عقر،نهر علقمى،عمورا،ماریهو...که بعضى از اینها نام روستاها و آبادیهایى در این منطقه وسیع بوده است. (8) حرم مطهر امام حسین«ع»که در این شهر قرار دارد،تاریخچهاى مفصل دارد و دردورههاى مختلف تاریخى،بناى آن تغییرات و تعمیراتى یافته است.کربلا،شهرى است کهخاندانهاى ریشهدار در آن ساکن بودهاند.حوزه علمیه داشته و خانوادههایى شریف،ادیب و علماى برجسته از آن برخاسته و در آن زیستهاند.قبر حضرت عباس«ع»نیز درهمین شهر است.در قرون اخیر نیز شاهد تعدادى حوادث و انقلابها و فتنهها بوده است. (9) ولى به هر حال،در کربلا بیش از نشانهاى جغرافیایى و تاریخى،باید مفاهیم والاى انسانىو شورگستریها و الهامبخشیهاى قداست آفرین را سراغ گرفت.
پىنوشتها
1- ر.ک:سفینة البحار،ج 2،ص 11 و 475.معروفست که:«کل ارض کربلاء و کل یوم عاشورا».در باره این مرقد مطهر ازجمله«چهل حدیث کربلا»،نشر معروف نیز منتشر شده است.
2- همان،ص 197 و 475.
3- على مرادى.
4- مجمع البحرین،طریحى،واژه«کربل».
5- فرهنگ فارسى،معین.براى آشنایى با تاریخ این شهر از دیر باز تا عصر حاضر،ر.ک:«تراث کربلا»از سلمان هادىالطعمه(این کتاب به فارسى هم ترجمه شده است:میراث کربلا)همچنین ر.ک:«موسوعة العتبات المقدسه»جلد 8(قسم کربلا)از جعفر الخلیلى.
6- از جمله ر.ک:«موسوعة العتبات المقدسه»،ج 8،ص 9 به بعد.
7- همان،ص 10.
8- تراث کربلا،ص 19.
9- ر.ک:«تراث کربلا»،سلمان هادى الطعمه.
فرهنگ عاشورا صفحه 367 جواد محدثى
در مطلب زیر که در سایت ماهنامهً کوثر در باب معنی کربلا آمده است تنها از دو آلترناتیو بعید به ذهن شهرحومهً بابل و محل قُرب خدا سخن گفته شده است. نگارنده جواد مفرد کهلان که سالهاست با فقه الغت اسامی جغرافیایی قدیم خاورمیانه سروکار دارد نظری دیگر در این باب دارم و آن این است که این نام لغتی سامی (عربی، عبری، آرامی، کلدانی...) بوده و به معنی شهر منسوب به بل/بعل یعنی خدای سرور حاصلخیزی بوده است یعنی مرکب از "کر" (به عبری یعنی شهر) و "بل" (بعل یعنی سرور) وحرف "ا" یا "اِ" که علامت نسبت بوده وهست. به عبارت دیگراینجا محل پرستش خدای کلدانی بل (بعل کنعانیان) بوده که وی را با خدای سامی ایل (خدا) مطابق می دانسته اند. مطلب ماهنامهً کوثر در این باب از این قرار است:
کربلا کجاست (و به چه معنی) است؟
قبلهً اهل حقیقت کربلاست کربلا،او قبله اهل ولاست گر چه دارد کعبه،مروه با صفا لیک،کى دارد مناى کربلا؟ کعبه را گر زمزم است آب حیات کربلا را آب خضر آمد فرات رو نما عارف،صلات رکعتین در خم ابروى محراب حسین. «کربلا»،مدفن سید الشهداست،سرزمینى که عظیمترین حماسه خدایى بشر،درعاشوراى سال 61 در آن اتفاق افتاد و موجش سراسر تاریخ و پهنه جهان را فرا گرفت.
خاک آن،بوى خون مىدهد و تربت کربلا مقدس و الهامبخش است و در فضیلت آن،روایات بسیارى نقل شده است. (1) امام على«ع»پس از جنگ صفین،هنگام عبور از کربلا همراه برخى همراهان،چشمانش پر از اشگ شد و فرمود:اینجاست محل فرودآمدنشان...و اینجاستشهادتگاهعاشقان بىنظیر که در گذشته و آینده،نمونه ندارند:«...مصارع عشاق شهداء لا تسبقهم منکان قبلهم و لا یلحقهم من بعدهم...» (2) و به همین خاطر،«کربلا»سمبل ایثار و جانبازى وشهادتطلبى و شوق و شور حماسى شناخته شده است و در طول تاریخ نیز،کانونعشقهاى برتر بوده و همچون مغناطیسى،دلهاى مشتاق و شیداى معرفت را به سوى خودکشیده است.در حماسه دفاع مقدس ایران نیز،بسیارى از رزمندگان اسلام،به شوق کربلاو زیارت حرم حسینى،جبههها را درمىنوردیدند و با بعثیان کافر مىجنگیدند و رو بهکعبه عشق،کربلاى سید الشهدا«ع»شهید مىشدند،چون کربلا سمبل هر جایى است کهصحنه دیگرى حق و باطل باشد.
در حسرت کوى کربلا مىرفتند مشتاق به سوى کربلا مىرفتند گلگون تن و خونین کفن و بىپر و بال اینگونه به سوى کربلا مىرفتند (3)
در روایات آمده است که سید الشهدا«ع»نواحى اطراف قبر خویش را از اهل نینوا وغاضریه به مبلغ شصت هزار درهم خریدارى کرد و به خود آنان صدقه داد و با آنان شرطکرد که مردم را به جایگاه قبرش راهنمایى کنند و هر که را به زیارت آن حضرت آید،سهروز مهمان نمایند و پذیرایى کنند. (4) بارى،کربلا نام یکى از شهرهاى کشور عراق است که در کنار رودخانه فرات قرارداشته است.این شهر،تا سال 61 هجرى،بیابان بوده است.از آن زمان به بعد،بر اثرشهادت حسین بن على«ع»در آن محل،بتدریج مورد توجه شیعیان آل على قرار گرفت وپس از بناى مرقدهاى شهدا،متدرجا مرکز جمعیت گردید و امروز،یکى از شهرهاىزیارتى عراق مىباشد که قریب 65000 تن جمعیت دارد و در ماههاى محرم و صفر وهنگام زمستان،به سبب ورود زایران،جمعیتشهر به 000/100 تن مىرسد. (5) در این که«کربلا»یعنى چه و ریشه لغوى آن چیست و از چه گرفته شده،بحثهاىمفصلى انجام گرفته است. (6) طبق برخى نقلها،این نام از ترکیب«کرب»و«ال»ساخته شدهاست، یعنى حرم الله،یا مقدس الله،«کرب»در لغتسامى به معناى«قرب»در عربىاست(کرب:قرب).اگر«ال»هم به معناى«الله»باشد،کربلا به معناى محلى است که نزدخدا،مقدس و مقرب است،یا«حرم خدا»است. (7) برخى هم آن را ترکیب یافته از«کوربابل»دانستهاند،یعنى مجموعهاى از آبادیها و روستاهاى بابل.موقعیتى که کربلا در آنقرار دارد،در بین النهرین است.این منطقه در گذشتههاى دور،مهد حوادث و احیاناتمدنها بوده است و بخشهاى گوناگونى از این ناحیه، نامهاى مختلف داشته است. کربلا،کور بابل،نینوا،غاضریه،کربله،نواویس،حیر،طف،شفیه،عقر،نهر علقمى،عمورا،ماریهو...که بعضى از اینها نام روستاها و آبادیهایى در این منطقه وسیع بوده است. (8) حرم مطهر امام حسین«ع»که در این شهر قرار دارد،تاریخچهاى مفصل دارد و دردورههاى مختلف تاریخى،بناى آن تغییرات و تعمیراتى یافته است.کربلا،شهرى است کهخاندانهاى ریشهدار در آن ساکن بودهاند.حوزه علمیه داشته و خانوادههایى شریف،ادیب و علماى برجسته از آن برخاسته و در آن زیستهاند.قبر حضرت عباس«ع»نیز درهمین شهر است.در قرون اخیر نیز شاهد تعدادى حوادث و انقلابها و فتنهها بوده است. (9) ولى به هر حال،در کربلا بیش از نشانهاى جغرافیایى و تاریخى،باید مفاهیم والاى انسانىو شورگستریها و الهامبخشیهاى قداست آفرین را سراغ گرفت.
پىنوشتها
1- ر.ک:سفینة البحار،ج 2،ص 11 و 475.معروفست که:«کل ارض کربلاء و کل یوم عاشورا».در باره این مرقد مطهر ازجمله«چهل حدیث کربلا»،نشر معروف نیز منتشر شده است.
2- همان،ص 197 و 475.
3- على مرادى.
4- مجمع البحرین،طریحى،واژه«کربل».
5- فرهنگ فارسى،معین.براى آشنایى با تاریخ این شهر از دیر باز تا عصر حاضر،ر.ک:«تراث کربلا»از سلمان هادىالطعمه(این کتاب به فارسى هم ترجمه شده است:میراث کربلا)همچنین ر.ک:«موسوعة العتبات المقدسه»جلد 8(قسم کربلا)از جعفر الخلیلى.
6- از جمله ر.ک:«موسوعة العتبات المقدسه»،ج 8،ص 9 به بعد.
7- همان،ص 10.
8- تراث کربلا،ص 19.
9- ر.ک:«تراث کربلا»،سلمان هادى الطعمه.
فرهنگ عاشورا صفحه 367 جواد محدثى
سهشنبه، آذر ۲۱، ۱۳۸۵
اسماعیل تورات و قرآن همان فرائورت/ سیاوش است
اسطورهً اسماعيل (فرائورت) صادق الوعد
نام فرائورت (فرود شاهنامه، یعنی دیندار)چهارمین فرمانروای ماد در خبر هرودوت یا همان اربیان (پادشاه عربهای بین گرگان و بلخ، از اسلاف تاجیکان) در خبر کتسیاس، در تورات و قرآن به صورت اسماعیل یعنی خداشنو آمده است. در اوستا نام (در واقع لقب) وی سیاورشن یعنی سود رسان قید شده است یعنی همان سیاوش و فرود اساطیر شاهنامه ای ما که تراژدی وی نزد همهً عوام و خواص میهنمان معروف است. نام پدر وی را منابع آشوری خشتریتی (شهریار نیرومند) آورده اند که همان کیکاوس اوستا و شاهنامه یعنی پادشاه سرزمین چشمه زارها (منطقه کاشان) است. در منابع اسلامی دو نام برای همین فرد یعنی خشتریتی پدر فرائورت (که نام وی از قلم هرودوت افتاده است) ذکر شده است: حزقیل (یعنی نیرومند شیده توسط خدا) و ابراهیم یعنی پدر امتهای فراوان که عدم درک معانی لفظی نامهای ایشان و همچنین ریشه های اساطیر آنان، خصوصاٌ موجب تشویش منابع اسلامی گردیده است؛ ما روایات مربوط به همین اسماعیل را از سایت تبیان به عینه نقل می کنیم:
داستان اسماعيل صادق الوعد
وَ اذْكُرْ فى الْكِتَبِ إِسمَعِيلَ إِنَّهُ كانَ صادِقَ الْوَعْدِ وَ كانَ رَسولاً نَّبِيًّا(54)
وَ كانَ يَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصلَوةِ وَ الزَّكَوةِ وَ كانَ عِندَ رَبِّهِ مَرْضِيًّا(55)
54. در اين كتاب اسماعيل را ياد كن وى درست وعده ، و فرستاده اى پيامبر بود
55. و كسان خود را به نماز خواندن و زكات دادن وادار مى كرد و نزد پروردگار خويش پسنديده بود.
(از سوره مباركه مريم )
داستان اسماعيل صادق الوعد در قرآن و روايت
داستان اسماعيل در قرآن
داستان اسماعيل بن حزقيل پيغمبر جز در اين دو آيه در جايى ديگر نيامده ، تازه اين دو آيه هم بنا به يك تفسير مربوط به او است ، و بنابر آن خداى سبحان او را به ثناى جميلى ستوده و صادق الوعد و آمر به معروف و مرضى درگاه خويش خوانده وفرموده كه : او رسولى نبى بوده است .
داستان اسماعيل در روايات
و اما حديث در علل الشرايع به سند خود از ابن ابى عمير و محمد بن سنان ، از شخصى كه نام برده ، از امام صادق (عليه السلام ) روايت كرده كه ((اذكر فى الكتاب اسمعيل انه كان صادق الوعد و كان رسولا نبيا)) اسماعيل فرزند ابراهيم نيست بلكه پيغمبرى ديگر از انبياء بوده كه خداى عز و جل به سوى قومش مبعوث نمود، و مردمش او را گرفته و پوست سر و رويش را كندند، پس فرشته اى نزدش آمده گفت : خداى عز و جل مرا نزد تو فرستاد تا هر امرى دارى اطاعت كنم ، گفت : من بايد به ديگر انبياء اقتداء داشته و آنان را اسوه خود قرار دهم .
مؤ لف : اين معنا را به سند خود از ابو بصير از امام صادق (عليه السلام ) نيز روايت كرده كه در آخر آن آمده : من بايد حسين (عليه السلام ) را اسوه خود قرار دهم .
و در كتاب عيون به سند خود از سليمان جعفرى ، از امام رضا (عليه السلام ) روايت كرده كه فرمود: هيچ مى دانى چرا اسماعيل را صادق الوعد خواندند؟ عرض كردم : نه ، نمى دانم . فرمود: با مردى وعده كرده بود، در همان موعد در آنجا حاضر شده تا يك سال به انتظارش نشست .
مؤ لف : اين معنا در كافى از ابن ابى عمير از منصور بن حازم و از امام صادق (عليه السلام ) روايت شده در مجمع نيز آن را بدون ذكر سند از آن جناب نقل كرده است .
و در تفسير قمى در ذيل آيه واذكر فى الكتاب اسمعيل انه كان صادق الوعد)) آمده كه امام فرمود: اسماعيل وعده اى داده بود و يك سال منتظر دوستش نشست ، و او اسماعيل پسر حزقيل بود.
مؤ لف : وعده اى كه آن جناب داده بوده مطلق بوده است ، يعنى مقيد نكرده كه يك ساعت يا يك روز يافلان مدت در آنجا منتظر مى مانم ، به همين جهت مقامى كه از صدق و درستى داشته اقتضاء كرده كه به اين وعده مطلق وفا كند، و در جائى كه معين نموده ، بايستد تا رفيقش بيايد.
صفت وفاء مانند ساير صفات نفسانى از حب ، اراده ، عزم ، ايمان ، ثقه و تسليم داراى مراتب مختلفى است كه بر حسب اختلاف مراتب علم و يقين مختلف مى شود، همانطور كه يك مرتبه از ايمان با تمامى خطاها و گناهان مى سازد كه نازلترين مراتب آن است ، و از آن به بعد مرتبه به مرتبه رو به تزايد و صفا نهاده تابه جايى مى رسد كه از هر شرك خفى خالص مى گردد، و ديگر قلب به چيزى غير از خدا تعلق پيدا نمى كند، حتى التفاتى هم به غير خدا نمى نمايد، كه اين اعلا مراتب ايمان است ، همچنين وفاى به عهد هم داراى مراتبى است ، يكى از مراتبش وفاى قولى است ، مثل اينكه قول بدهد كه يك ساعت يا دو ساعت فلان جا منتظر بايستد، تا كار لازم ترى پيدا شده او را از بيشتر ايستادن منصرف كند، اين يك مرتبه از وفاء است ، كه عرفا آن را وفاء مى خوانند، و از اين مرتبه بالاتر اين است كه آنقدر بايستد تا عادتا از برگشتن طرف نااميد شود و اطلاق وعده را به ياس مقيد سازد، و از اين هم بالاتر اينكه اطلاق آن را حفظ نموده اينقدر بايستد تا طرف برگردد هر چند كه طولانى شود، پس نفوس قوى كه مراقب قول و فعل خود هستند هيچ وقت قولى نمى دهند مگر قولى كه طاقت عمل به آن را داشته باشند و بتوانند با عمل آن را تصديق كنند و همينكه از زبانشان در آمد ديگر هيچ چيز از انفاذ آن بازشان نمى دارد.
و در روايت آمده كه رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله و سلم ) به يكى از اصحاب خود وعده داد كه درم كه نزد خانه كعبه منتظرش مى باشد تا او برگردد، ولى آن مرد در پى كار خود رفته فراموش كرد برگردد، رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله و سلم ) سه روز در آنجا منتظر ماند تا خبر به آن مرد رسيد، به مسجد آمده عذر خواهى كرد. آرى اين مقام صديقين است كه هيچ سخنى نگويند مگر آنكه بدان عمل كنند.
http://www.ghadeer.org/site/thekr/lib/024/start
جالب است در قرآن سورهً ص نام اسماعیل (فرائورت سیاوش) با پسرش یسع (الیشع، نجات دهندهً ملل ازیوغ آشور یعنی کیاخسارو، خضر، الیاس) و نواده اش ذوالکفل (ثروتمند) یک جا ذکر شده است. این مطلب در سایت تبیان در زیر عنوان یسع چنین قید شده است:
پيامبرى يسع(ع)
وى يكى از پيامبران بنىاسرائيل بوده و قرآن جز در زمره مجموعه پيامبرانى كه ايمان بدانان واجب است، درباره زندگى او مطلبى يادآور نشده است: «وَاذكُرْ إِسْمعِيلَ وَالْيَسَعَ وَذَاالكِفْلِ وَكُلٌّ مِنَ الأَخْيارِ»؛ (1)
«وَإِسْماعِيلَ وَالْيَسَعَ وَيُونُسَ وَلُوطاً وَكُلّاً فَضَّلْنا عَلَى العالَمِينَ».(2)
و گفته مىشود كه يسع، پسر عموى الياس(ع) بوده كه پس از رحلت الياس به تبليغ رسالت الهى پرداخته و به همان شيوه دين و آيين الياس، مردم را به خدا پرستى دعوت مىكرده است و در زمان آن حضرت، رخ دادها و گناهان بسيارى انجام پذيرفت.
و نيز ملاحظه مىكنيم كه قرآن به طور خلاصه و كوتاه از الياس(ع) ياد كرده و به پيامبرى يسع اشارهاى گذرا داشته است، ولى كتب تاريخى درباره الياس(ع) مملوّ از اسرائيليات است.
ما تنها رويدادى را كه طبرى نقل كرده از ميان مطالب فراوانى كه منقول است برمىگزينيم و فشرده آن را ياد آور مىشويم، البته از باب اطلاع و آگاهى به بيان آن مىپردازيم نه اينكه اين رويداد، واقعيت داشته باشد.
«الياس آنگاه كه از بنىاسرائيل خواست بتپرستى را كنار گذاشته و به پرستش خداى يگانه تمسك جويند، دعوت وى را نپذيرفته و به او پاسخ مثبت ندادند، الياس به پيشگاه خداى خود عرضه داشت: بار خدايا، بنىاسرائيل، از پرستش تو سر برتافتند و بر كفر و الحاد و پرستش غير تو روى آوردند، نعمتهايى را كه به آنان دادى دگرگون ساز. خداوند بدو وحىفرمود: ما زمام امور ارزاق آنها را به دست تو مىسپاريم، هرگونه كه خواستى عمل نما. الياس عرض كرد: آفريدگارا، بارانت را از آنان دريغ فرما. در پى آن سه سال بر آنها باران نباريد تا چهار پايان آنان از بين رفت و درختانشان خشكيد و مردم سخت دچار گرفتارى شدند. الياس هر كجا كه به سر مىبرد، خوراك و روزى او مىرسيد و بنىاسرائيل هرگاه بوى نان مىشنيدند مىگفتند: الياس اينجاست، و در جستجوى وى برمىآمدند، و بدين ترتيب، اهل آن خانه مورد اذيت و آزار آنها قرار مىگرفت. الياس روزى به خانه زنى از بنىاسرائيل پناه برد كه پسرى بيمار به نام «يسع بن اخطوب» داشت. آن زن، الياس را به خانه خود راه داد و ماجراى او را نهان داشت. آن حضرت در حق فرزند او دعا كرد و خداوند او را از بيمارى رهانيد.
و از آن پس دست از الياس بر نداشت و بدو ايمان آورده و وى را تصديق كرد و پيوسته با او بود و هر كجا الياس مىرفت، وى نيز او را همراهى مىكرد. الياس پيرمردى سالخورده، ويسع پسركى نوجوان بود و پس از آن، روزى الياس به بنى اسرائيل گفت: اگر دست از پرستش بتها برداريد از خدا مىخواهم كه گرفتارىها را از شما بردارد. لذا آنان بتها و پيكرههايى را كه ساخته بودند بيرون ريختند و الياس(ع) به پيشگاه خداوند دعا كرد و خداوند به فريادشان رسيد و گرفتارىها را از آنان برداشت، سرزمينهاى آنان سرسبز شد، ولى آنها دست از عقيده خود برنداشته و به راه راست هدايت نگشتند. وقتى الياس(ع) چنين ديد از خداى خويش درخواست نمود كه جانش را بستاند تا از شرّ آنها راحت و آسوده گردد و خداوند روح او را قبض نمود و به آسمانها برد و خداوند بعد از الياس، يسع را براى ارشاد و راهنمايى آنها مأمور ساخت».
1- ص (38) آيه 48.
2- انعام (6) آيه 86.
منبع : كتاب همراه با پيامبران در قرآن ((مترجمان:خاكساران حسين و جلالي عباس))
نام فرائورت (فرود شاهنامه، یعنی دیندار)چهارمین فرمانروای ماد در خبر هرودوت یا همان اربیان (پادشاه عربهای بین گرگان و بلخ، از اسلاف تاجیکان) در خبر کتسیاس، در تورات و قرآن به صورت اسماعیل یعنی خداشنو آمده است. در اوستا نام (در واقع لقب) وی سیاورشن یعنی سود رسان قید شده است یعنی همان سیاوش و فرود اساطیر شاهنامه ای ما که تراژدی وی نزد همهً عوام و خواص میهنمان معروف است. نام پدر وی را منابع آشوری خشتریتی (شهریار نیرومند) آورده اند که همان کیکاوس اوستا و شاهنامه یعنی پادشاه سرزمین چشمه زارها (منطقه کاشان) است. در منابع اسلامی دو نام برای همین فرد یعنی خشتریتی پدر فرائورت (که نام وی از قلم هرودوت افتاده است) ذکر شده است: حزقیل (یعنی نیرومند شیده توسط خدا) و ابراهیم یعنی پدر امتهای فراوان که عدم درک معانی لفظی نامهای ایشان و همچنین ریشه های اساطیر آنان، خصوصاٌ موجب تشویش منابع اسلامی گردیده است؛ ما روایات مربوط به همین اسماعیل را از سایت تبیان به عینه نقل می کنیم:
داستان اسماعيل صادق الوعد
وَ اذْكُرْ فى الْكِتَبِ إِسمَعِيلَ إِنَّهُ كانَ صادِقَ الْوَعْدِ وَ كانَ رَسولاً نَّبِيًّا(54)
وَ كانَ يَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصلَوةِ وَ الزَّكَوةِ وَ كانَ عِندَ رَبِّهِ مَرْضِيًّا(55)
54. در اين كتاب اسماعيل را ياد كن وى درست وعده ، و فرستاده اى پيامبر بود
55. و كسان خود را به نماز خواندن و زكات دادن وادار مى كرد و نزد پروردگار خويش پسنديده بود.
(از سوره مباركه مريم )
داستان اسماعيل صادق الوعد در قرآن و روايت
داستان اسماعيل در قرآن
داستان اسماعيل بن حزقيل پيغمبر جز در اين دو آيه در جايى ديگر نيامده ، تازه اين دو آيه هم بنا به يك تفسير مربوط به او است ، و بنابر آن خداى سبحان او را به ثناى جميلى ستوده و صادق الوعد و آمر به معروف و مرضى درگاه خويش خوانده وفرموده كه : او رسولى نبى بوده است .
داستان اسماعيل در روايات
و اما حديث در علل الشرايع به سند خود از ابن ابى عمير و محمد بن سنان ، از شخصى كه نام برده ، از امام صادق (عليه السلام ) روايت كرده كه ((اذكر فى الكتاب اسمعيل انه كان صادق الوعد و كان رسولا نبيا)) اسماعيل فرزند ابراهيم نيست بلكه پيغمبرى ديگر از انبياء بوده كه خداى عز و جل به سوى قومش مبعوث نمود، و مردمش او را گرفته و پوست سر و رويش را كندند، پس فرشته اى نزدش آمده گفت : خداى عز و جل مرا نزد تو فرستاد تا هر امرى دارى اطاعت كنم ، گفت : من بايد به ديگر انبياء اقتداء داشته و آنان را اسوه خود قرار دهم .
مؤ لف : اين معنا را به سند خود از ابو بصير از امام صادق (عليه السلام ) نيز روايت كرده كه در آخر آن آمده : من بايد حسين (عليه السلام ) را اسوه خود قرار دهم .
و در كتاب عيون به سند خود از سليمان جعفرى ، از امام رضا (عليه السلام ) روايت كرده كه فرمود: هيچ مى دانى چرا اسماعيل را صادق الوعد خواندند؟ عرض كردم : نه ، نمى دانم . فرمود: با مردى وعده كرده بود، در همان موعد در آنجا حاضر شده تا يك سال به انتظارش نشست .
مؤ لف : اين معنا در كافى از ابن ابى عمير از منصور بن حازم و از امام صادق (عليه السلام ) روايت شده در مجمع نيز آن را بدون ذكر سند از آن جناب نقل كرده است .
و در تفسير قمى در ذيل آيه واذكر فى الكتاب اسمعيل انه كان صادق الوعد)) آمده كه امام فرمود: اسماعيل وعده اى داده بود و يك سال منتظر دوستش نشست ، و او اسماعيل پسر حزقيل بود.
مؤ لف : وعده اى كه آن جناب داده بوده مطلق بوده است ، يعنى مقيد نكرده كه يك ساعت يا يك روز يافلان مدت در آنجا منتظر مى مانم ، به همين جهت مقامى كه از صدق و درستى داشته اقتضاء كرده كه به اين وعده مطلق وفا كند، و در جائى كه معين نموده ، بايستد تا رفيقش بيايد.
صفت وفاء مانند ساير صفات نفسانى از حب ، اراده ، عزم ، ايمان ، ثقه و تسليم داراى مراتب مختلفى است كه بر حسب اختلاف مراتب علم و يقين مختلف مى شود، همانطور كه يك مرتبه از ايمان با تمامى خطاها و گناهان مى سازد كه نازلترين مراتب آن است ، و از آن به بعد مرتبه به مرتبه رو به تزايد و صفا نهاده تابه جايى مى رسد كه از هر شرك خفى خالص مى گردد، و ديگر قلب به چيزى غير از خدا تعلق پيدا نمى كند، حتى التفاتى هم به غير خدا نمى نمايد، كه اين اعلا مراتب ايمان است ، همچنين وفاى به عهد هم داراى مراتبى است ، يكى از مراتبش وفاى قولى است ، مثل اينكه قول بدهد كه يك ساعت يا دو ساعت فلان جا منتظر بايستد، تا كار لازم ترى پيدا شده او را از بيشتر ايستادن منصرف كند، اين يك مرتبه از وفاء است ، كه عرفا آن را وفاء مى خوانند، و از اين مرتبه بالاتر اين است كه آنقدر بايستد تا عادتا از برگشتن طرف نااميد شود و اطلاق وعده را به ياس مقيد سازد، و از اين هم بالاتر اينكه اطلاق آن را حفظ نموده اينقدر بايستد تا طرف برگردد هر چند كه طولانى شود، پس نفوس قوى كه مراقب قول و فعل خود هستند هيچ وقت قولى نمى دهند مگر قولى كه طاقت عمل به آن را داشته باشند و بتوانند با عمل آن را تصديق كنند و همينكه از زبانشان در آمد ديگر هيچ چيز از انفاذ آن بازشان نمى دارد.
و در روايت آمده كه رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله و سلم ) به يكى از اصحاب خود وعده داد كه درم كه نزد خانه كعبه منتظرش مى باشد تا او برگردد، ولى آن مرد در پى كار خود رفته فراموش كرد برگردد، رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله و سلم ) سه روز در آنجا منتظر ماند تا خبر به آن مرد رسيد، به مسجد آمده عذر خواهى كرد. آرى اين مقام صديقين است كه هيچ سخنى نگويند مگر آنكه بدان عمل كنند.
http://www.ghadeer.org/site/thekr/lib/024/start
جالب است در قرآن سورهً ص نام اسماعیل (فرائورت سیاوش) با پسرش یسع (الیشع، نجات دهندهً ملل ازیوغ آشور یعنی کیاخسارو، خضر، الیاس) و نواده اش ذوالکفل (ثروتمند) یک جا ذکر شده است. این مطلب در سایت تبیان در زیر عنوان یسع چنین قید شده است:
پيامبرى يسع(ع)
وى يكى از پيامبران بنىاسرائيل بوده و قرآن جز در زمره مجموعه پيامبرانى كه ايمان بدانان واجب است، درباره زندگى او مطلبى يادآور نشده است: «وَاذكُرْ إِسْمعِيلَ وَالْيَسَعَ وَذَاالكِفْلِ وَكُلٌّ مِنَ الأَخْيارِ»؛ (1)
«وَإِسْماعِيلَ وَالْيَسَعَ وَيُونُسَ وَلُوطاً وَكُلّاً فَضَّلْنا عَلَى العالَمِينَ».(2)
و گفته مىشود كه يسع، پسر عموى الياس(ع) بوده كه پس از رحلت الياس به تبليغ رسالت الهى پرداخته و به همان شيوه دين و آيين الياس، مردم را به خدا پرستى دعوت مىكرده است و در زمان آن حضرت، رخ دادها و گناهان بسيارى انجام پذيرفت.
و نيز ملاحظه مىكنيم كه قرآن به طور خلاصه و كوتاه از الياس(ع) ياد كرده و به پيامبرى يسع اشارهاى گذرا داشته است، ولى كتب تاريخى درباره الياس(ع) مملوّ از اسرائيليات است.
ما تنها رويدادى را كه طبرى نقل كرده از ميان مطالب فراوانى كه منقول است برمىگزينيم و فشرده آن را ياد آور مىشويم، البته از باب اطلاع و آگاهى به بيان آن مىپردازيم نه اينكه اين رويداد، واقعيت داشته باشد.
«الياس آنگاه كه از بنىاسرائيل خواست بتپرستى را كنار گذاشته و به پرستش خداى يگانه تمسك جويند، دعوت وى را نپذيرفته و به او پاسخ مثبت ندادند، الياس به پيشگاه خداى خود عرضه داشت: بار خدايا، بنىاسرائيل، از پرستش تو سر برتافتند و بر كفر و الحاد و پرستش غير تو روى آوردند، نعمتهايى را كه به آنان دادى دگرگون ساز. خداوند بدو وحىفرمود: ما زمام امور ارزاق آنها را به دست تو مىسپاريم، هرگونه كه خواستى عمل نما. الياس عرض كرد: آفريدگارا، بارانت را از آنان دريغ فرما. در پى آن سه سال بر آنها باران نباريد تا چهار پايان آنان از بين رفت و درختانشان خشكيد و مردم سخت دچار گرفتارى شدند. الياس هر كجا كه به سر مىبرد، خوراك و روزى او مىرسيد و بنىاسرائيل هرگاه بوى نان مىشنيدند مىگفتند: الياس اينجاست، و در جستجوى وى برمىآمدند، و بدين ترتيب، اهل آن خانه مورد اذيت و آزار آنها قرار مىگرفت. الياس روزى به خانه زنى از بنىاسرائيل پناه برد كه پسرى بيمار به نام «يسع بن اخطوب» داشت. آن زن، الياس را به خانه خود راه داد و ماجراى او را نهان داشت. آن حضرت در حق فرزند او دعا كرد و خداوند او را از بيمارى رهانيد.
و از آن پس دست از الياس بر نداشت و بدو ايمان آورده و وى را تصديق كرد و پيوسته با او بود و هر كجا الياس مىرفت، وى نيز او را همراهى مىكرد. الياس پيرمردى سالخورده، ويسع پسركى نوجوان بود و پس از آن، روزى الياس به بنى اسرائيل گفت: اگر دست از پرستش بتها برداريد از خدا مىخواهم كه گرفتارىها را از شما بردارد. لذا آنان بتها و پيكرههايى را كه ساخته بودند بيرون ريختند و الياس(ع) به پيشگاه خداوند دعا كرد و خداوند به فريادشان رسيد و گرفتارىها را از آنان برداشت، سرزمينهاى آنان سرسبز شد، ولى آنها دست از عقيده خود برنداشته و به راه راست هدايت نگشتند. وقتى الياس(ع) چنين ديد از خداى خويش درخواست نمود كه جانش را بستاند تا از شرّ آنها راحت و آسوده گردد و خداوند روح او را قبض نمود و به آسمانها برد و خداوند بعد از الياس، يسع را براى ارشاد و راهنمايى آنها مأمور ساخت».
1- ص (38) آيه 48.
2- انعام (6) آيه 86.
منبع : كتاب همراه با پيامبران در قرآن ((مترجمان:خاكساران حسين و جلالي عباس))
دوشنبه، آذر ۱۳، ۱۳۸۵
ابوذر غفاری، زرتشت مخصوص شیعیان
ابوذر غفاری زرتشت مخصوص مسلمانان شیعی است
نام زرتشت/ هوشنگ (ایرج، بردیه) به عنوان مصاحب و داماد و پسر / برادر خواندهً کورش (سلمان فارسی، سلیمان) به صورت اسلامی منحصر به فردش ابوذر غفاری (پدر مرد زره پوش آسمانی) ذکر شده است. از فرزند وی در اینجا همانا تهمورث زیناوند (گرگ نیرومند مسلح) یعنی تیگران (منسوب به ببر) پسر کوچک بردیه زرتشت یعنی همان تیگران (راهوله= گرگ، خورشید چهر) منظور است که فرمانروای ارمنستان در زمان کورش و کمبوجیه بوده است و در کتب پهلوی اسطورهً آسمان پیمایی وی به صورت دیو سواری معروف است. نام دیگری نیز از ابوذر غفاری به صورت جندب (به فارسی یعنی گنداور، به عربی یعنی مورچه) بن جناده (لشکری) بن سفیان (آسیب رسیده) قید گردیده و به عنوان نام اصلی وی ذکر شده است که در این هر دو نام به ترتیب مفهوم زرتشت مرد زرین زره پوش (سئورومتی) و زرتشت لشکری مقتول و آسیب رسیده را به وضوح مشاهده می کنیم. می دانیم نام سفیان در اساطیر اسلامی به جای لقب اوستایی/ پهلوی خاندان کورش/ فریدون یعنی آثفیان می باشد. در واقع سورهً نمل مربوط به همین جند بن جناده یا ابوذر غفاری می باشد که ما توضیحات آن را در اینجا قید می کنیم: در قرآن سورهً نمل(مورچه) از بردیه زرتشت و پیروان هندی جاین او تحت نام هدهد (هود هود) و مورچه (جندب، نمل) و جن در شمار لشکریان سلیمان (کورش، پدر خوانده و پدر زن بردیه زرتشت حاکم بلخ و شمال هندوستان و خواستگار بلقیس = تومیریس ملکه مساگتهای کشور سوهی اوستا) سخن به میان آمده است که ما ابتدا توضیحات این سوره درباب سلیمان و مورچهً اساطیری همنشین اش یعنی جندب (ابوذر غفار ی) را از سایت تبیان در اینجا می آوریم:
سيماي سوره ي نمل.
اين سوره نود و سه آيه دارد و نام معروف آن به مناسبت آيه ي 18 كه درباره ي داستان مورچگان و حضرت سليمان است ((نمل )) مي باشد ولي نام ((سليمان )) و ((طاسين )) نيز بر آن نهاده شده است .تمام اين سوره در مكه در جريان ها و مناسبت هاي مختلف نازل شده و ((بسم الله الرحمن الرحيم )) دوبار در آن آمده است ; يكي در آغاز سوره و ديگري در آيه ي 30 در آغاز نامه ي حضرت سليمان به ملكه ي سباء. مبارزات چهار پيامبر بزرگ الهي (موسي سليمان صالح و لوط :) با اقوام منحرف زمان خود در اين سوره آمده است كه مفصل ترين آن برخورد حضرت سليمان با ملكه ي سباء و چگونگي ايمان آوردن او به خدا مي باشد.سخن گفتن پرندگاني همچون هدهد و حشراتي چون مورچه حضور افرادي از جن در لشگر و دربار سليمان و بالاخره آوردن تخت بلقيس از يمن به شام در يك چشم بهم زدن بخشي ديگر از آيات اين سوره را به خود اختصاص داده است .
سليمان و سخن مورچگان
خداوند داود و سليمان را مورد توجه و عنايت خويش قرارداد و علم اديان و آشنايى به احكام آنها را بدانان آموخت. اين دو پيامبر به خوبى مىدانستند كه خداوند چه نعمتهايى را بدانها ارزانى داشته است، لذا عرضه داشتند: حمد و سپاس خدايى را كه ما را بر بسيارى از بندگانِ مؤمنِ خود، كه از علم و دانشى چون ما برخوردارنيستند، برترى و فضيلت داد.هنگامى كه داود(ع) از دنيا رفت، سليمان از ميان فرزندانش وارث پيامبرى و سلطنت او گشت. زمانى كه او به پادشاهى رسيد، سران و دانشمندان مملكت خويش را فراخواند و با اعتراف به توجّهات و عنايات الهى، نعمتهايى را كه خداوند به او ارزانى داشته بود برايشان يادآور شد و گفت: خداوند مرا مشمول عنايت خويش قرار داد و علاوه بر پادشاهى و نبوّتى كه به من عطا كرد، فهميدن زبان حيوانات و پرندگان را نيز به من آموخت. به گونهاى كه هرگاه با يكديگر سخن گويند آن را مىدانم. اين نعمتهاى فراوان ازفضل و احسان الهى است كه مشخّص بوده و بر كسى پوشيده نيست.روزى سليمان سپاهيان خويش را فراخواند، لشكريان وى كه مركّب از جن و انسان و پرنده بودند، به فرمان او گرد آمدند، سليمان با اين سپاه به حركت در آمد تا به سرزمينى كه مورچگان فراوانى در آن وجود داشت رسيد. سليمان صداى مورچهاى را شنيد كه به رفقايش مىگفت: اى مورچگان، هم اينك سليمان و لشكريانش به سمت شما مىآيند، شتاب كنيد و در لانههاى خود پنهان گرديد، مبادا آنان بدون توجّه، شما را زير پاى خود از بين ببرند. سليمان سخن مور را شنيد و شادمان گشت و از اينكه مورچگان نيز از موهبتهاى الهى، چون نبوّت و عدالت و كَرَم و بخششى كه خداوند بدو عنايت كرده است با خبرند، مسرور شد. سليمان ازمقام پادشاهى و سلطنت و درك سخن مورچگان كه كسى آن را نمىداند و خداوند آنها را تنها به او عنايت كرده بود از خوشحالى در پوست خود نمىگنجيد، از اين رو به پيشگاه خدا عرضه داشت: پروردگارا؛ به من توفيق عنايت كن تا پيوسته سپاسگزار نعمتهايت باشم و با لطف و رحمت خويش مرا در زمره بندگان شايستهات، كه موجبات رضايت تو را فراهم آوردهاند، وارد نما: وَلَقَدْ آتَيْنا داوُدَ وَسُلَيْمانَ عِلْماً وَقالا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِى فَضَّلَنا عَلى كَثِيرٍ مِنْ عِبادِهِ المُؤْمِنِينَ * وَوَرِثَ سُلَيْمانُ داوُدَ وَقالَ يا أَيُّها النّاسُ عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّيْرِ وَأُوتِينا مِنْ كُلِّ شَىءٍ إِنَّ هذا لَهُوَ الفَضْلُ المُبِينُ * وَحُشِرَ لِسُلَيْمانَ جُنُودُهُ مِنَ الجِنِّ وَالإِنْسِ وَالطَّيْرِ فَهُمْ يُوزَعُونَ * حَتّى إِذا أَتَوْا عَلى وادِى النَّمْلِ قالَتْ نَمْلَةٌ يا أَيُّها النَّمْلُ ادْخُلُوا مَساكِنَكُمْ لايَحْطِمَنَّكُمْ سُلَيْمانُ وَجُنُودُهُ وَهُمْ لايَشْعُرُونَ * فَتَبَسَّمَ ضاحِكاً مِنْ قَوْلِها وَقالَ رَبِّ أَوْزِعْنِى أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتِى أَنْعَمْتَ عَلَىَّ وَعَلى والِدَىَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صالِحاً تَرْضاهُ وَأَدْخِلْنِى بِرَحْمَتِكَ فِى عِبادِكَ الصّالِحِينَ؛ ما به داود و سليمان علم و دانش عطا كرديم و آن دو گفتند: حمد و سپاس خدايى را كه ما را بر بسيارى از بندگان مؤمنش برترى بخشيد و سليمان وارث داود گشت و گفت: اى مردم، به ما زبان پرندگان آموخته شده و همه چيز به ما عطا گرديده است، و اين جز فضيلتى آشكارنيست. همه لشكريان سليمان اعم از جن و انس و پرنده گرد آمدند تا اينكه به وادى مورچگان رسيدند، مورى گفت: اى موران، به لانههاى خود رويد تا سليمان و لشكريانش به طور ناخودآگاه شما را پايمال نكنند. سليمان ازسخن مور لبخندى زد و عرضه داشت: پروردگارا، به من توفيق ده تا سپاس و شكر نعمتهايى كه به من و پدرم عنايت كردى، پاس دارم و عمل نيكى كه مورد خرسندى توست انجام دهم و مرا با رحمت خويش در زمره بندگان صالحت قرار ده. www.balagh.net
اینک به معرفی ابوذر غفاری به عینه از منابع اسلامی شیعی می پردازیم:
مأخذ 1 سایت حدیث
جُندَب بن جنادة بن سفيان (= ابوذر غفارى). ( - 32ه.ق). كنيه: ابوذر. نسب: غفاري. لقب: (؟). طبقه: صحابي.
او از ناحيه پدر و مادر (رمله دختر وقيعه) منسوب به قبيله غفار شاخه اي از كنانه است، ليكن زمان ولادت اش به درستي معلوم نيست. نوشته اند كه پيشه وي قبل از پذيرش اسلام شباني بود و از نظر ويژگي ظاهري قامتي بلند و عظيم و در عين حال لاغر داشت و رنگ پوست اش تيره و داراي محاسني پرپشت بود. او چهارمين يا پنجمين كسي است كه در شهر مكه در آغاز بعثت پيامبر خدا(ص) اسلام آورد و پس از گذشت كم تر از دو ماه از اقامت اش در مكه، با اذن رسول الله نزد قبيله اش بازگشت. هر چند اصحاب تراجم و سيره گزارش روشني از حيات فكرى، ديني و اجتماعي ابوذر در فاصله حدود هيجده سال اقامت در ميان قوم خود تا هجرت وي به مدينه در اواخر سال پنجم هجرى، ارائه نكرده اند، ليكن به يقين روح دانش دوست و حق طلب اش از كسب معارف بلندِ وحي و ترويج آن، لحظه اي باز نماند تا آن كه محبوب دلش را بعد از گذشت پنج سال از هجرت در مدينه باز يافت و از آن پس در حضر و سفر، ملازم رسول خدا(ص) بود. در تربيت نفس و جان تا آن جا رسيد كه در زمره اصحاب سِرِّ آن حضرت درآمد و در عرصه جهاد، از غزوه غابه تا غزوه حنين و فتح مكه و غزوه تبوك در ركاب پيامبر شركت كرد. پس از پيامبر در فتح بيت المقدس نيز حضور داشت.در طلب دانش دين از محضر نبوى، روحي آزمند و زباني سَئول (پرسش گر) داشت و در پي معرفت دين تا آن جا رسيد كه از شناخت حكم لمس سنگ ريزه اي در زمين و دانستن داستان پرنده اي در آسمان بازنماند. همراه اين تلاش، روزهايش را در پرتو تفكر و انديشيدن سپري مي ساخت.او در پاسداري از قلعه مستحكم ديانت، بسيار سرسخت بود و در بيان حقايق كتاب و سنت، زباني صريح و دلي دلير داشت. به او گفتند كه اميرمؤمنان (عثمان بن عفان) تو را از فتوا دادن منع كرده است. پاسخ داد: سوگند به خدا! اگر شمشير بر گلويم بنهند تا سخني كه از پيامبر شنيده ام نگويم، خواهم گفت(1).
ابوذر و اهل بيت (ع)
منزلت والاي يكي از با سابقه ترين صحابي پيامبر(ص) از منظر اصحاب تراجم و سيره دور نمانده است. در اين ميان، اهل بيت نبوت عنايت ويژه اي به ابوذر داشته و او را به بزرگي ياد كرده و ستوده اند. بر حسب روايت احمد بن حنبل و شيخ صدوق و شيخ مفيد، ابوذر يكي از چهار نفري بود كه پيامبر(ص) به امر خداي عزّوجل به محبت و دوست داشتن او مكلف شد. طبق روايت محدثان و مورخان از پيامبر اكرم (ص) : آسمان سايه نينداخت و زمين بر خود جاي نداد كسي را كه راست گوتر از ابوذر باشد. علي بن ابي طالب (ع)او را به سرسختي در دين و آزمندي در طلب علم ستود و در باره اش چنين فرمود: به جز ابوذر و من كسي نمانده است كه در راه خدا از سرزنش ملامت گران نهراسد . امام صادق (ع)مي گويد: پيامبر خدا(ص) ميان ابوذر و سلمان پيمان برادري بست(2) ابوذر و دانشمندان مسلمان بنابر روايت شيخ مفيد و تصريح شيخ طوسى، ابوذر يكي از اركان چهارگانه است. ابونعيم اصفهاني مناقب او را چنين بازگو مي كند: عابدي پارسا و مطيع، پرهيزكاري تنها و چهارمين مسلمان بود. سرش بر آستان بندگي حق فرود و از هر گونه بت پرستي پيش از نزول شريعت و احكام به دور بود. نخستين كس بود كه پيامبر را ستود و ابّهت واليان و حاكمان، او را بيمناك نكرد و با تحمل همه رنج ها و شدايد بر سخن حق استوار ماند و از حوزه پيمان ها و سفارش هاي خدا جانب داري كرد، رسول خدا را خدمتي شايسته كرد، اصول معارف را فرا گرفت و سرانجام تنها زيست و تنها درگذشت. ذهبي مي نويسد: مناقب ابوذر فراوان است. او در دانش، پارسايى، جهاد، راستىِ در بيان و پاك دلي سرآمد بود. در زمان خلافت ابوبكر، عمر و عثمان فتوا مي داد و از قراء و حافظان قرآن به شمار مي رفت. به جهت ستبري اش در راه حق و ويژگي هاي اخلاقي اش از جانب عثمان بن عفان از فتوا دادن ممنوع گرديد و سرانجام به ربذه(3) تبعيد شد و در آن جا وفات يافت(4). نووي مي نويسد: او در زندگي زاهد، در معيشت به اندكي قانع و زبانش در بيان حق گويا بود. و مذهب اش چنين بود كه اندوختن مازاد بر نياز را نامشروع مي دانست(5).
طبقه و منزلت روايي ابوذر.
او از طبقه صحابه و از نجباي آن ها و از اصحاب اميرالمؤمنين علي بن ابي طالب (ع)و از راويان اوست. شيخ طوسي در كتاب الفهرست از اُصول او چنين ياد مي كند: براي او خطبه اي است كه در آن، رويدادهاي پس از پيامبر را شرح مي دهد. آن گاه سند خود به اين خطبه را ذكر مي كند. نووي مي نويسد: 281 حديث از پيامبر به روايت ابوذر به ثبت رسيده است. احمد بن حنبل و سيوطي شمار زيادي از اين احاديث را نقل كرده اند(6). از راويان او مي توان از عبدالله بن عباس، انس بن مالك، عبدالرحمن بن غنم، زيد بن وهب، معرور بن سويد، احنف بن قيس، ابو الاسود دئلى، ابوجعفر محمد بن علي بن حسين (ع)و ابوعبدالله جعفر بن محمدي نام برد. از حفص بن معتمر روايت است كه: نزديك آمدم و ديدم ابوذر حلقه درب كعبه را به دست گرفته و مي گويد: من ابوذر غفاري ام آن كه مرا نمي شناسد بداند كه نامم جندب و صاحب و ياور پيامبر خدا هستم. از رسول اللهْ شنيدم كه مي گفت: مَثَل اهل بيت من مَثَل كشتي نوح است كه هر كس سوار شد نجات يافت و هر كس تخلف كرد تباه گرديد(7).. . شيخ آغا بزرگ تهراني مي نويسد: ابومنصور، ظفر بن حمدون بادرائي و ابن بابويه قمي هر يك كتابي با عنوان اخبار ابي ذر تأليف كرده اند و نجاشي كتاب ابو منصور را بر مؤلف اش قرائت كرده ست(8). . او سرانجام در روستاي ربذه بدرود حيات گفت. عبداللّه بن مسعود در حالي كه مي گريست و مي گفت: برادر و دوستم تنها زيست تنها مرد و تنها برانگيخته مي شود آفرين بر او باد، بر او نماز خواند. اين حادثه در زمان خلافت عثمان و به سال 32 ه.ق. اتفاق افتاد(9).
منابع ديگر.
كتاب التاريخ الكبير 2/ 221؛ رجال برقي 1و3؛ كتاب الثقات 3/ 55؛ الخصال42 و 253؛ امالي صدوق 388؛ الاختصاص 9؛ حلية الاولياء 1/ 170 - 151؛ رجال طوسي 15 و 36؛ اختيار معرفة الرجال1/ 126 - 98؛ فهرست طوسي 45؛ الاستيعاب 1/ 252؛ اسد الغابة 5/ 186؛ رجال ابن داوود93؛ الخلاصه26؛ تذكرة الحفاظ 1/ 17؛ تاريخ الاسلام 3/ 405؛ البداية والنهاية 7/ 185؛ مجمع الزوائد 9/ 327؛ الاصابة 7/ 60؛ تهذيب التهذيب 12/ 90؛ تنقيح المقال 1/ 234؛ اعيان الشيعه 4/ 225؛ الكني والالقاب 1/ 72؛ الغدير 1/ 23؛ الاعلام 2/ 140؛ معجم رجال الحديث 4/ 164؛ قاموس الرجال 2/ 445 (چاپ قديم)؛ الطبقات الكبري 2/ 354 و4/ 219 و237.
1. الطبقات الكبري 354/2.2. امالي مرتضي 396/2.3. ربذه، از روستاهاي اطراف مدينه است و با مدينه سه روز و حدود 24 فرسنگ فاصله دارد و قبر ابوذر غفاري در آن جاست (معجم البلدان 24/3).4. سير اعلام النبلاء 46/2.5. تهذيب الاسماء و اللغات ق1/ج1/229.6. مسند احمد بن حنبل 144/5 - 181 و الجامع الكبير 175/17 - 211.7. المعارف 110؛ مستدرك حاكم 150/3 و بحار الانوار 120/23.8. الذريعة الي تصانيف الشيعه 316/1.9. تاريخ خليفه 123؛ المعارف 253و تاريخ الصحابه 60 .
ابوذر غفاري
مظهر ديانت، منادي عدالت واحد فرهاد توسكي كارشناس ارشد تاريخ
در ابتداي سخن و قبل از بيان اهميت موضوع، اشاره به اين نكته ضروريست كه علاوه بر مشخص بودن اصحاب نزديك پيامبر اكرم (ص)، در رواياتي (از منابع سني) صراحتاً از برخي اصحاب، با عنوان دوستان پيامبر (ص) نام برده شده است:
«رفقاي رسول خدا(ص) دوازده نفرند؛ ابوبكر، عمر، علي (ع)، حمزه، جعفر، ابوذر، مقداد، سلمان، خديجه، ابن مسعود ، عمار ياسر، بلال بن رياح.»1 همچنين در تأكيد بر علو شخصيتي برخي از آنان آمده است كه: « ترمذي ما را حديث كرد كه رسول خدا فرمود:« پروردگار مرا به دوست داشتن چهار تن امر كرده است... علي(ع) يكي از آنهاست...و ابوذر و مقداد وسلمان را هم ؛ ...و خبر داده كه خود نيز آنها را دوست دارد.»2 جالب توجه است كه پس از رحلت پيامبر اكرم (ص)، از بين اين اصحاب، دو نفر از آنان در پي خلافت راهي را بر ميگزينند كه بقيه مخالف بوده، و از امام علي (ع) حمايت مينمايند لذا علاوه بر اينكه اينان از اصحاب بزرگ پيامبر (ص) بوده و در كنار حضرتش زيستهاند پس از ايشان نيز در كنار امام علي (ع) ماندند و بر عملي شدن خواستهاي پيامبر(ص) تأكيد داشتند كه به عنوان شيعيان اوليه شناخته شده اند همچنين ثبات شخصيتي و معروفيت ديانت و نقش آنان به حدي بوده كه عليرغم دشمني بنياميه و بنيعباس كه سالها حاكميت را در دست داشتند و از هيچ ترفندي براي خدشهدار نمودن چهره آنان كوتاهي نكردند با چنين وضعيتي،ثبات ديني آنان به حدي قوي بود كه ماندگاري و درخشش شخصيتي آنان حفظ شد، خصوصاً ابوذر كه مستقيماً با شخص معاويه و دستگاه تبليغاتي او نيز در ميافتد. پس شناخت چنين شخصيتهايي براي فرهنگ و رفتار اجتماعي مسلمانان، و چگونگي مسلماني ضروريست مضافاً اينكه شيعه بودن، درشناخت و الگو پذيري عملي از سر چشمه هاي اوليه امكان پذير است. اگر در رابطة با اسلام و اصحاب ، استفاده از تمثيل ظرف و مظروف صحيح باشد هر دو مستقيماً با معمار اصلي اسلام مرتبط بوده ، همچين مي بايست متوجه اين نكته بسيار حساس بود كه بخشي از تحولات غير قابل تصور صدر اسلام ، نشأت گرفته از درستكاري اصحابي بود كه كاركردهاي واقعي و مترقي اسلام را به منصة ظهور رساندند. لذا در اين قسمت با تكيه بر منابع دست اول شيعي و سني به معرفي اجمالي، و بررسي برخي از ويژگيهاي شخصيتي ابوذر پرداخته خواهد شد.
چگونگي گرايش به اسلام نامش جُندب بن جُناده، و از قبيله بني غفار بود. قبل از رسالت پيامبر اكرم (ص)، در دوره جاهلي، ترك بتپرستي نمود«… خدا را پرستش ميكرد و ميگفت خدايي جز خداي يگانه نيست….»3 ابوذر خود گفته است؛ من سه سال پيش از آنكه به حضور رسول خدا(ص) برسم نماز ميخواندم.4 و در علت بياعتقاديش به «فلس»، بت قبيله، گفتهاند كه روزي ديد كه سگ قبيله، خود را به كنار «فلس» رسانده و بت را آلوده نمود در حالي كه بت از خود هيچ واكنشي نشان نداد.
به هر صورت وقتي كه به ابوذر خبر رسيد كه مردي در مكه مبعوث شده و ميگويد كه پيامبر خداي يكتاست روح دردمند و جستجوگرش بيصبرانه بدنبال دستيابي به واقعيت اميد مي بندد. برادرش اُنيس كه خبر از دعوت جديد پيامبر(ص)، را آورده، ميگويد او مردي است كه راست ميگويد در حالي كه قريش برايش چهره عبوس كردهاند. بدنبال اين خبر ابوذر راهي مكه شده به حضور پيامبر اكرم(ص) مشرف و اسلام را بر ميگزيند. ايشان را از پيشگامان غير قريش، و چهارمين يا پنجمين مسلماني دانستهاند كه به اسلام گرويد.5
ابوذر صحابي بزرگ پيامبر(ص)
علاقه به حقيقت، صداقت و روشن ضميري بينظير ابوذر غفاري، ايشان را به يكي از اصحاب بزرگ پيامبر اكرم(ص) تبديل نموده، عنصر لياقت! روشن ضميري! خوشطينتي! و … هر چه بود از ابوذر مسلماني دگرگونه و متمايز با ديگران ميسازد. پاكي و تشنگي خاصش به حقيقتجويي، باعث ميگردد كه باران رحمت ديانت اسلام را كه توسط پيامبر(ص) بر انسانها عرضه ميشد با صداقت تمام پذيرا شده، در مقاطع مختلف ايفاي نقش كند.
ابوذر بعد از اينكه مسلمان شد تا پس از جنگ بدر و احد در ميان قوم خويش مقيم بود سپس به مدينه به حضور پيامبر اكرم(ص) رسيد حضرت رسول(ص) در برخي از غزوات ايشان را در مدينه جانشين خود مينمود از جمله به هنگام غزوه ذاتالرقاع و غزوه بنيالمصطلق(المريسيع) جانشين حضرتش بود.6 در فتح مكه پرچم بنيغفار را داشت.7 در جنگ تبوك ابوذر از سپاه اسلام عقب افتاد وقتي كه رسيد پيامبر اكرم(ص) فرمود: «… آفرين بر ابوذر كه تنها راه ميرود و تنها ميميرد و تنها برانگيخته ميشود!… مثل اين بود كه يكي از عزيزان خانوادهام از من بازمانده و نرسيده است.»8
همچنين در فضيلتش ميفرمايد: «آسمان بر سر مردي راستگوتر از ابوذر سايه نيفكنده است و زمين راستگوتر از او را برپشت خود نداشته است.»9
«ابوذر ميگفت: روز قيامت مجلس من از همه شما به رسول خدا(ص) نزديكتر است و اين به آن جهت است كه از آن حضرت كه درود و سلام خدا بر او باد شنيدم كه ميفرمود: نزديكترين شما روز قيامت به من كسي است كه از دنيا همانگونه بيرون رود كه در زمان رحلت من بوده است و بخدا سوگند هيچ كس از شما نيست مگر آنكه به چيزي از دنيا دست يازيده است جزمن.»10
شخصيت استثنايي ابوذر به حدي ميرسد كه از سوي جبرئيل به پيامبر خدا(ص) ندا ميرسد كه: سوگند به كسي كه ترا به حق به پيامبري برانگيخته است او در ملكوت آسمانها از زمين مشهورتر است به پارسايي و پرهيزكاريش در اين جهان فاني!
براستي كه تعمق و تفكر در خصيصههاي شخصيتي ابوذر، در دنياي خودخواهيها و مكرها، اين كلام الهي را به خاطر ميآورد كه به پيامبر(ص) وحي شده: « وَ ِاذ قال ربك للملئكه اني جاعل‘’ في الارض خليفه قالوا اتجعل فيها من يفسد فيها ويسفك الدماء ونحن نسج بحمدك ونقدس لك قال اني اعلم مالا تعلمون» ٍ11 (چون پروردگارت به فرشتگان گفت من در زمين خليفهاي ميآفرينم، گفتند: آيا كسي را ميآفريني كه در آنجا فساد كند و خونها بريزد، و حال آنكه ما به ستايش تو تسبيح ميگوييم و تو را تقديس ميكنيم؟ گفت: من آن دانم كه شما نميدانيد.) از خصوصيات ديگر ابوذر فزوني علم و دانش و ديانت بود كه امام علي(ع) در موردش فرمود:«…انباشته از علمي شد كه از كشيدن آن ناتوان ماند بسيار سختگير و آزمند بود، سختگير به از دست دادن دين خود و آزمند نسبت به كسب علم…» چنانچه ابوذر، خود نيز ميگفت:«پس از ترك محضر رسول خدا(ص) چنان شد كه اگر پرندهاي در آسمان بال ميزد، از آن حالت دانشي را به خاطر ميآورديم و بهرة علمي ميبرديم»12 بدين ترتيب شخصيتي آگاه باوفا، الگوي دينداري، ثبات و پايداري، و شخصيتي بينظير براي جهان اسلام شكل ميگيرد چنانچه يكي از شخصيتهاي مهم شيعي چون مالك اشتر « …با ابوذر مصاحبت داشته و از علم او نيز بهرهمند شده است.»13
مهمتر اينكه منزلت و اعتبار ابوذر نزد پيامبر(ص) بيش از ديگر اصحاب بود چرا كه براساس شناختي كه از ايشان داشتند تنها وي را لايق ميداند كه وظيفه بسيار خطير دفاع از حق را برعهدهاش قرار داده، پيمان گرفت كه در راه خدا از سرزنشِ سرزنش كنندهها نهراسد و حق را بگويد هر چند تلخ باشد.14 ايشان نيز، پس از رحلت نبياكرم(ص) در عملي كردن اين پيمان به خوبي عمل نمود و در حمايت از امام علي(ع) و اصول اسلامي، با تكيه بر آيات قرآن همه سختيها را به جان خريد و در برابر خود خواهان قدرت طلب و بيعدالتيها و نابهنجاريهاي اجتماعي ايستاد تا آنجا كه هيچ ترفندي براي همراه نمودنش كارساز نشد و «نهاي» كه در برابر معاويه و دستگاه حاكمة او گفت چنان با اصالت، زيبا، انساني و محكم بود كه او را به ربذه كشاند ابوذر رنج آنرا به جان پذيرا شد چرا كه «نة» او، از جنس همان «نهاي» بود كه خداوند متعال به پيامبر اكرم(ص) آموخت «لااله الاالله» لايي كه پرچمدارش پيامبر(ص)، و مظهر عدالتش، روح بزرگ و باشگوه امام علي(ع) بود و منادياش ابوذر! …
ابوذر حامي و صحابي امام علي(ع)
ابوعمرو كندي ميگويد روزي نزد علي(ع) بوديم مردم گفتند براي ما از اصحاب خود چيزي بگو، فرمود: از كدام يك از اصحابم؟ گفتند از اصحاب محمد(ص) گفت: همه اصحاب محمد(ص) اصحاب من هستند، از كدام يك ميپرسيد؟… گفتند: از ابوذر چيزي بگو، گفت: ابوذر فراوان سؤال ميكرد، گاه رسول الله(ص) به او پاسخ ميداد و گاه پاسخ نميداد. ابوذر در دينش آزمند بود و به فراگرفتن علم حريص، آن قدر علم آموخت كه پيمانة عملش پرشد آنگونه كه از تحمل آن عاجز آمد. پس با توجه به اينكه ابوذر دانشمندترين اصحاب پيامبر(ص) بود به عنوان بزرگترين صحابي و حامي امام علي(ع) نيز ايفاي نقش نموده، بيان ميداشت كه رسولالله(ص) ميفرمود:«هركس از من جدا شود از خدا جدا شده و هركس از علي(ع) جدا شود از من جدا شده!»15 لذا پس از حادثه سقيفه همراه مقداد، سلمان فارسي، عباده بن صامت،ابوالهثيم بنالتيهان و حذيفه و عمار، تلاش مينمايند كه انحراف حاصل شده در امر خلافت را به صلاح آورند. و در اعتراض به واقعه سقيفه ميگويد: اي گروه مهاجر و انصار شما و بستگان شما ميدانيد كه رسول خدا(ص) فرمود: امر خلافت پس از من از آن علي(ع) است ولي شما فرمايش رسول خدا(ص) را دور انداخته، به دست فراموشي سپرديد پيرو دنيا شديد و آخرت را رها كرديد آري به بهره و ميوه آن دست يافتيد و پوسته آن را رها كرديد و حال آنكه اگر اين كار را در خاندان پيامبرتان قرار ميداديد حتي دو تن هم با شما اختلاف نميكردند.16
همچنين با صداي رسا فرياد برميآورد: من جندببنجناده يار و صحابي رسولخدا(ص)، هر كس مرا نميشناسد بشناسد. من از رسولخدا(ص) شنيدم كه فرمود:«مثلُ اهل بيتي كمثل سفينه نوح من ركبها نجي و من تخلف عنها غرق».17
به هر حال ابوذر در شرايط مختلف به عنوان مسلماني ثابت قدم و بينظير، شيعه بودن را به تصوير ميكشد و مرز ميان ديانت زنده واصيل با كاركردهاي واقعي، و دينداري خودخواهانه، منحط و دروغين را تفكيك مينمايد و خدمت بزرگي به دنياي اسلام نمود چرا كه دو تيپ و دوگونه مسلمان را در درون اصحاب پيامبر(ص) از هم متمايز و مشخص كرد يك طرف چهره عمليِ ابوذر بودن، و ديگر، فرزند دنيا بودن، طلحه شدن، زبيرشدن و معاويه بودن. ! آن هنگامي كه اصحاب ضعيف و دون پايه، به فزوني قدرت و مجلل نمودن هر چه بيشتر زندگي روي آورده و حركت به سوي كاخها، زندگي روزمرهشان شد و با سرعتي بدور از انتظار به سمت و سوي شكل دهي جامعه طبقاتي گام بر داشتند ابوذر سيماي پايبندي به پيامبر(ص) و مسلمان واقعي بودن را به نمايش ميگذارد.
اين چنين شدن! را در مكتب قرآني پيامبر(ص): «و ما الحيوه الدنيا الا لعب ولهو وللدار الاخره خير للذين يتقون افلا تعقلون »18 (و زندگي دنيا چيزي جز بازيچه و لهو نيست و پرهيزكاران را سراي آخرت بهتر است. آيا به عقل نمييابيد؟)
و در كنار شخصيت بي نظيري چون امام علي(ع) ميآموزد كه ميفرمود:« … چهارپايان در بند شكمند، و درندگان در پيتجاوز به هم، مؤمنان فروتنند، مؤمنان مهربانند، مؤمنان ترسان.»، آنرا كه تقوا فراز برده فرو مياريد، و آن را كه دنيا بالا برده بلند مشماريد!»19 و نهايتاً در طي مسير شرافت و انسانيت به مرتبتي صعود مينمايد كه امام علي(ع) ميفرمايند:«امروز هيچ كس جز ابوذر و خودم باقي نمانده است كه در راه خدا از سرزنشِ سرزنش كننده نترسد!»20
ابوذر و خلفا:
پس از فروكش نمودن اعتراضات، به حادثه سقيفه و بيعت امام علي(ع)، ابوذر نيز بدون اينكه در موضع اعتراضآميز خود باقي بماند به فعاليتهاي اجتماعي همراه ديگر مسلمانان پرداخت ولي بر خلاف ديگر شيعيان كه معمولاً پستهايي را داشتند(از جمله عمار كه يكي از كارگزاران عمر بود) ابوذر پستي را نپذيرفت و وقتي كه به او ميگفتند: اي ابوذر آيا تو هم چون ابوهريره كه حاكم بحرين است پستي را نميپذيري؟
در پاسخ ميگفت: مگر چه ميخواهم مرا هر روز مقداري آب يا شير و مقداري نان كافي است!
اين شيوه رفتاري در حالي است كه ابوذر در زمان پيامبر(ص) بارها جانشين آن حضرت شده بود گويا با چنين رفتاري در نظر داشت كه قدرت طلبي را ناچيز و مطرود جلوه داده، عملاً نشان دهد كه حكومت موضوعيتي ندارد، تنها هدف، ديانتي است كه عنصر نمادينش نيز عدالت ميباشد، لذا عليرغم اينكه حاكمان سقيفه با ترفند خلافت را در دست گرفته بودند چون بطور تقريبي و در حد توان شيخين، عدالت و اصول اسلامي جريان داشت و جامعه در وضعيتي قابل قبول بود ايشان نيز انتقادي نداشت اما چون عثمان به خلافت نشست و ثروت اندوزي و بيعدالتي حاكم شد وضعيت ابوذر نيز دگرگونه گرديده به فردي معترض و ناآرام تغيير موضع داد. اين عكسالعمل عمق و اهميت كاركرد عدالت و ارزش واهميت انسان، از نگاه ابوذر را ميرساند. اعثمكوفي مينويسد: ابوذر در اعتراض به عثمان ميگفت:«تو بر سيرت و سنت ابوبكر و عمر برو تا فارغ باشي و كسي انكار نكند… عثمان گفت: تو را با اين سخن چه كار؟ ابوذر گفت: من خودم را گناهي نميدانم مگر امر به معروف و نهي از منكر …»21
همچنين هنگامي كه عثمان در مدينه عمار را كتككاري مينمايد ابوذر كه آن هنگام در شام بود زبان به نكوهش عثمان ميگشايد بطوري كه عرصه را بر معاويه چنان تنگ ميكند كه به عثمان مينويسد: « … ابوذر ولايت شام را بر تو تباه كرد و دلهاي مردمان را از دوستي تو بگردانيد…»22
به اين ترتيب ابوذر در دوره خلفا، دو روش متفاوت را در پيش ميگيرد در دوره خليفه اول و دوم كه دين به ابزار دست قدرت و ثروت تبديل نشده، بلكه براين دو برتري دارد همراهي آرام است اما وقتي كه ثروت و قدرت به عنوان نماد خودخواهي انسان ميخواهد دين را نيز به ابزار دست خود تبديل كند و مثلث خطرناك خودخواهي مطلق را تشكيل داده،اسلام پيامبر را تحقير نمايد ابوذر به بزرگترين منتقد عثمان ( حاكميت زر و زور ) مبدل ميگردد و همين خصيصه است كه شيعه را در طول تاريخ همواره انقلابي نگهداشته است. پينوشتها: 1-ـ نويري، نهايه الارب في فنون الادب ، ج3،ص210
2- ابن اثير،اسدالغابه...،ج 4،ص107. ابن حجر عسقلاني ، الاصابه في تميز الصحابه، ج2،ص503. تلمساني ، جوهره ...،ص 63-64 .
3- ابن سعد، طبقات،ج4،ص201
4 - همان، ص198،ابناثير، اسدالغابه... ،ج1ص357. بيهقي، دلايل النبوه،ج1،ص294
5 - يعقوبي ، تاريخ، ج1،ص379.ابن سعد،همان،ج4،ص202. ابناثير،اسدالغابه ...،ج1،ص357. بيهقي،پيشين،ص297.نويري، پيشين،ج1،ص186. 6- ابناسحاق، سيره، ج2، ص718و776. 7- واقدي، مغازي، ص626. 8- همان، ص762. ابناسحاق، پيشين،ص971. 9- ابنسعد، پيشين، ج4،ص206. مقدسي. تاريخ و آفرينش ، ج5 ، ص99. تلمساني، جواهر،ص72. نويري، پيشين، ج3،س203. قمي، تحفه الاحباب،ص74.
10- ابنسعد،پيشين، ج4،ص207. 11- قرآن مجيد ، س بقره، آيه30. 12- ابنسعد،پيشين، ج2،ص338. 13- ابنابيالحديد، شرح نهجالبلاغه ، ج1،ص406. 14- ابناثير،اسدالغابه...،ج1،ص357. 15- ثقفي كوفي، الغارات، ج1،ص177 و ج2،ص521. ابنسعد، پيشين،ج4،ص210
16- صدوق، خصال، ج2، ص231. طبرسي، احتجاج، ج1، ص301. ابنابيالحديد، پيشين ، ج3، ص151. 17- ابنقتيبه، المعارف ، ص252. 18- قرآن مجيد، سانعام، آيه32. 19- نهجالبلاغه ، خطبه153و 191 . 20- ابنسعد، پيشين، ج4، ص210.
21-اعثمكوفي، الفتوح، ص322. 22- همان، ص، 320.
سر انجام در این باب مطلب زیر را از سایت اصحاب پیامبر (سبتین) می آوریم:
ابوذر غفاري (جُندببنجناده)
ابوذراز قبيله بنيغفار بود و يكي از بزرگان صحابه حضرت ختمي مرتبت(صليالله عليه و آله) و از اولين مسلمانان صدر اسلام به شمار ميرود و به قولي سومين يا چهارمين يا پنجمين نفري بود كه به دين مبين اسلام تشرّف پيدا كرد. در زمانيكه همه از پيامبر (صلّيالله عليه و آله) رويگردان و گريزان بودند و تهمتها و جسارتها را نسبت به آن حضرت به بالاترين حد رسانده بودند او به همراه تعداد محدودي از اصحاب از پيامبر (صليالله عليه و آله) حمايت كردند و سختيها و مشكلات را جان خريدند تا اسلام پا برجا بماند و راهگشايي تكاملجويان و هدايتخواهان باشد. پس از اينكه ابوذ اسلام آورد به سرزمين خود بازگشت و مشغول تعليم احكام و هدايت و ارشاد قوم خود گرديد و نتوانست در جنگهاي بدر و احد و خندق حضور داشته باشد امّا پس از آن به حضور پيامبر (صلي الله عليه و آله) آمد و همواره نزد آنحضرت بود و در بقيه جنگها شركت داشت.
فضائل ابوذر (رحمةالله عليه)
مقام و منزلت ابوذر به حدّي است كه باعث شده او يكي از انسانها برگزيده و ممتاز تاريخ به شمار رود بيان فضائل اين مرد بزرگ اگرچه از عهده هر كسي برنميآيد به ناچار براي شناخت بيشتر ابوذر به ذكر چند فضيلت از فضائل بيشمار او از پيامبر (صلياللهعليهوآله) و حضرات ائمه معصومين (عليهم صلواتالله) اشاره خواهيم كرد:
نبي مكرم اسلام(صلياللهعليهَوآله)درحق او فرمايشات فراوان فرمودهاند و او را راستگوترين امت معرفي كردهاند: «ما اضلت الخضراء و لااقلت الغبراء من ذيلهجه اصدق من ابيذر آسمان سايه نكرده بر كسي و زمين برنداشته كسي را كه راستگوتر از ابوذر باشد» و همچنين در زهد و پارسائي او را شبيه عيسي دانسته و ميفرمايد ابوذر فيامتي شبيه عيسي بن مريم فيزهده». از اميرالمومنين (عليهالسلام)در مورد ابوذر پرسيدند آنحضرت در جواب فرمودند: او مردي است كه در علوم ديني و مسائل يقيني آنچه فهميد و حفظ كرد ديگران از فهم آن عاجز بودند. از امام موسي كاظم (عليهالسلام) نقل شده روز قيامت منادي از جانب حضرت حق ندا ميكند كجايند ياران و اصحاب محمد بن عبدالله (صلي الله عليه و آله) كه بر راه آنحضرت استوار ماندند و به پيمان خود وفادار بودند در اين هنگام سلمان و مقداد و ابوذر برميخيزند. علامه مجلسي در عينالحيات فرموده: آنچه از اخبار خاصه و عامه استفاده ميشود اين استكه بعد از رتبه والاي معصومين از ميان صحابه هيچكس به جلال و عظمت و شأن سلمان فارسي و ابوذر و مقداد نرسيد و از برخي اخبار ظاهر ميشود كه سلمان بر ابوذر ترجيج دارد و ابوذر بر مقداد.
از حضرت صادق (عليهالسلام) منقول است كه پيامبر (صلي الله عليه و آله) فرمودند: امر كرده به دوستي چهار نفر از اصحاب، پرسيدند يا رسولالله (صلي الله عليه و آله) آنها كيانند؟ پيامبر فرمود: علي بن ابيطالب (عليهالسلام) و مقداد و سلمان و ابوذر
ابوذر و دعاي معروف او در آسمانها
ابن بابويه (رحمة الله عليه) به سند معتبر از امام صادق عليهالسلام روايت كرده كه روزي ابوذر به محضر پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) شرفياب شد و و جبرئيل به صورت دحيه كلبي در خدمت آنحضرت بود و با پيامبر (صلي الله عليه و آله) مشغول صحبت بود ابوذر جبرئيل را شناخت و گمان كرد دحيه كلبي است و با پيامبر (صلي الله عليه و آله) حرف پنهاني دارد. بيرون آمد جبرئيل گفت يا رسولالله (صلي الله عليه و آله) اينك ابوذر بر ما گذشت و سلام نكرد اگر سلام ميكرد ما جواب سلام او را ميداديم بدرستيكه ابوذر را دعائي است كه به سبب اين دعا در آسمان معروف است چون من عروج كردم از او سوال كن چون جبرئيل از حضور پيامبر (صلي الله عليه و آله) رفت ابوذر آمد پيامبر (صلي الله عليه و آله) فرمودند اي ابوذر چرا برما سلام نكرده گفت ديدم شما با دحيه كلبي صحبت هستيد و گمان كردم با او امر پنهاني داريد نخواستم كلام شما را قطع كنم پيامبر (صلياللهعليهوآله) فرمودند او جبرئيل بود و چنين گفت كه اگر ابوذر سلام ميكرد ما جواب سلام او را ميداديم ابوذر بسيار ناراحت شد. پس آنحضرت از ابوذر سوال كرد كه آن چه دعائي است كه خدا را با آن ميخواني و در آسمانها معروف است كه جبرئيل خبر داده گفت اين دعا را ميخوانم «اللّهم انّي اسئلكالايمان بك والتصديق بنبيِّك و العافية من جميعِ البلاءِ و الشّكر عليالعافية والغني عن شرارالناس»
ابوذر و خوف از خدا
از امام محمد باقر (عليهالسلام) منقول است كه ابوذر آنقدر از خوف الهي اشك ريخت كه چشم او آزرده شد مردم به او گفتند دعا كن خدا چشم تو را شفا دهد گفت: من چندان غم چشم خود را ندارم گفتند اين چه غمي است كه باعث شده تو از چشم خود بي خبر باشي گفت: دو چيز بزرگ در پيش دارم و آن دوزخ و بهشت است.
ابوذر و پيشگوئي پيامبر(صلياللهعليهوآله)
ابنبابويه (رحمةاللهعليهوآله) از عبدالله بن عباس روايت كرده كه روزي رسولخدا و عدهاي از اصحاب در مسجد قبا نشسته بودند فرمودند: اول كسيكه از اين در درآيد در اين ساعت شخصي از اهل بهشت است پس از آن ديدند ابوذر با عدهاي داخل شد دراين هنگام پيامبر (صلياللهعليهوآله) رو به ابوذر كردند و فرمودند تو از اهل بهشت هستي چگونه چنين نباشد و حال آنكه تو را بعد از من به سبب محبت اهلبيت من و دوستي ايشان از حرم من بيرون خواهند كرد پس تنها در غربت زندگاني خواهي كرد و تنها خواهي مُرد و جمعي از اهل عراق سعادت تجهيز و دفن تو را خواهند يافت كه آن جماعت رفيقان من در بهشتي خواهند بود كه خداوند وعده آن را به پرهيزكاران داده است.
اين ذرهاي از آن همه فضائل بيشمار بود كه نقل كرديم محال بيشتر در اين چند سطر نميگنجد محققان را به كتبالاستيعاب و الاصابه و مجالسالمومنين و... جهت تحقيقات بيشتر راهنمائي ميكنيم.
مسئوليت بزرگ و دوران پس از آن
ابوذر در زمان عمر بن الخطاب (لعنه الله عليه)به ولايت شام منصوب شد و و تا زمان خلافت عثمان (لعنة الله عليه) در آنجا بود و پس از آن معاويه ابن ابي سفيان (لعنة الله عليه) از جانب عثمان عهدهدار ولايت شام گرديد. معاويه مردي هوسباز و تجملگرا بود و زندگي و رياست او سرشار از تجملات دنيا و حيف و ميل بيتالمال بود. ابوذر چون چنين ديد به معاويه اعتراض كرد و زبان به توبيخ و سرزنش معاويه گشود و مردم را به ولايت خليفه به حق، حضرت اميرالمومنين علي (عليهالسلام) ترغيب نمود مناقت آنحضرت را براي اهل شام ميشمرد به نحوي كه بسياري از مردم شام ميل به تشيع پيدا كردند و چنين مشهور است كه شيعياني كه در شام و جبل عامل هستند همه اتز بركت حضرت ابوذر(رحمة الله عليه) است.
معاويه تا اوضاع را چنين ديد حقيقت را براي عثمان نوشت و اعلام كرد اگر ابور چند روز ديگر در شام بماند مردم را از تو رويگردان خواهد كرد عثمان در جواب براي معاويه نوشت وقتي نامه من به دست تو رسيد ابوذر را بر مركبي بنشان و كسي را همراه او بفرست تا شب و رو براند و با سختي و مشقت فراوان او را به من برساند بر هممين اساس معاويه ابوذر را كه پيرمردي شده بود و موي سر و صورت او سفيد شده بود را بر شتر بي حجاز سوار كرد و با سختي فراوان او را از شام به مدينه فرستاد در اين سفر به حدي بر ابوذر سخت گذشت كه رانهاي او مجروح شد و با حالتي خسته و رنجور وارد مدينه شد و با عثمان ملاقات كرد و مدتي نيز در مدينه بود و آنجا نيز بر اعمال و رفتار عثمان اعتراض ميكرد و احاديثي را كه از پيامبر (صلي الله عليه و آله) شنيده بود نقل ميكرد اما به مذاق عثمان خوش نميآمد.
خلاصه عثمان تاب امر به معروف و نهي از منكر ابوذر را نياورد و حكم به تبعيد ابوذر و اهل و عيالش از مدينه به ربذه كرد به همين هم اكتفا نكرد بلكه او را از فتوي دادن مسلمانان منع كرد و همچنين دستور داد هيچكس حق مشايعت ابوذر از مدينه به ربذه را ندارد اما هنگام خروج از مدينه چند نفر از اصحاب از جمله اميرالمومنين علي (عليهالسلام) و امام حسن و امام حسين (عليهماالسلام) عقيل و عمارياسر و بعضي ديگر به مشايعت ابوذر بيرون آمدند كه مورد اعتراض مروان بن حكم قرار گرفتند ميان اميرالمومنين (عليهالسلام) و مروان حرفهائي ردّ و بدل شد. اميرالمومنين (عليهالسلام) تازيانهاي در ميان دو گوش اشتر مروان زد، مروان نزد عثمان شكايت كرد زمانيكه حضرت امير با عثمان ملاقات كرد عثمان جريان شكايت مروان را مطرح كرد اميرالمومنين (عليهالسلام) فرمود من تازيانهاي در ميان دو گوش اشتر مروان زدهام اكنون شتر من بر در سراي تو ايستاده حكم كن كه مروان برود و با تازيانه ميان دو گوشش بزند خلاصه اينكه ابوذر آن صحابي بزرگوار حضرت رسول (صلي الله عليه و آله) و با آن همه فضائل و كمالات كه در مورد او از لسان حضرات معصومين (عليهم صلوات الله) رسيده بود آن همه فضائل را ناديده گرفتند و ابوذر را با حالت سختي از مدينه به ربذه تبعيد كردند و تا آنجا كه توانستند ظلم را در حق ابوذر روا داشتند.
شرح حال ابوذر در ربذه و رحلت جانگداز او:
ابوذر اين مرد بزرگ با آن همه فضائل بيشمار در ربذه به مشكلات و مصائب فراواني مبتلا گرديد ابتلاي او به جائي رسيد كه فرزندش به نام «ذرّ» در آنجا فوت كرد. چند گوسفند داشت كه از آنها امرار معاش ميكرد. آفتي در ميان گوسفندان پيدا شد كه همگي تلف شدند و بعد از آن روجهاش نيز در ربذه وفات كرد و در آنجا تنها دخترش باقي مانده بود. روزگار هر چه سختي داشت بر دوش ابوذر گذاشت به حدي كه دختر ابوذر ميگويد: سه روز بر من و پدرم گذشت كه چيز براي خوردن پيدا نكرديم و گرسنگي بر ما غلبه كرد. به همراه پدرم به صحرائي در آنجا رفتيم تا شايد آنجا گياهي براي خوردن پيدا كنيم كه چنين نشد و چيزي براي خوردن پيدا نياورديم در اين هنگام پدرم مقداري از ريگها را جمع كرد و سرش را بر آنها گذاشت و چشمهاي او را ديدم كه به حالت احتضار افتاده است گفت شروع كردم به گريه كردن و گفتم پدر در اينجا بيابان با تنهائي و غربت چكنم، گفت دختر نترس كه چون من بميرم جمعي از عراق آيند و متوجه غسل و كفن و نماز و دفن من ميشوند. بدرستيكه پيامبر (صلي الله عليه و آله) در غزوه تبوك چنين خبر داده در اين حال عدهاي از ربذه به عيادت او آمدند، گفتند: اي ابوذر از چه آزار داري و از چه شكايت داري؟ گفت از گناهان خود گفتند به چه چيز خواهش داري؟ گفت رحمت پروردگار خود را ميخواهم گفتند آيا طبيبي لازم داري كه براي تو بياورم گفت طبيب مرا بيمار كرده طبيب، خداوند عالميان است در اين هنگام چشم ابوذر بر ملكالموت (عزرائيل) افتاد. گفت: مرحبا! به دوستي كه هنگامي آمد كه نهايت احتياج را به او دارم، خداوندا مرا زود به جوار رحمت خويش برسان به حق تو سوگند كه ميداني هميشه خواهان لقاي تو بودهام كه ناگهان روحش به عالم قدس ارتحال نمود. چون روحش به عالم بالا پرواز كرد (همانطور كه پيامبر (صلي الله عليه و آله) فرموده بود) عدهاي از عراق براي عبور از آنجا آمدند و چون حال دختر ابوذر را ديديند و ابوذر را شناختند، گريه كردند و او را غسل و كفن كردند، و عبدالله بن مسعود نيز بر او نماز گزارد و او را دفن كردند و نيز نقل كردهاند كه مالك اشتر نيز در ميان آنها بود.
ابن عبدالبرسال وفات ابوذر را سال سي و يكم يا سي و دوّم هجرت نقل كرده است.[27]
نام زرتشت/ هوشنگ (ایرج، بردیه) به عنوان مصاحب و داماد و پسر / برادر خواندهً کورش (سلمان فارسی، سلیمان) به صورت اسلامی منحصر به فردش ابوذر غفاری (پدر مرد زره پوش آسمانی) ذکر شده است. از فرزند وی در اینجا همانا تهمورث زیناوند (گرگ نیرومند مسلح) یعنی تیگران (منسوب به ببر) پسر کوچک بردیه زرتشت یعنی همان تیگران (راهوله= گرگ، خورشید چهر) منظور است که فرمانروای ارمنستان در زمان کورش و کمبوجیه بوده است و در کتب پهلوی اسطورهً آسمان پیمایی وی به صورت دیو سواری معروف است. نام دیگری نیز از ابوذر غفاری به صورت جندب (به فارسی یعنی گنداور، به عربی یعنی مورچه) بن جناده (لشکری) بن سفیان (آسیب رسیده) قید گردیده و به عنوان نام اصلی وی ذکر شده است که در این هر دو نام به ترتیب مفهوم زرتشت مرد زرین زره پوش (سئورومتی) و زرتشت لشکری مقتول و آسیب رسیده را به وضوح مشاهده می کنیم. می دانیم نام سفیان در اساطیر اسلامی به جای لقب اوستایی/ پهلوی خاندان کورش/ فریدون یعنی آثفیان می باشد. در واقع سورهً نمل مربوط به همین جند بن جناده یا ابوذر غفاری می باشد که ما توضیحات آن را در اینجا قید می کنیم: در قرآن سورهً نمل(مورچه) از بردیه زرتشت و پیروان هندی جاین او تحت نام هدهد (هود هود) و مورچه (جندب، نمل) و جن در شمار لشکریان سلیمان (کورش، پدر خوانده و پدر زن بردیه زرتشت حاکم بلخ و شمال هندوستان و خواستگار بلقیس = تومیریس ملکه مساگتهای کشور سوهی اوستا) سخن به میان آمده است که ما ابتدا توضیحات این سوره درباب سلیمان و مورچهً اساطیری همنشین اش یعنی جندب (ابوذر غفار ی) را از سایت تبیان در اینجا می آوریم:
سيماي سوره ي نمل.
اين سوره نود و سه آيه دارد و نام معروف آن به مناسبت آيه ي 18 كه درباره ي داستان مورچگان و حضرت سليمان است ((نمل )) مي باشد ولي نام ((سليمان )) و ((طاسين )) نيز بر آن نهاده شده است .تمام اين سوره در مكه در جريان ها و مناسبت هاي مختلف نازل شده و ((بسم الله الرحمن الرحيم )) دوبار در آن آمده است ; يكي در آغاز سوره و ديگري در آيه ي 30 در آغاز نامه ي حضرت سليمان به ملكه ي سباء. مبارزات چهار پيامبر بزرگ الهي (موسي سليمان صالح و لوط :) با اقوام منحرف زمان خود در اين سوره آمده است كه مفصل ترين آن برخورد حضرت سليمان با ملكه ي سباء و چگونگي ايمان آوردن او به خدا مي باشد.سخن گفتن پرندگاني همچون هدهد و حشراتي چون مورچه حضور افرادي از جن در لشگر و دربار سليمان و بالاخره آوردن تخت بلقيس از يمن به شام در يك چشم بهم زدن بخشي ديگر از آيات اين سوره را به خود اختصاص داده است .
سليمان و سخن مورچگان
خداوند داود و سليمان را مورد توجه و عنايت خويش قرارداد و علم اديان و آشنايى به احكام آنها را بدانان آموخت. اين دو پيامبر به خوبى مىدانستند كه خداوند چه نعمتهايى را بدانها ارزانى داشته است، لذا عرضه داشتند: حمد و سپاس خدايى را كه ما را بر بسيارى از بندگانِ مؤمنِ خود، كه از علم و دانشى چون ما برخوردارنيستند، برترى و فضيلت داد.هنگامى كه داود(ع) از دنيا رفت، سليمان از ميان فرزندانش وارث پيامبرى و سلطنت او گشت. زمانى كه او به پادشاهى رسيد، سران و دانشمندان مملكت خويش را فراخواند و با اعتراف به توجّهات و عنايات الهى، نعمتهايى را كه خداوند به او ارزانى داشته بود برايشان يادآور شد و گفت: خداوند مرا مشمول عنايت خويش قرار داد و علاوه بر پادشاهى و نبوّتى كه به من عطا كرد، فهميدن زبان حيوانات و پرندگان را نيز به من آموخت. به گونهاى كه هرگاه با يكديگر سخن گويند آن را مىدانم. اين نعمتهاى فراوان ازفضل و احسان الهى است كه مشخّص بوده و بر كسى پوشيده نيست.روزى سليمان سپاهيان خويش را فراخواند، لشكريان وى كه مركّب از جن و انسان و پرنده بودند، به فرمان او گرد آمدند، سليمان با اين سپاه به حركت در آمد تا به سرزمينى كه مورچگان فراوانى در آن وجود داشت رسيد. سليمان صداى مورچهاى را شنيد كه به رفقايش مىگفت: اى مورچگان، هم اينك سليمان و لشكريانش به سمت شما مىآيند، شتاب كنيد و در لانههاى خود پنهان گرديد، مبادا آنان بدون توجّه، شما را زير پاى خود از بين ببرند. سليمان سخن مور را شنيد و شادمان گشت و از اينكه مورچگان نيز از موهبتهاى الهى، چون نبوّت و عدالت و كَرَم و بخششى كه خداوند بدو عنايت كرده است با خبرند، مسرور شد. سليمان ازمقام پادشاهى و سلطنت و درك سخن مورچگان كه كسى آن را نمىداند و خداوند آنها را تنها به او عنايت كرده بود از خوشحالى در پوست خود نمىگنجيد، از اين رو به پيشگاه خدا عرضه داشت: پروردگارا؛ به من توفيق عنايت كن تا پيوسته سپاسگزار نعمتهايت باشم و با لطف و رحمت خويش مرا در زمره بندگان شايستهات، كه موجبات رضايت تو را فراهم آوردهاند، وارد نما: وَلَقَدْ آتَيْنا داوُدَ وَسُلَيْمانَ عِلْماً وَقالا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِى فَضَّلَنا عَلى كَثِيرٍ مِنْ عِبادِهِ المُؤْمِنِينَ * وَوَرِثَ سُلَيْمانُ داوُدَ وَقالَ يا أَيُّها النّاسُ عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّيْرِ وَأُوتِينا مِنْ كُلِّ شَىءٍ إِنَّ هذا لَهُوَ الفَضْلُ المُبِينُ * وَحُشِرَ لِسُلَيْمانَ جُنُودُهُ مِنَ الجِنِّ وَالإِنْسِ وَالطَّيْرِ فَهُمْ يُوزَعُونَ * حَتّى إِذا أَتَوْا عَلى وادِى النَّمْلِ قالَتْ نَمْلَةٌ يا أَيُّها النَّمْلُ ادْخُلُوا مَساكِنَكُمْ لايَحْطِمَنَّكُمْ سُلَيْمانُ وَجُنُودُهُ وَهُمْ لايَشْعُرُونَ * فَتَبَسَّمَ ضاحِكاً مِنْ قَوْلِها وَقالَ رَبِّ أَوْزِعْنِى أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتِى أَنْعَمْتَ عَلَىَّ وَعَلى والِدَىَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صالِحاً تَرْضاهُ وَأَدْخِلْنِى بِرَحْمَتِكَ فِى عِبادِكَ الصّالِحِينَ؛ ما به داود و سليمان علم و دانش عطا كرديم و آن دو گفتند: حمد و سپاس خدايى را كه ما را بر بسيارى از بندگان مؤمنش برترى بخشيد و سليمان وارث داود گشت و گفت: اى مردم، به ما زبان پرندگان آموخته شده و همه چيز به ما عطا گرديده است، و اين جز فضيلتى آشكارنيست. همه لشكريان سليمان اعم از جن و انس و پرنده گرد آمدند تا اينكه به وادى مورچگان رسيدند، مورى گفت: اى موران، به لانههاى خود رويد تا سليمان و لشكريانش به طور ناخودآگاه شما را پايمال نكنند. سليمان ازسخن مور لبخندى زد و عرضه داشت: پروردگارا، به من توفيق ده تا سپاس و شكر نعمتهايى كه به من و پدرم عنايت كردى، پاس دارم و عمل نيكى كه مورد خرسندى توست انجام دهم و مرا با رحمت خويش در زمره بندگان صالحت قرار ده. www.balagh.net
اینک به معرفی ابوذر غفاری به عینه از منابع اسلامی شیعی می پردازیم:
مأخذ 1 سایت حدیث
جُندَب بن جنادة بن سفيان (= ابوذر غفارى). ( - 32ه.ق). كنيه: ابوذر. نسب: غفاري. لقب: (؟). طبقه: صحابي.
او از ناحيه پدر و مادر (رمله دختر وقيعه) منسوب به قبيله غفار شاخه اي از كنانه است، ليكن زمان ولادت اش به درستي معلوم نيست. نوشته اند كه پيشه وي قبل از پذيرش اسلام شباني بود و از نظر ويژگي ظاهري قامتي بلند و عظيم و در عين حال لاغر داشت و رنگ پوست اش تيره و داراي محاسني پرپشت بود. او چهارمين يا پنجمين كسي است كه در شهر مكه در آغاز بعثت پيامبر خدا(ص) اسلام آورد و پس از گذشت كم تر از دو ماه از اقامت اش در مكه، با اذن رسول الله نزد قبيله اش بازگشت. هر چند اصحاب تراجم و سيره گزارش روشني از حيات فكرى، ديني و اجتماعي ابوذر در فاصله حدود هيجده سال اقامت در ميان قوم خود تا هجرت وي به مدينه در اواخر سال پنجم هجرى، ارائه نكرده اند، ليكن به يقين روح دانش دوست و حق طلب اش از كسب معارف بلندِ وحي و ترويج آن، لحظه اي باز نماند تا آن كه محبوب دلش را بعد از گذشت پنج سال از هجرت در مدينه باز يافت و از آن پس در حضر و سفر، ملازم رسول خدا(ص) بود. در تربيت نفس و جان تا آن جا رسيد كه در زمره اصحاب سِرِّ آن حضرت درآمد و در عرصه جهاد، از غزوه غابه تا غزوه حنين و فتح مكه و غزوه تبوك در ركاب پيامبر شركت كرد. پس از پيامبر در فتح بيت المقدس نيز حضور داشت.در طلب دانش دين از محضر نبوى، روحي آزمند و زباني سَئول (پرسش گر) داشت و در پي معرفت دين تا آن جا رسيد كه از شناخت حكم لمس سنگ ريزه اي در زمين و دانستن داستان پرنده اي در آسمان بازنماند. همراه اين تلاش، روزهايش را در پرتو تفكر و انديشيدن سپري مي ساخت.او در پاسداري از قلعه مستحكم ديانت، بسيار سرسخت بود و در بيان حقايق كتاب و سنت، زباني صريح و دلي دلير داشت. به او گفتند كه اميرمؤمنان (عثمان بن عفان) تو را از فتوا دادن منع كرده است. پاسخ داد: سوگند به خدا! اگر شمشير بر گلويم بنهند تا سخني كه از پيامبر شنيده ام نگويم، خواهم گفت(1).
ابوذر و اهل بيت (ع)
منزلت والاي يكي از با سابقه ترين صحابي پيامبر(ص) از منظر اصحاب تراجم و سيره دور نمانده است. در اين ميان، اهل بيت نبوت عنايت ويژه اي به ابوذر داشته و او را به بزرگي ياد كرده و ستوده اند. بر حسب روايت احمد بن حنبل و شيخ صدوق و شيخ مفيد، ابوذر يكي از چهار نفري بود كه پيامبر(ص) به امر خداي عزّوجل به محبت و دوست داشتن او مكلف شد. طبق روايت محدثان و مورخان از پيامبر اكرم (ص) : آسمان سايه نينداخت و زمين بر خود جاي نداد كسي را كه راست گوتر از ابوذر باشد. علي بن ابي طالب (ع)او را به سرسختي در دين و آزمندي در طلب علم ستود و در باره اش چنين فرمود: به جز ابوذر و من كسي نمانده است كه در راه خدا از سرزنش ملامت گران نهراسد . امام صادق (ع)مي گويد: پيامبر خدا(ص) ميان ابوذر و سلمان پيمان برادري بست(2) ابوذر و دانشمندان مسلمان بنابر روايت شيخ مفيد و تصريح شيخ طوسى، ابوذر يكي از اركان چهارگانه است. ابونعيم اصفهاني مناقب او را چنين بازگو مي كند: عابدي پارسا و مطيع، پرهيزكاري تنها و چهارمين مسلمان بود. سرش بر آستان بندگي حق فرود و از هر گونه بت پرستي پيش از نزول شريعت و احكام به دور بود. نخستين كس بود كه پيامبر را ستود و ابّهت واليان و حاكمان، او را بيمناك نكرد و با تحمل همه رنج ها و شدايد بر سخن حق استوار ماند و از حوزه پيمان ها و سفارش هاي خدا جانب داري كرد، رسول خدا را خدمتي شايسته كرد، اصول معارف را فرا گرفت و سرانجام تنها زيست و تنها درگذشت. ذهبي مي نويسد: مناقب ابوذر فراوان است. او در دانش، پارسايى، جهاد، راستىِ در بيان و پاك دلي سرآمد بود. در زمان خلافت ابوبكر، عمر و عثمان فتوا مي داد و از قراء و حافظان قرآن به شمار مي رفت. به جهت ستبري اش در راه حق و ويژگي هاي اخلاقي اش از جانب عثمان بن عفان از فتوا دادن ممنوع گرديد و سرانجام به ربذه(3) تبعيد شد و در آن جا وفات يافت(4). نووي مي نويسد: او در زندگي زاهد، در معيشت به اندكي قانع و زبانش در بيان حق گويا بود. و مذهب اش چنين بود كه اندوختن مازاد بر نياز را نامشروع مي دانست(5).
طبقه و منزلت روايي ابوذر.
او از طبقه صحابه و از نجباي آن ها و از اصحاب اميرالمؤمنين علي بن ابي طالب (ع)و از راويان اوست. شيخ طوسي در كتاب الفهرست از اُصول او چنين ياد مي كند: براي او خطبه اي است كه در آن، رويدادهاي پس از پيامبر را شرح مي دهد. آن گاه سند خود به اين خطبه را ذكر مي كند. نووي مي نويسد: 281 حديث از پيامبر به روايت ابوذر به ثبت رسيده است. احمد بن حنبل و سيوطي شمار زيادي از اين احاديث را نقل كرده اند(6). از راويان او مي توان از عبدالله بن عباس، انس بن مالك، عبدالرحمن بن غنم، زيد بن وهب، معرور بن سويد، احنف بن قيس، ابو الاسود دئلى، ابوجعفر محمد بن علي بن حسين (ع)و ابوعبدالله جعفر بن محمدي نام برد. از حفص بن معتمر روايت است كه: نزديك آمدم و ديدم ابوذر حلقه درب كعبه را به دست گرفته و مي گويد: من ابوذر غفاري ام آن كه مرا نمي شناسد بداند كه نامم جندب و صاحب و ياور پيامبر خدا هستم. از رسول اللهْ شنيدم كه مي گفت: مَثَل اهل بيت من مَثَل كشتي نوح است كه هر كس سوار شد نجات يافت و هر كس تخلف كرد تباه گرديد(7).. . شيخ آغا بزرگ تهراني مي نويسد: ابومنصور، ظفر بن حمدون بادرائي و ابن بابويه قمي هر يك كتابي با عنوان اخبار ابي ذر تأليف كرده اند و نجاشي كتاب ابو منصور را بر مؤلف اش قرائت كرده ست(8). . او سرانجام در روستاي ربذه بدرود حيات گفت. عبداللّه بن مسعود در حالي كه مي گريست و مي گفت: برادر و دوستم تنها زيست تنها مرد و تنها برانگيخته مي شود آفرين بر او باد، بر او نماز خواند. اين حادثه در زمان خلافت عثمان و به سال 32 ه.ق. اتفاق افتاد(9).
منابع ديگر.
كتاب التاريخ الكبير 2/ 221؛ رجال برقي 1و3؛ كتاب الثقات 3/ 55؛ الخصال42 و 253؛ امالي صدوق 388؛ الاختصاص 9؛ حلية الاولياء 1/ 170 - 151؛ رجال طوسي 15 و 36؛ اختيار معرفة الرجال1/ 126 - 98؛ فهرست طوسي 45؛ الاستيعاب 1/ 252؛ اسد الغابة 5/ 186؛ رجال ابن داوود93؛ الخلاصه26؛ تذكرة الحفاظ 1/ 17؛ تاريخ الاسلام 3/ 405؛ البداية والنهاية 7/ 185؛ مجمع الزوائد 9/ 327؛ الاصابة 7/ 60؛ تهذيب التهذيب 12/ 90؛ تنقيح المقال 1/ 234؛ اعيان الشيعه 4/ 225؛ الكني والالقاب 1/ 72؛ الغدير 1/ 23؛ الاعلام 2/ 140؛ معجم رجال الحديث 4/ 164؛ قاموس الرجال 2/ 445 (چاپ قديم)؛ الطبقات الكبري 2/ 354 و4/ 219 و237.
1. الطبقات الكبري 354/2.2. امالي مرتضي 396/2.3. ربذه، از روستاهاي اطراف مدينه است و با مدينه سه روز و حدود 24 فرسنگ فاصله دارد و قبر ابوذر غفاري در آن جاست (معجم البلدان 24/3).4. سير اعلام النبلاء 46/2.5. تهذيب الاسماء و اللغات ق1/ج1/229.6. مسند احمد بن حنبل 144/5 - 181 و الجامع الكبير 175/17 - 211.7. المعارف 110؛ مستدرك حاكم 150/3 و بحار الانوار 120/23.8. الذريعة الي تصانيف الشيعه 316/1.9. تاريخ خليفه 123؛ المعارف 253و تاريخ الصحابه 60 .
ابوذر غفاري
مظهر ديانت، منادي عدالت واحد فرهاد توسكي كارشناس ارشد تاريخ
در ابتداي سخن و قبل از بيان اهميت موضوع، اشاره به اين نكته ضروريست كه علاوه بر مشخص بودن اصحاب نزديك پيامبر اكرم (ص)، در رواياتي (از منابع سني) صراحتاً از برخي اصحاب، با عنوان دوستان پيامبر (ص) نام برده شده است:
«رفقاي رسول خدا(ص) دوازده نفرند؛ ابوبكر، عمر، علي (ع)، حمزه، جعفر، ابوذر، مقداد، سلمان، خديجه، ابن مسعود ، عمار ياسر، بلال بن رياح.»1 همچنين در تأكيد بر علو شخصيتي برخي از آنان آمده است كه: « ترمذي ما را حديث كرد كه رسول خدا فرمود:« پروردگار مرا به دوست داشتن چهار تن امر كرده است... علي(ع) يكي از آنهاست...و ابوذر و مقداد وسلمان را هم ؛ ...و خبر داده كه خود نيز آنها را دوست دارد.»2 جالب توجه است كه پس از رحلت پيامبر اكرم (ص)، از بين اين اصحاب، دو نفر از آنان در پي خلافت راهي را بر ميگزينند كه بقيه مخالف بوده، و از امام علي (ع) حمايت مينمايند لذا علاوه بر اينكه اينان از اصحاب بزرگ پيامبر (ص) بوده و در كنار حضرتش زيستهاند پس از ايشان نيز در كنار امام علي (ع) ماندند و بر عملي شدن خواستهاي پيامبر(ص) تأكيد داشتند كه به عنوان شيعيان اوليه شناخته شده اند همچنين ثبات شخصيتي و معروفيت ديانت و نقش آنان به حدي بوده كه عليرغم دشمني بنياميه و بنيعباس كه سالها حاكميت را در دست داشتند و از هيچ ترفندي براي خدشهدار نمودن چهره آنان كوتاهي نكردند با چنين وضعيتي،ثبات ديني آنان به حدي قوي بود كه ماندگاري و درخشش شخصيتي آنان حفظ شد، خصوصاً ابوذر كه مستقيماً با شخص معاويه و دستگاه تبليغاتي او نيز در ميافتد. پس شناخت چنين شخصيتهايي براي فرهنگ و رفتار اجتماعي مسلمانان، و چگونگي مسلماني ضروريست مضافاً اينكه شيعه بودن، درشناخت و الگو پذيري عملي از سر چشمه هاي اوليه امكان پذير است. اگر در رابطة با اسلام و اصحاب ، استفاده از تمثيل ظرف و مظروف صحيح باشد هر دو مستقيماً با معمار اصلي اسلام مرتبط بوده ، همچين مي بايست متوجه اين نكته بسيار حساس بود كه بخشي از تحولات غير قابل تصور صدر اسلام ، نشأت گرفته از درستكاري اصحابي بود كه كاركردهاي واقعي و مترقي اسلام را به منصة ظهور رساندند. لذا در اين قسمت با تكيه بر منابع دست اول شيعي و سني به معرفي اجمالي، و بررسي برخي از ويژگيهاي شخصيتي ابوذر پرداخته خواهد شد.
چگونگي گرايش به اسلام نامش جُندب بن جُناده، و از قبيله بني غفار بود. قبل از رسالت پيامبر اكرم (ص)، در دوره جاهلي، ترك بتپرستي نمود«… خدا را پرستش ميكرد و ميگفت خدايي جز خداي يگانه نيست….»3 ابوذر خود گفته است؛ من سه سال پيش از آنكه به حضور رسول خدا(ص) برسم نماز ميخواندم.4 و در علت بياعتقاديش به «فلس»، بت قبيله، گفتهاند كه روزي ديد كه سگ قبيله، خود را به كنار «فلس» رسانده و بت را آلوده نمود در حالي كه بت از خود هيچ واكنشي نشان نداد.
به هر صورت وقتي كه به ابوذر خبر رسيد كه مردي در مكه مبعوث شده و ميگويد كه پيامبر خداي يكتاست روح دردمند و جستجوگرش بيصبرانه بدنبال دستيابي به واقعيت اميد مي بندد. برادرش اُنيس كه خبر از دعوت جديد پيامبر(ص)، را آورده، ميگويد او مردي است كه راست ميگويد در حالي كه قريش برايش چهره عبوس كردهاند. بدنبال اين خبر ابوذر راهي مكه شده به حضور پيامبر اكرم(ص) مشرف و اسلام را بر ميگزيند. ايشان را از پيشگامان غير قريش، و چهارمين يا پنجمين مسلماني دانستهاند كه به اسلام گرويد.5
ابوذر صحابي بزرگ پيامبر(ص)
علاقه به حقيقت، صداقت و روشن ضميري بينظير ابوذر غفاري، ايشان را به يكي از اصحاب بزرگ پيامبر اكرم(ص) تبديل نموده، عنصر لياقت! روشن ضميري! خوشطينتي! و … هر چه بود از ابوذر مسلماني دگرگونه و متمايز با ديگران ميسازد. پاكي و تشنگي خاصش به حقيقتجويي، باعث ميگردد كه باران رحمت ديانت اسلام را كه توسط پيامبر(ص) بر انسانها عرضه ميشد با صداقت تمام پذيرا شده، در مقاطع مختلف ايفاي نقش كند.
ابوذر بعد از اينكه مسلمان شد تا پس از جنگ بدر و احد در ميان قوم خويش مقيم بود سپس به مدينه به حضور پيامبر اكرم(ص) رسيد حضرت رسول(ص) در برخي از غزوات ايشان را در مدينه جانشين خود مينمود از جمله به هنگام غزوه ذاتالرقاع و غزوه بنيالمصطلق(المريسيع) جانشين حضرتش بود.6 در فتح مكه پرچم بنيغفار را داشت.7 در جنگ تبوك ابوذر از سپاه اسلام عقب افتاد وقتي كه رسيد پيامبر اكرم(ص) فرمود: «… آفرين بر ابوذر كه تنها راه ميرود و تنها ميميرد و تنها برانگيخته ميشود!… مثل اين بود كه يكي از عزيزان خانوادهام از من بازمانده و نرسيده است.»8
همچنين در فضيلتش ميفرمايد: «آسمان بر سر مردي راستگوتر از ابوذر سايه نيفكنده است و زمين راستگوتر از او را برپشت خود نداشته است.»9
«ابوذر ميگفت: روز قيامت مجلس من از همه شما به رسول خدا(ص) نزديكتر است و اين به آن جهت است كه از آن حضرت كه درود و سلام خدا بر او باد شنيدم كه ميفرمود: نزديكترين شما روز قيامت به من كسي است كه از دنيا همانگونه بيرون رود كه در زمان رحلت من بوده است و بخدا سوگند هيچ كس از شما نيست مگر آنكه به چيزي از دنيا دست يازيده است جزمن.»10
شخصيت استثنايي ابوذر به حدي ميرسد كه از سوي جبرئيل به پيامبر خدا(ص) ندا ميرسد كه: سوگند به كسي كه ترا به حق به پيامبري برانگيخته است او در ملكوت آسمانها از زمين مشهورتر است به پارسايي و پرهيزكاريش در اين جهان فاني!
براستي كه تعمق و تفكر در خصيصههاي شخصيتي ابوذر، در دنياي خودخواهيها و مكرها، اين كلام الهي را به خاطر ميآورد كه به پيامبر(ص) وحي شده: « وَ ِاذ قال ربك للملئكه اني جاعل‘’ في الارض خليفه قالوا اتجعل فيها من يفسد فيها ويسفك الدماء ونحن نسج بحمدك ونقدس لك قال اني اعلم مالا تعلمون» ٍ11 (چون پروردگارت به فرشتگان گفت من در زمين خليفهاي ميآفرينم، گفتند: آيا كسي را ميآفريني كه در آنجا فساد كند و خونها بريزد، و حال آنكه ما به ستايش تو تسبيح ميگوييم و تو را تقديس ميكنيم؟ گفت: من آن دانم كه شما نميدانيد.) از خصوصيات ديگر ابوذر فزوني علم و دانش و ديانت بود كه امام علي(ع) در موردش فرمود:«…انباشته از علمي شد كه از كشيدن آن ناتوان ماند بسيار سختگير و آزمند بود، سختگير به از دست دادن دين خود و آزمند نسبت به كسب علم…» چنانچه ابوذر، خود نيز ميگفت:«پس از ترك محضر رسول خدا(ص) چنان شد كه اگر پرندهاي در آسمان بال ميزد، از آن حالت دانشي را به خاطر ميآورديم و بهرة علمي ميبرديم»12 بدين ترتيب شخصيتي آگاه باوفا، الگوي دينداري، ثبات و پايداري، و شخصيتي بينظير براي جهان اسلام شكل ميگيرد چنانچه يكي از شخصيتهاي مهم شيعي چون مالك اشتر « …با ابوذر مصاحبت داشته و از علم او نيز بهرهمند شده است.»13
مهمتر اينكه منزلت و اعتبار ابوذر نزد پيامبر(ص) بيش از ديگر اصحاب بود چرا كه براساس شناختي كه از ايشان داشتند تنها وي را لايق ميداند كه وظيفه بسيار خطير دفاع از حق را برعهدهاش قرار داده، پيمان گرفت كه در راه خدا از سرزنشِ سرزنش كنندهها نهراسد و حق را بگويد هر چند تلخ باشد.14 ايشان نيز، پس از رحلت نبياكرم(ص) در عملي كردن اين پيمان به خوبي عمل نمود و در حمايت از امام علي(ع) و اصول اسلامي، با تكيه بر آيات قرآن همه سختيها را به جان خريد و در برابر خود خواهان قدرت طلب و بيعدالتيها و نابهنجاريهاي اجتماعي ايستاد تا آنجا كه هيچ ترفندي براي همراه نمودنش كارساز نشد و «نهاي» كه در برابر معاويه و دستگاه حاكمة او گفت چنان با اصالت، زيبا، انساني و محكم بود كه او را به ربذه كشاند ابوذر رنج آنرا به جان پذيرا شد چرا كه «نة» او، از جنس همان «نهاي» بود كه خداوند متعال به پيامبر اكرم(ص) آموخت «لااله الاالله» لايي كه پرچمدارش پيامبر(ص)، و مظهر عدالتش، روح بزرگ و باشگوه امام علي(ع) بود و منادياش ابوذر! …
ابوذر حامي و صحابي امام علي(ع)
ابوعمرو كندي ميگويد روزي نزد علي(ع) بوديم مردم گفتند براي ما از اصحاب خود چيزي بگو، فرمود: از كدام يك از اصحابم؟ گفتند از اصحاب محمد(ص) گفت: همه اصحاب محمد(ص) اصحاب من هستند، از كدام يك ميپرسيد؟… گفتند: از ابوذر چيزي بگو، گفت: ابوذر فراوان سؤال ميكرد، گاه رسول الله(ص) به او پاسخ ميداد و گاه پاسخ نميداد. ابوذر در دينش آزمند بود و به فراگرفتن علم حريص، آن قدر علم آموخت كه پيمانة عملش پرشد آنگونه كه از تحمل آن عاجز آمد. پس با توجه به اينكه ابوذر دانشمندترين اصحاب پيامبر(ص) بود به عنوان بزرگترين صحابي و حامي امام علي(ع) نيز ايفاي نقش نموده، بيان ميداشت كه رسولالله(ص) ميفرمود:«هركس از من جدا شود از خدا جدا شده و هركس از علي(ع) جدا شود از من جدا شده!»15 لذا پس از حادثه سقيفه همراه مقداد، سلمان فارسي، عباده بن صامت،ابوالهثيم بنالتيهان و حذيفه و عمار، تلاش مينمايند كه انحراف حاصل شده در امر خلافت را به صلاح آورند. و در اعتراض به واقعه سقيفه ميگويد: اي گروه مهاجر و انصار شما و بستگان شما ميدانيد كه رسول خدا(ص) فرمود: امر خلافت پس از من از آن علي(ع) است ولي شما فرمايش رسول خدا(ص) را دور انداخته، به دست فراموشي سپرديد پيرو دنيا شديد و آخرت را رها كرديد آري به بهره و ميوه آن دست يافتيد و پوسته آن را رها كرديد و حال آنكه اگر اين كار را در خاندان پيامبرتان قرار ميداديد حتي دو تن هم با شما اختلاف نميكردند.16
همچنين با صداي رسا فرياد برميآورد: من جندببنجناده يار و صحابي رسولخدا(ص)، هر كس مرا نميشناسد بشناسد. من از رسولخدا(ص) شنيدم كه فرمود:«مثلُ اهل بيتي كمثل سفينه نوح من ركبها نجي و من تخلف عنها غرق».17
به هر حال ابوذر در شرايط مختلف به عنوان مسلماني ثابت قدم و بينظير، شيعه بودن را به تصوير ميكشد و مرز ميان ديانت زنده واصيل با كاركردهاي واقعي، و دينداري خودخواهانه، منحط و دروغين را تفكيك مينمايد و خدمت بزرگي به دنياي اسلام نمود چرا كه دو تيپ و دوگونه مسلمان را در درون اصحاب پيامبر(ص) از هم متمايز و مشخص كرد يك طرف چهره عمليِ ابوذر بودن، و ديگر، فرزند دنيا بودن، طلحه شدن، زبيرشدن و معاويه بودن. ! آن هنگامي كه اصحاب ضعيف و دون پايه، به فزوني قدرت و مجلل نمودن هر چه بيشتر زندگي روي آورده و حركت به سوي كاخها، زندگي روزمرهشان شد و با سرعتي بدور از انتظار به سمت و سوي شكل دهي جامعه طبقاتي گام بر داشتند ابوذر سيماي پايبندي به پيامبر(ص) و مسلمان واقعي بودن را به نمايش ميگذارد.
اين چنين شدن! را در مكتب قرآني پيامبر(ص): «و ما الحيوه الدنيا الا لعب ولهو وللدار الاخره خير للذين يتقون افلا تعقلون »18 (و زندگي دنيا چيزي جز بازيچه و لهو نيست و پرهيزكاران را سراي آخرت بهتر است. آيا به عقل نمييابيد؟)
و در كنار شخصيت بي نظيري چون امام علي(ع) ميآموزد كه ميفرمود:« … چهارپايان در بند شكمند، و درندگان در پيتجاوز به هم، مؤمنان فروتنند، مؤمنان مهربانند، مؤمنان ترسان.»، آنرا كه تقوا فراز برده فرو مياريد، و آن را كه دنيا بالا برده بلند مشماريد!»19 و نهايتاً در طي مسير شرافت و انسانيت به مرتبتي صعود مينمايد كه امام علي(ع) ميفرمايند:«امروز هيچ كس جز ابوذر و خودم باقي نمانده است كه در راه خدا از سرزنشِ سرزنش كننده نترسد!»20
ابوذر و خلفا:
پس از فروكش نمودن اعتراضات، به حادثه سقيفه و بيعت امام علي(ع)، ابوذر نيز بدون اينكه در موضع اعتراضآميز خود باقي بماند به فعاليتهاي اجتماعي همراه ديگر مسلمانان پرداخت ولي بر خلاف ديگر شيعيان كه معمولاً پستهايي را داشتند(از جمله عمار كه يكي از كارگزاران عمر بود) ابوذر پستي را نپذيرفت و وقتي كه به او ميگفتند: اي ابوذر آيا تو هم چون ابوهريره كه حاكم بحرين است پستي را نميپذيري؟
در پاسخ ميگفت: مگر چه ميخواهم مرا هر روز مقداري آب يا شير و مقداري نان كافي است!
اين شيوه رفتاري در حالي است كه ابوذر در زمان پيامبر(ص) بارها جانشين آن حضرت شده بود گويا با چنين رفتاري در نظر داشت كه قدرت طلبي را ناچيز و مطرود جلوه داده، عملاً نشان دهد كه حكومت موضوعيتي ندارد، تنها هدف، ديانتي است كه عنصر نمادينش نيز عدالت ميباشد، لذا عليرغم اينكه حاكمان سقيفه با ترفند خلافت را در دست گرفته بودند چون بطور تقريبي و در حد توان شيخين، عدالت و اصول اسلامي جريان داشت و جامعه در وضعيتي قابل قبول بود ايشان نيز انتقادي نداشت اما چون عثمان به خلافت نشست و ثروت اندوزي و بيعدالتي حاكم شد وضعيت ابوذر نيز دگرگونه گرديده به فردي معترض و ناآرام تغيير موضع داد. اين عكسالعمل عمق و اهميت كاركرد عدالت و ارزش واهميت انسان، از نگاه ابوذر را ميرساند. اعثمكوفي مينويسد: ابوذر در اعتراض به عثمان ميگفت:«تو بر سيرت و سنت ابوبكر و عمر برو تا فارغ باشي و كسي انكار نكند… عثمان گفت: تو را با اين سخن چه كار؟ ابوذر گفت: من خودم را گناهي نميدانم مگر امر به معروف و نهي از منكر …»21
همچنين هنگامي كه عثمان در مدينه عمار را كتككاري مينمايد ابوذر كه آن هنگام در شام بود زبان به نكوهش عثمان ميگشايد بطوري كه عرصه را بر معاويه چنان تنگ ميكند كه به عثمان مينويسد: « … ابوذر ولايت شام را بر تو تباه كرد و دلهاي مردمان را از دوستي تو بگردانيد…»22
به اين ترتيب ابوذر در دوره خلفا، دو روش متفاوت را در پيش ميگيرد در دوره خليفه اول و دوم كه دين به ابزار دست قدرت و ثروت تبديل نشده، بلكه براين دو برتري دارد همراهي آرام است اما وقتي كه ثروت و قدرت به عنوان نماد خودخواهي انسان ميخواهد دين را نيز به ابزار دست خود تبديل كند و مثلث خطرناك خودخواهي مطلق را تشكيل داده،اسلام پيامبر را تحقير نمايد ابوذر به بزرگترين منتقد عثمان ( حاكميت زر و زور ) مبدل ميگردد و همين خصيصه است كه شيعه را در طول تاريخ همواره انقلابي نگهداشته است. پينوشتها: 1-ـ نويري، نهايه الارب في فنون الادب ، ج3،ص210
2- ابن اثير،اسدالغابه...،ج 4،ص107. ابن حجر عسقلاني ، الاصابه في تميز الصحابه، ج2،ص503. تلمساني ، جوهره ...،ص 63-64 .
3- ابن سعد، طبقات،ج4،ص201
4 - همان، ص198،ابناثير، اسدالغابه... ،ج1ص357. بيهقي، دلايل النبوه،ج1،ص294
5 - يعقوبي ، تاريخ، ج1،ص379.ابن سعد،همان،ج4،ص202. ابناثير،اسدالغابه ...،ج1،ص357. بيهقي،پيشين،ص297.نويري، پيشين،ج1،ص186. 6- ابناسحاق، سيره، ج2، ص718و776. 7- واقدي، مغازي، ص626. 8- همان، ص762. ابناسحاق، پيشين،ص971. 9- ابنسعد، پيشين، ج4،ص206. مقدسي. تاريخ و آفرينش ، ج5 ، ص99. تلمساني، جواهر،ص72. نويري، پيشين، ج3،س203. قمي، تحفه الاحباب،ص74.
10- ابنسعد،پيشين، ج4،ص207. 11- قرآن مجيد ، س بقره، آيه30. 12- ابنسعد،پيشين، ج2،ص338. 13- ابنابيالحديد، شرح نهجالبلاغه ، ج1،ص406. 14- ابناثير،اسدالغابه...،ج1،ص357. 15- ثقفي كوفي، الغارات، ج1،ص177 و ج2،ص521. ابنسعد، پيشين،ج4،ص210
16- صدوق، خصال، ج2، ص231. طبرسي، احتجاج، ج1، ص301. ابنابيالحديد، پيشين ، ج3، ص151. 17- ابنقتيبه، المعارف ، ص252. 18- قرآن مجيد، سانعام، آيه32. 19- نهجالبلاغه ، خطبه153و 191 . 20- ابنسعد، پيشين، ج4، ص210.
21-اعثمكوفي، الفتوح، ص322. 22- همان، ص، 320.
سر انجام در این باب مطلب زیر را از سایت اصحاب پیامبر (سبتین) می آوریم:
ابوذر غفاري (جُندببنجناده)
ابوذراز قبيله بنيغفار بود و يكي از بزرگان صحابه حضرت ختمي مرتبت(صليالله عليه و آله) و از اولين مسلمانان صدر اسلام به شمار ميرود و به قولي سومين يا چهارمين يا پنجمين نفري بود كه به دين مبين اسلام تشرّف پيدا كرد. در زمانيكه همه از پيامبر (صلّيالله عليه و آله) رويگردان و گريزان بودند و تهمتها و جسارتها را نسبت به آن حضرت به بالاترين حد رسانده بودند او به همراه تعداد محدودي از اصحاب از پيامبر (صليالله عليه و آله) حمايت كردند و سختيها و مشكلات را جان خريدند تا اسلام پا برجا بماند و راهگشايي تكاملجويان و هدايتخواهان باشد. پس از اينكه ابوذ اسلام آورد به سرزمين خود بازگشت و مشغول تعليم احكام و هدايت و ارشاد قوم خود گرديد و نتوانست در جنگهاي بدر و احد و خندق حضور داشته باشد امّا پس از آن به حضور پيامبر (صلي الله عليه و آله) آمد و همواره نزد آنحضرت بود و در بقيه جنگها شركت داشت.
فضائل ابوذر (رحمةالله عليه)
مقام و منزلت ابوذر به حدّي است كه باعث شده او يكي از انسانها برگزيده و ممتاز تاريخ به شمار رود بيان فضائل اين مرد بزرگ اگرچه از عهده هر كسي برنميآيد به ناچار براي شناخت بيشتر ابوذر به ذكر چند فضيلت از فضائل بيشمار او از پيامبر (صلياللهعليهوآله) و حضرات ائمه معصومين (عليهم صلواتالله) اشاره خواهيم كرد:
نبي مكرم اسلام(صلياللهعليهَوآله)درحق او فرمايشات فراوان فرمودهاند و او را راستگوترين امت معرفي كردهاند: «ما اضلت الخضراء و لااقلت الغبراء من ذيلهجه اصدق من ابيذر آسمان سايه نكرده بر كسي و زمين برنداشته كسي را كه راستگوتر از ابوذر باشد» و همچنين در زهد و پارسائي او را شبيه عيسي دانسته و ميفرمايد ابوذر فيامتي شبيه عيسي بن مريم فيزهده». از اميرالمومنين (عليهالسلام)در مورد ابوذر پرسيدند آنحضرت در جواب فرمودند: او مردي است كه در علوم ديني و مسائل يقيني آنچه فهميد و حفظ كرد ديگران از فهم آن عاجز بودند. از امام موسي كاظم (عليهالسلام) نقل شده روز قيامت منادي از جانب حضرت حق ندا ميكند كجايند ياران و اصحاب محمد بن عبدالله (صلي الله عليه و آله) كه بر راه آنحضرت استوار ماندند و به پيمان خود وفادار بودند در اين هنگام سلمان و مقداد و ابوذر برميخيزند. علامه مجلسي در عينالحيات فرموده: آنچه از اخبار خاصه و عامه استفاده ميشود اين استكه بعد از رتبه والاي معصومين از ميان صحابه هيچكس به جلال و عظمت و شأن سلمان فارسي و ابوذر و مقداد نرسيد و از برخي اخبار ظاهر ميشود كه سلمان بر ابوذر ترجيج دارد و ابوذر بر مقداد.
از حضرت صادق (عليهالسلام) منقول است كه پيامبر (صلي الله عليه و آله) فرمودند: امر كرده به دوستي چهار نفر از اصحاب، پرسيدند يا رسولالله (صلي الله عليه و آله) آنها كيانند؟ پيامبر فرمود: علي بن ابيطالب (عليهالسلام) و مقداد و سلمان و ابوذر
ابوذر و دعاي معروف او در آسمانها
ابن بابويه (رحمة الله عليه) به سند معتبر از امام صادق عليهالسلام روايت كرده كه روزي ابوذر به محضر پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) شرفياب شد و و جبرئيل به صورت دحيه كلبي در خدمت آنحضرت بود و با پيامبر (صلي الله عليه و آله) مشغول صحبت بود ابوذر جبرئيل را شناخت و گمان كرد دحيه كلبي است و با پيامبر (صلي الله عليه و آله) حرف پنهاني دارد. بيرون آمد جبرئيل گفت يا رسولالله (صلي الله عليه و آله) اينك ابوذر بر ما گذشت و سلام نكرد اگر سلام ميكرد ما جواب سلام او را ميداديم بدرستيكه ابوذر را دعائي است كه به سبب اين دعا در آسمان معروف است چون من عروج كردم از او سوال كن چون جبرئيل از حضور پيامبر (صلي الله عليه و آله) رفت ابوذر آمد پيامبر (صلي الله عليه و آله) فرمودند اي ابوذر چرا برما سلام نكرده گفت ديدم شما با دحيه كلبي صحبت هستيد و گمان كردم با او امر پنهاني داريد نخواستم كلام شما را قطع كنم پيامبر (صلياللهعليهوآله) فرمودند او جبرئيل بود و چنين گفت كه اگر ابوذر سلام ميكرد ما جواب سلام او را ميداديم ابوذر بسيار ناراحت شد. پس آنحضرت از ابوذر سوال كرد كه آن چه دعائي است كه خدا را با آن ميخواني و در آسمانها معروف است كه جبرئيل خبر داده گفت اين دعا را ميخوانم «اللّهم انّي اسئلكالايمان بك والتصديق بنبيِّك و العافية من جميعِ البلاءِ و الشّكر عليالعافية والغني عن شرارالناس»
ابوذر و خوف از خدا
از امام محمد باقر (عليهالسلام) منقول است كه ابوذر آنقدر از خوف الهي اشك ريخت كه چشم او آزرده شد مردم به او گفتند دعا كن خدا چشم تو را شفا دهد گفت: من چندان غم چشم خود را ندارم گفتند اين چه غمي است كه باعث شده تو از چشم خود بي خبر باشي گفت: دو چيز بزرگ در پيش دارم و آن دوزخ و بهشت است.
ابوذر و پيشگوئي پيامبر(صلياللهعليهوآله)
ابنبابويه (رحمةاللهعليهوآله) از عبدالله بن عباس روايت كرده كه روزي رسولخدا و عدهاي از اصحاب در مسجد قبا نشسته بودند فرمودند: اول كسيكه از اين در درآيد در اين ساعت شخصي از اهل بهشت است پس از آن ديدند ابوذر با عدهاي داخل شد دراين هنگام پيامبر (صلياللهعليهوآله) رو به ابوذر كردند و فرمودند تو از اهل بهشت هستي چگونه چنين نباشد و حال آنكه تو را بعد از من به سبب محبت اهلبيت من و دوستي ايشان از حرم من بيرون خواهند كرد پس تنها در غربت زندگاني خواهي كرد و تنها خواهي مُرد و جمعي از اهل عراق سعادت تجهيز و دفن تو را خواهند يافت كه آن جماعت رفيقان من در بهشتي خواهند بود كه خداوند وعده آن را به پرهيزكاران داده است.
اين ذرهاي از آن همه فضائل بيشمار بود كه نقل كرديم محال بيشتر در اين چند سطر نميگنجد محققان را به كتبالاستيعاب و الاصابه و مجالسالمومنين و... جهت تحقيقات بيشتر راهنمائي ميكنيم.
مسئوليت بزرگ و دوران پس از آن
ابوذر در زمان عمر بن الخطاب (لعنه الله عليه)به ولايت شام منصوب شد و و تا زمان خلافت عثمان (لعنة الله عليه) در آنجا بود و پس از آن معاويه ابن ابي سفيان (لعنة الله عليه) از جانب عثمان عهدهدار ولايت شام گرديد. معاويه مردي هوسباز و تجملگرا بود و زندگي و رياست او سرشار از تجملات دنيا و حيف و ميل بيتالمال بود. ابوذر چون چنين ديد به معاويه اعتراض كرد و زبان به توبيخ و سرزنش معاويه گشود و مردم را به ولايت خليفه به حق، حضرت اميرالمومنين علي (عليهالسلام) ترغيب نمود مناقت آنحضرت را براي اهل شام ميشمرد به نحوي كه بسياري از مردم شام ميل به تشيع پيدا كردند و چنين مشهور است كه شيعياني كه در شام و جبل عامل هستند همه اتز بركت حضرت ابوذر(رحمة الله عليه) است.
معاويه تا اوضاع را چنين ديد حقيقت را براي عثمان نوشت و اعلام كرد اگر ابور چند روز ديگر در شام بماند مردم را از تو رويگردان خواهد كرد عثمان در جواب براي معاويه نوشت وقتي نامه من به دست تو رسيد ابوذر را بر مركبي بنشان و كسي را همراه او بفرست تا شب و رو براند و با سختي و مشقت فراوان او را به من برساند بر هممين اساس معاويه ابوذر را كه پيرمردي شده بود و موي سر و صورت او سفيد شده بود را بر شتر بي حجاز سوار كرد و با سختي فراوان او را از شام به مدينه فرستاد در اين سفر به حدي بر ابوذر سخت گذشت كه رانهاي او مجروح شد و با حالتي خسته و رنجور وارد مدينه شد و با عثمان ملاقات كرد و مدتي نيز در مدينه بود و آنجا نيز بر اعمال و رفتار عثمان اعتراض ميكرد و احاديثي را كه از پيامبر (صلي الله عليه و آله) شنيده بود نقل ميكرد اما به مذاق عثمان خوش نميآمد.
خلاصه عثمان تاب امر به معروف و نهي از منكر ابوذر را نياورد و حكم به تبعيد ابوذر و اهل و عيالش از مدينه به ربذه كرد به همين هم اكتفا نكرد بلكه او را از فتوي دادن مسلمانان منع كرد و همچنين دستور داد هيچكس حق مشايعت ابوذر از مدينه به ربذه را ندارد اما هنگام خروج از مدينه چند نفر از اصحاب از جمله اميرالمومنين علي (عليهالسلام) و امام حسن و امام حسين (عليهماالسلام) عقيل و عمارياسر و بعضي ديگر به مشايعت ابوذر بيرون آمدند كه مورد اعتراض مروان بن حكم قرار گرفتند ميان اميرالمومنين (عليهالسلام) و مروان حرفهائي ردّ و بدل شد. اميرالمومنين (عليهالسلام) تازيانهاي در ميان دو گوش اشتر مروان زد، مروان نزد عثمان شكايت كرد زمانيكه حضرت امير با عثمان ملاقات كرد عثمان جريان شكايت مروان را مطرح كرد اميرالمومنين (عليهالسلام) فرمود من تازيانهاي در ميان دو گوش اشتر مروان زدهام اكنون شتر من بر در سراي تو ايستاده حكم كن كه مروان برود و با تازيانه ميان دو گوشش بزند خلاصه اينكه ابوذر آن صحابي بزرگوار حضرت رسول (صلي الله عليه و آله) و با آن همه فضائل و كمالات كه در مورد او از لسان حضرات معصومين (عليهم صلوات الله) رسيده بود آن همه فضائل را ناديده گرفتند و ابوذر را با حالت سختي از مدينه به ربذه تبعيد كردند و تا آنجا كه توانستند ظلم را در حق ابوذر روا داشتند.
شرح حال ابوذر در ربذه و رحلت جانگداز او:
ابوذر اين مرد بزرگ با آن همه فضائل بيشمار در ربذه به مشكلات و مصائب فراواني مبتلا گرديد ابتلاي او به جائي رسيد كه فرزندش به نام «ذرّ» در آنجا فوت كرد. چند گوسفند داشت كه از آنها امرار معاش ميكرد. آفتي در ميان گوسفندان پيدا شد كه همگي تلف شدند و بعد از آن روجهاش نيز در ربذه وفات كرد و در آنجا تنها دخترش باقي مانده بود. روزگار هر چه سختي داشت بر دوش ابوذر گذاشت به حدي كه دختر ابوذر ميگويد: سه روز بر من و پدرم گذشت كه چيز براي خوردن پيدا نكرديم و گرسنگي بر ما غلبه كرد. به همراه پدرم به صحرائي در آنجا رفتيم تا شايد آنجا گياهي براي خوردن پيدا كنيم كه چنين نشد و چيزي براي خوردن پيدا نياورديم در اين هنگام پدرم مقداري از ريگها را جمع كرد و سرش را بر آنها گذاشت و چشمهاي او را ديدم كه به حالت احتضار افتاده است گفت شروع كردم به گريه كردن و گفتم پدر در اينجا بيابان با تنهائي و غربت چكنم، گفت دختر نترس كه چون من بميرم جمعي از عراق آيند و متوجه غسل و كفن و نماز و دفن من ميشوند. بدرستيكه پيامبر (صلي الله عليه و آله) در غزوه تبوك چنين خبر داده در اين حال عدهاي از ربذه به عيادت او آمدند، گفتند: اي ابوذر از چه آزار داري و از چه شكايت داري؟ گفت از گناهان خود گفتند به چه چيز خواهش داري؟ گفت رحمت پروردگار خود را ميخواهم گفتند آيا طبيبي لازم داري كه براي تو بياورم گفت طبيب مرا بيمار كرده طبيب، خداوند عالميان است در اين هنگام چشم ابوذر بر ملكالموت (عزرائيل) افتاد. گفت: مرحبا! به دوستي كه هنگامي آمد كه نهايت احتياج را به او دارم، خداوندا مرا زود به جوار رحمت خويش برسان به حق تو سوگند كه ميداني هميشه خواهان لقاي تو بودهام كه ناگهان روحش به عالم قدس ارتحال نمود. چون روحش به عالم بالا پرواز كرد (همانطور كه پيامبر (صلي الله عليه و آله) فرموده بود) عدهاي از عراق براي عبور از آنجا آمدند و چون حال دختر ابوذر را ديديند و ابوذر را شناختند، گريه كردند و او را غسل و كفن كردند، و عبدالله بن مسعود نيز بر او نماز گزارد و او را دفن كردند و نيز نقل كردهاند كه مالك اشتر نيز در ميان آنها بود.
ابن عبدالبرسال وفات ابوذر را سال سي و يكم يا سي و دوّم هجرت نقل كرده است.[27]
اشتراک در:
پستها (Atom)