نام باستانی کَرَج و تهران در کتیبه های آشوری

در دو لشکرکشی تیگلت پیلسر سوم پادشاه آشور به ماد، نام و نشان شهر سیبور (دژ مجتمع) و اوریمزان (اَاوری-میثن، دارای مساکن زیرزمینی) با کَرَج (کایَ-رج، مجتمع ردیفها) و تهران (محل مساکن زیرزمینی) مطابقت می نمایند:

सभा f. sabhA assemblage

ur (var): fortress

काय m. kAya collection

राजि m. rAji row

برخی اماکن نامبرده شده در این لشکر کشی ها از این قرار هستند:

گیزین کیسی (قزوین)، نیسا (نهاوند، خرمدشت)، بیت ایشتار (بوئین زهرا/اشتهارد)، سیبور (کرج)، اوریمزان (جای مساکن زیرزمینی، تهران)، رئوسان (محل چشمهٔ با شکوه، ری)، اورننا (ورامین)، نیپاریا (محل آب انبار پایینی، قم)، بوستوس (محل چشمهٔ آبگرم، تفرش)، آریارمی (تپه گیان) و خروسنی (هرسین).

زمرگان (سبرغان) به معنی بنای یادبود

स्मर m. smara remembrance

معادل مرزغان آن به معنی محل مرد محترم بوده است:

मार्ष m. mArSa honourable man

نام بودایی آن استوپا به معانی تودهٔ انباشته و بنای یادبود است:

स्तूप m. stUpa heap, Buddhist monument

اتیمولوژی گُناباد و قنات

گْناباد و قنات می توانند به صورت گْنََ-آباد و کن-ات، به معنی آبادی رگهٔ روان و چشمهٔ کنده شدهٔ روان باشند:

गुण m. guNa sinew

at: going

گُنَ به صورت گونه در معنی راه و طریق در فرهنگنامه های فارسی باقی است.

محل محتمل مناطق باستانی خومورتوم، خارشی، کیماش، خوخونوری، خارخوبارا و گانخار در سمت کردستان عراق، مجاورت ایران

خومورتوم، خارشی، کیماش که در سمت کرکوک در یک روز غارت شده اند، یاد آور توز خورماتو، کارس (کرند) و کرکوک هستند. کمی دورتر از آنها مناطق خوخونوری (کشور خوخون) و خارخوبارا (چارچوبارا) یاد آور خانقین و چمچمال هستند.

نام ناحیهٔ باستانی گانخار (گنهر) با نام روستاهای گهواره و کنهر در سمت هارون آباد (اسلام آباد غرب) همخوانی دارد.

در لشکرکشی های سلالهٔ سوم اور نواحی شیمارنوم، شاشاروم، زابشالی و سیموروم مطابق مناطق سومار، شهرزور، درهٔ زاب سفلی و منطقهٔ آلتین کوپری حالیه به نظر می رسند. در فهرست این لشکرکشی ها در سمت خوخونوری (خانقین) از سرزمینی تحت نام کشور یاد شده است که یاد آور نام ماد (ماتو) سومری و اکدی به معنی کشور است.

منظور از سرزمین چخره (چرخ) همان کپادوکیه است

پارتها به مناسبت سرزمین خاستگاهی خود در شمال دریای سیاه فلات ایران را طبق اوستا به نام خونیرث یعنی سرزمین ارابه های درخشان خوانده اند ولی طبق فرگرد اول وندیداد سرزمین محدودی در اطراف ایران نیز به نام سرزمین چخره (چرخ) خوانده میشده است و طبق نیبرگ اوستا شناس سوئدی محل آن در شمال غرب متصرفات ایرانیان بوده است. لذا میشود آن را با کپادوکیه سنجید که محل سکونت کیمریان بوده که این ها نیز از شمال دریای سیاه آمدگان بوده اند و توگدامهٔ کیمری رهبر آنان در اوستا به نام اغریرثَ (دارای ارابهٔ پیشتاز) آمده است. خود نامهای کهن این سرزمین یعنی کپادوکیه و کته پتوکه را به صورت کَپَ-دِهیوکیه و کتَ- پَت-اوکَ می توان به معنی سرزمین ارابه و محل اتاق راه (ارابه) شمرد.

در تأیید این نظر گفتنی است که فرد اول وندیداد سرزمین چخره را سرزمین پهلوانان گرونده اشه و مرده سوز ذکر کرده است و نام کیمری/گیمری نزد گرجیها به معنی پهلوان بوده است.

چهار نوع سگ مندرج در اوستا و کتب پهلوی

هاشم رضی در جلد دوم وندیداد ائیویژو را سگ تازه تولدیافته، جژو را سگ در حال خروج از بطن مادر. سگ اوروپی (گسترده دُم) را روباه/شغال آورده است. و سگ خارپشت یک نوع خارپشت بزرگ است که گویا هنوز در سمت سیستان یافت میشود.

ترجمهٔ هاشم رضی از دو نام اولی در جلد دوم وندیداد بر اساس نظر برخی از محققین خارجی است، چندان منطقی به نظر نمی رسند. چون اگر جژو را از جَد (جستن) اوستایی بگیریم آن معنی سگ جستجوگر را می دهد (تبدیل د به ز و ز به ژ می توانست اتفاق بیافتد). اَئیویژو هم می تواند سگ به معنی سگ بسیار درنده باشد (ائیوی-ویژو). در وندیداد از سگ ویژو (درنده) هم یاد شده است. نام سگ اوستایی سوکورونَهٔ حمله کننده را می توان به معنی سگ شدیدالعمل (هار) گرفت.

منظور از جژو اوستایی (جستجوگر) می تواند همان ژوژو (جوجه تیغی) باشد چون گفته میشود جوجه تیغی ها در طول روز می‌خوابند، عصرها در جستجوی غذا به بیرون می‌روند، حتی گاهی تا نیم فرسنگ به دنبال غذا راه طی می‌کنند. جوجه‌تیغی عمدتاً حشره‌خوار است و غذای اصلی آن را بی‌مهرگان مانند حشرات و لارو آن‌ها و حلزون‌ها و کرم خاکی تشکیل می‌دهد.

بررسی محل برخی نواحی ماد بزرگ در لشکرکشی های آشوریان

(Investigating the location of some areas of Great Media in the Assyrian campaigns)

در سمت کار زینوی باستانی (زنجان) و آندیر پاتیانو (تاکستان) از کنزاباکانی (گنج نگهداری اموال) یاد شده است که مطابق صائین قلعهٔ سمت این نواحی (قلعهٔ نگهداری اموال) است. بیت ایشتار این سمت یاد آور اشتهارد و بوئین زهرا است. بیت تازاکی مطابق طراز ناهید، بیت زاکروتی یاد آور زرند/زاویه و بیت سانگی مطابق ساوه و منطقهٔ مادهای نیرومند مطابق ناحیهٔ ری است.

نیروتاکتا، سیبور، بیت ایشتار و بیت کاپسی این سمت یاد آور، نمازگاه، سامن، اشترینان و ملایر هستند.

لشکریان آشوری از طریق بیت زوالزاش (شویشه) و بیت ماتّی (مریوان) به درهٔ دیاله بر گشته اند.

نامهای ماد و مُغ مرتبط می نمایند:

نامهای ماد (دانا) و مُغ (دانای علوم سرّی، گَبر) مرتبط به نظر می رسند. لذا بی جهت نیست که کتیبه های آشوری نام منطقهٔ مُغ نشین رغه (ری) را ناحیهٔ مادهای مقتدر شمرده اند و در فارسی و پهلوی و اوستایی «گ» بدل از «ذ» و «ز» آید:

آگر = آذر

تذرگ = تگرگ

تیگرَ = تیز मेध्य adj. medhya wise

मग m. maga magician

magi (n.)

c. 1200, "skilled magicians, astrologers," from Latin magi, plural of magus "magician, learned magician," from Greek magos, a word used for the Persian learned and priestly class as portrayed in the Bible (said by ancient historians to have been originally the name of a Median tribe), from Old Persian magush "magician" (see magic). Also, in Christian history, the "wise men" who, according to Matthew, came from the east to Jerusalem to do homage to the newborn Christ (late 14c.)

واژه های گَبر و جبر (علم سرّی) هم در رابطه با نام مُغ است:

गभीर adj. gabhira (gabhara) secret, deep

معنی گیزین کیسی (قزوین) و آندیرپاتیانو (سیادن، تاکستان) و سپردا (سهرورد) و خارخار (دیواندره):

نام دژ مادی که به صورت گیزین کیسی آمده به شکل گسین-کسی به معنی جای علوفه و غذا (گَسَ-یئونَ، قزوین) است. نام آندیرپاتیانو به معنی دژ نیرومند یادآور سیادن (قلعهٔ با شکوه و نیرومند، تاکستان) است. محل آندیرپاتیانو را در سمت قزوین و شمال شرق سپردا (سا- پرده، دارای گل و گیاه، سهرورد) دانسته اند که اینها خود در شرق خارخار (دژ سترگ، دیواندره، پایگاه آشوریان در خاک ماد) قرار داشته اند:

घास m. ghAsa meadow or pasture grass, food

क्षय m. kshaya abode

अण्डीर m. aNDira strong

Patiano: the place of the fortress

सहीयस् adj. sahiya[s] more mighty or powerful

dana: keeping place

در لشکرکشی سارگون دوم به نواحی رودک سفلی (قره سو) و رودک علیا (قیزیل اوزن) از نواحی سانگی بوتی، اوریاکا، سیگریس، سپردا، اوپاریا و دژهای کیشّلو، کیندائو، آنزاری و بیت باگای/بیت ایشتار نام برده شده است که به ترتیب با تاکستان، ارداق، سجاس، سهرورد، ابهر و روستاهای جوشقان، غرق آباد (کرگاوا)، رازقان و بوئین زهرا/اشتهارد همخوانی دارند.

دو دژ گیزیل بوندایی کیت پات و آپپاتار در مرز پارسوا با روستاهای قهورد و بابارشانی کنونی مطابقت می نمایند.

نامهای باستانی مناطقی در سمت همدان و کرمانشاهان:

در مسیر لشکرکشی تیگلت پیلسر پادشاه آشور در ماد، جایی از بیت کاپسی (ملایر)، آرنزیاش (ازندریان)، کیشه سو (همدان)، آرازیاش (اسد آباد)، سومورزو (سنقر) و بیت همبان (کرمانشاهان) یاد شده است.

محل دژهای مادی سیبار و سیبور در لشکرکشی های آشوریان:

دژ مادی سیبار که در ناحیهٔ گیزیل بوندا (قیزیل اوزن)- سپردا بوده با سهرورد همخوانی دارد.

دژ نیسا که به همراه گیزین کیسی (قزوین) نام برده شده است با قصبهٔ نهاوند قزوین (خرمدشت) مطابقت می نماید و این به غیر از نیسای بزرگ یعنی نهاوند جنوب همدان بوده است. دژ سیبور که بعد از این دو یاد شده با اسفرورین مطابقت دارد. به نظر می رسد که نام باستانی سامن نیز سیبور بوده است.

محله‍ای مسیر لشکرکشی سارگون دوم آشوری به نواحی شرقی ایالت رغه (ری):

سارگون دوم در لشکرکشی به این سوی که در سال ۷۱۳ پیش از میلاد صورت گرفت، نواحی زیر را بر شمرده است که با محلهای محتمل آنها از این قرار است:

اوریاکی (پارچین)، ریمانوتی (رودهن)، اوپورئی (مکان بالایی، لواسان)، اودائوئه (آردینه)، بوستیس (بومهن)، آگازی (آبسرد)، آمباندا (آبعلی)، دانانو (دماوند) و سرزمین آریبی شرق (صحرا نشینان شرقی) که بعداً آپیان نویسندۀ رومی از وجود ایشان در سمت سمنان خبر داده است.

نام نواحی قم و کاشان در کتیبه های آشوری:

کتیبه ای از بر لوح گلین از نمرود به تاریخ ۷۲۸ ق.م باقی است که چنین اطلاعاتی (با مناطق قابل قیاس آنها) از نواحی ری و کاشان به ما میدهد. اوریمزان (محل ور[=دژ] بزرگ، ورامین)، رئوسان (منطقهٔ چشمهٔ باشکوه، ری)، نیپاریا (منطقه دارای آب انبار، قم)، بیت ساگبات (دژ سنگی، کاشان)، سیلخازی یا دژ بابلیان (سیالک)، روآ (راوند، قبل از کویر نمک)، اوشکاکانا (مشکات)، شیکراکی (شجاع آباد) و سرزمین طلا (مشهد اردهال).

نامهای باستانی مناطقی در ماد در کتیبه های آشوری:

گیزین کیسی (قزوین)، بوستوس (دارای چشمهٔ آبگرم، تفرش)، نیپاریا (دارای پناهگاههای زیر زمینی، تهران)، رئوسان (محل با شکوه، ری)، اوریمزان (قلعه ایرج)، اورننا (ورامین)، روآ (راوند)، خروسنی (هرسین)، بیت کاپسی (ملایر)، تادی روتا (تویسرکان)، نیروتاکتا (نمازگاه)، سیبور (سامن)، نیشا (نیسا، نهاوند) و آریارمی (تپه گیان)، ساکسوکنو (صحنه)، کارزیبرا (توره)، گوکی ننا (خمین)، آراکوتو (دلیجان)، بیت ساگبات (کاشان)، سیلخازی (تپه سیلک).

معنی تادی روتا (تویسرکان):

این نام را می توان دارای رود تند روان (تاتی-روت، خارا-چای) معنی نمود. نام رودخانهٔ تاتائو (تند روان کوچک) در میاندوآب که در مقابل نام جیغاتو (ویتنگو هئیتی اوستا، رودخانهٔ گستردهٔ تند روان) است، در رابطه با آن است.

موقعیت ایالت بیت کاری:

ایالت موسوم به بیت کاری (کلنی مهاجران) که مرکز آن دژ کارکاشی (کلنی کاسیان) بود، در ناحیهٔ کاشان (پارتوکا، سرزمین کنار چشمه) قرار داشت. منزلگاه کاسیان، دژ بابلیان و دژ سیلخازی به احتمال قوی همان کاشان و تپه سیلک بوده‌ اند. این ولایت در یکی از نقاط جنوب غربی خاک ماد قرار داشت. در اوستا خشتریته کیکاوس (پادشاه نیرومند سرزمین کنار چشمه ها) در کنار کوه ارزیفیه (کرکس) بر الهه آناهیتا فدیه می آورد که بر دیوان (آشوریان) پیروز گردد. وی مطابق خشتریتی پادشاه ماد است که از مقابل اسرحدون پادشاه آشور به شهر آمل مازندران پناه برد ولی در آغاز حکومت آشوربانیپال در کنار حصار این شهر و به یاری آترادات پیشوای آماردان (رستم هفتخوان مازندران) بر لشکریان آشوری به رهبری رئیس رئیسان شانابوشو پیروز شد و ماد مستقل گردید. سه مرکز سوق الجیشی ماد باستان، کار کاشی (کاشان)، کیشه سو (همدان) و خارخار (دیواندره) بوده اند. دو شهر اخیر را آشوریان پایگاه نظامی خود در خاک ماد قرار داده بودند. دژ تو در توی کیشه سو (همدان) تنها در عهد کیاخسار (کیخسرو) به تصرف مادها در آمد و به پایتختی بر گزیده شد.

ملحقات:

نام دژ باستانی مادی آندیرپاتیانو که در سمت زنجان بوده است در نام روستاهای همجوار اندباد علیا و اندآباد سفلی در استان زنجان زنده مانده است.

دژ باستانی سیبور نامی در سمت بین زنجان (کار زینو) و قزوین (گیزین کیسی) بوده یاد آور سیادن (تاکستان) است. این به غیر سیبور سمت نهاوند (نیسایه) بوده است که با سامن همخوانی دارد.

محل دژهای مادی سیبار و سیبور در لشکرکشی های آشوریان

دژ مادی سیبار که در ناحیهٔ گیزیل بوندا (قیزیل اوزن)- سپردا بوده با سهرورد همخوانی دارد.

دژ نیسا که به همراه گیزین کیسی (قزوین) نام برده شده است با قصبهٔ نهاوند قزوین (خرمدشت) مطابقت می نماید و این به غیر از نیسای بزرگ یعنی نهاوند جنوب همدان بوده است. دژ سیبور که بعد از این دو یاد شده با اسفرورین مطابقت دارد.

بررسی محل برخی نواحی ماد بزرگ در لشکرکشی های آشوریان

در سمت کار زینوی باستانی (زنجان) و آندیر پاتیانو (تاکستان) از کنزاباکانی (گنج نگهداری اموال) یاد شده است که مطابق صائین قلعهٔ سمت این نواحی (قلعهٔ نگهداری اموال) است. بیت ایشتار این سمت یاد آور اشتهارد و بوئین زهرا است. بیت تازاکی مطابق طراز ناهید، بیت زاکروتی یاد آور زرند/زاویه و بیت سانگی مطابق ساوه و منطقهٔ مادهای نیرومند مطابق ناحیهٔ ری است. نیروتاکتا، بیت ایشتار و بیت کاپسی این سمت یاد آور سامن، اشترینان و ملایر هستند.

لشکریان آشوری از طریق بیت زوالزاش (شویشه) و بیت ماتّی (مریوان) به درهٔ دیاله بر گشته اند.

نامهای ماد و مُغ مرتبط می نمایند

نامهای ماد (دانا) و مُغ (دانای علوم سرّی، گَبر) مرتبط به نظر می رسند. لذا بی جهت نیست که کتیبه های آشوری نام منطقهٔ مُغ نشین رغه (ری) را ناحیهٔ مادهای مقتدر شمرده اند و در فارسی و پهلوی و اوستایی «گ» بدل از «ذ» و «ز» آید:

آگر = آذر

تذرگ = تگرگ

تیگرَ = تیز मेध्य adj. medhya wise

मग m. maga magician

magi (n.)

c. 1200, "skilled magicians, astrologers," from Latin magi, plural of magus "magician, learned magician," from Greek magos, a word used for the Persian learned and priestly class as portrayed in the Bible (said by ancient historians to have been originally the name of a Median tribe), from Old Persian magush "magician" (see magic). Also, in Christian history, the "wise men" who, according to Matthew, came from the east to Jerusalem to do homage to the newborn Christ (late 14c.)

واژه های گَبر و جبر (علم سرّی) هم در رابطه با نام مُغ است:

गभीर adj. gabhira (gabhara) secret, deep

معنی گیزین کیسی (قزوین) و آندیرپاتیانو (سیادن، تاکستان) و سپردا (سهرورد) و خارخار (دیواندره)

نام دژ مادی که به صورت گیزین کیسی آمده به شکل گسین-کسی به معنی جای علوفه و غذا (گَسَ-یئونَ، قزوین) است. نام آندیرپاتیانو به معنی دژ نیرومند یادآور سیادن (قلعهٔ با شکوه و نیرومند، تاکستان) است. محل آندیرپاتیانو را در سمت قزوین و شمال شرق سپردا (سا- پرده، دارای گل و گیاه، سهرورد) دانسته اند که اینها خود در شرق خارخار (دژ سترگ، دیواندره، پایگاه آشوریان در خاک ماد) قرار داشته اند:

घास m. ghAsa meadow or pasture grass, food

क्षय m. kshaya abode

अण्डीर m. aNDira strong

Patiano: the place of the fortress

सहीयस् adj. sahiya[s] more mighty or powerful

dana: keeping place

در لشکرکشی سارگون دوم به نواحی رودک سفلی (قره سو) و رودک علیا (قیزیل اوزن) از نواحی سانگی بوتی، اوریاکا، سیگریس، سپردا، اوپاریا و دژهای کیشّلو، کیندائو، آنزاری و بیت باگای/بیت ایشتار نام برده شده است که به ترتیب با تاکستان، ارداق، سجاس، سهرورد، ابهر و روستاهای جوشقان، غرق آباد (کرگاوا)، رازقان و بوئین زهرا همخوانی دارند. دو دژ گیزیل بوندایی کیت پات و آپپاتار در مرز پارسوا با روستاهای قهورد و بابارشانی کنونی مطابقت می نمایند.

محل کوه پرگا و اووادی چایا

مجتبی دورودی، اووادی چایا (محل دارای پناهگاه) و کوه پرگای آن سمت (محل بلند) را که پناهگاه مخالفین وهیزداته بردیه، حاکم نیمهٔ شرقی متصرفات کوروش و کمبوجیه بود، همان کوه سخت گذر شهرک اَبَرج و شهرک اَبَرج (شهر جایگاه بلند) مطابق دانسته است. نام کوه ابَرج با پرگا (جایگاه بلند) همخوانی دارد ولی محل اعدام وهیزداته بردیه یعنی اووادی چایا (محل دژ) در آن سمت با ورهشی (محل دژ، مرودشت، دارای دژ گرداگرد) همخوانی دارد:

पर adj. para highest

गय m. gaya house, place

uvadi: place

छाय n. chAya shelter

محل در گیری قبلی وهیزداته بردیه با مخالفین (هواداران داریوش) یعنی رخه نیز در آن حوالی بوده و با رامجرد حالیه مطابقت دارد. در رابطه با وهیزداته بردیه همچنین از شهر ائوتیایی (هرمزگانی) تاراوا (محل درخت) در سمت پارس نام برده شده که یاد آور بندر طاهری است. در ارتباط با قیامی دیگر علیه داریوش از سرکشی مرتیا در خوزستان یاد گردیده که از شهر کوگاناکا (محل ذخیرهٔ آب باران) بین پارس و خوزستان بوده است. نام و نشان این شهر یاد آور بندر گناوه (محل آب انبار) است.

بندر معشور (مهی-شور، دارای زمین شوره زاری) همان ماهی روبان است

نامهای ماهی روبان و مئشور (مهی-شور) و ماچول آن جملگی به معنی دارای زمین شوره زاری است که ویژگی این شهر است:

मही f. mahi earth

लवण adj. lavaNa (rovan) salty

मही f. mahi earth

स्थूल n. sthUla sour [milk]

اتیمولوژی جهیکا

این واژهٔ اوستایی به معنی زن فاسد ترکیب جیه (زن) و اَکَ (بَد، گناهکار) به نظر می رسد:

जाया f. jAyA woman

aka (अक):—(kaḥ) 1. m. sin.

مشتبه شدن هروم (بردعه) با بُرزومی (بُرج جنگ گرجستان)

نظامی گنجوی در شرف‌نامه نام کهن شهر بردعه را هروم (دژ) آورده‌است:

هرومش لقب بود از آغاز کا

ر

کنون بردعش خواند آموزگار

هرودوت و استرابون خبر می دهند که سکاها/گرگرها با آمازونها در آمیختند و از آنها مردمی به نام سئورومات/ماساگت پدید آمد. طبق شواهد تاریخی و باستانشناسی سکاها (ساکنین غالب نقاط شمال شرقی ارس) و ماساگتها (در اطراف رود سمور) در اران حضور داشته اند. اما موضوع آمازونها (زنان زیبا و جنگاور) کمی پیچیده است. ایشان از سویی با خود ماساگتهای مادر سالار و از سوی دیگر با گُرجیها (مردم زیبا) مطابقت می نمایند. لذا اگر در اینجا بردعه (پرتَوَ، نیرومند)/هروم شهر زنان شاهنامه را به جای شهر بُرزومی گرجستان بگیریم موضوع آمازونهای هروم شاهنامه حل میگردد:

[سکندر] همی رفت با نامداران روم

بدان شارستان شد که خوانی هروم

که آن شهر یکسر زنان داشتند

کسی را در آن شهر نگذاشتند

سوی راست پستان چو آن زنان

بسان یکی نار بر پرنیان

سوی چپ به کردار جوینده مرد

که جوشن بپوشد به روز نبرد

چو آمد به نزدیک شهر هروم

سرافراز با نامداران روم

معانی اصلی بُت

بُت در سنسکریت به معانی شبیه هر چیز باشنده و روح است:

भूत adj. bhUta being or being like anything, spirit.

معنی ایدول لاتین و دِوَ سنسکریت نیز در این رابطه است:

देव m. deva idol

idol (n.)

mid-13c., "image of a deity as an object of (pagan) worship," from Old French idole "idol, graven image, pagan god" (11c.), from Latin idolum "image (mental or physical), form," especially "apparition, ghost," but used in Church Latin for "false god, image of a pagan deity as an object of worship." This is from Greek eidōlon "mental image, apparition, phantom," also "material image, statue," in Ecclesiastical Greek," a pagan idol," from eidos "form, shape; likeness, resemblance".

مطابقت تاتها و طالشی ها با گاردمانها

موسی خورنی مورخ ارمنی عهد ساسانی اخلاف اران (مردم پرستندهٔ آتش اجاق خانوادگی) را سه قوم اوتی (منسوب به آتش)، گاردمان (رعایای کوهستانی) و گرگر (اسکیت، ملت جام) معرفی می نماید که از این میان اوتیها و گرگرها مطابق منابع یونانی و رومی از سکاها بوده اند و گاردمانها (رعایای کوهستانی) که از سکاها نبوده اند با تاتها (تاو-ت ها یعنی مردمان کوهستانی) و طالشی ها (اخلاف کادوسی ها/کاسپی ها، گرامی دارندگان سگان) مطابقت دارند که در شاهنامه تحت عنوان کاتوزیان رعایای کوه نشین معرفی شده اند:

گروهی که کاتوزیان خوانیش

به رسم پرستندگان دانیش

جدا کردشان از میان گروه

پرستنده را جایگه کرد کوه

مویز به معنی میوهٔ خشک شده است

मीवति {मीव्} verb mivati {miv} grow fat or corpulent

व्युषति{व्युष्} verb vyuSati[vyuS] burn

مویز. [م َ] (اِ) ممیز. میویز. سکج. کشمش. زبیب. مامیچ. انگور خشک. (یادداشت مؤلف). میمیز. (برهان). قسمی است کلان از انگور که خشک کرده نگاه دارند. مردم عام آن را منقی گویند و به هندی داکهه ۞ نامند.

معنی نامهای تَبرستان (تپورستان) و تَبَسران (تبر سران)

این نامها اشاره به توتم قومی بُز آنان به نظر می رسد: در افسانه های مازندرانی از بُز دیوها (بُز خدایان) صحبت میشود که به طور گروهی زندگی میکنند و دارای نظام زن سالار هستند که این مطابق استرابون ویژگی تپوری ها (تبری) ها است:

तभ m. tabha he-goat

र adj. ra possessing

بر این اساس خود نام مزنی دیوهای اوستا هم مترادف با تبری ها به معنی بُز خدایگان به نظر می رسد:

मेध्य m. medhya goat

نظر به جام باستانی موسوم به افسانهٔ زندگی بزکوهی تپه مارلیک که در آن زندگی بزکوهی از آغاز تا پایان به تصویر کشیده شده، منظور از بُز خدایگانی این نواحی بزکوهی بوده است.

معنی فرّ و خورنه و خوان هفتخوان

فرّ و خورنه (نیروی شکوهمند رهبری) و خوان (خوَن، درخشان) در فرهنگ ایرانی اشاره به نیروی شکوهمند رهبری ایزدی داشته اند که در عیلام کیتن خوانده میشده و خومبابای عیلامی صاحب هفت کیتن به شمار می رفته است. از ایشان به صور کیدینو و مِلِمو به اکدی ها و آشوریها رسیده بوده است:

kidinnu

[Religion]:

divine protection

melemmu [ME.LÁM:] (n.)

[Religion]:

fearsome radiance, aura.

نامهای کهن اهواز و خرمشهر و آبادان

مطابقت ورنهٔ اوستایی (نام خوزستان) و تاریانه با اهواز:

نام تاریانه که کشتی نئارخوس دریاسالار اسکندر در آنجا لنگر انداخت به شکل اوستایی تَرِ-یَئونه به معنی محل پل و گذرگاه مطابق ورنه و اَه-وَذ (اهواز) سنسکریت و اوستایی به معانی محل پل و گذرگاه است:

वरण m. varaNa bridge

ah: to be

vadh: passing

مطابقت اگینیس باستانی با خرمشهر (محمره) و آپفاتان با آبادان:

نام اگینیس که استرابون از وجود آن در خوزستان نام برده در معنی اوستایی سرخ با خرمشهر (محمره، سرخ) همخوانی دارد.

ظاهراً نام شهرهای خرمشهر و آبادان (آپفاتان خبر آمیانوس مارسلینوس [محل محافظت شده با آب رودخانه] و آرپاتان بطلمیوس یعنی محل محافظت شده) در نقشه های بطلمیوسی تحت نامهای گران (داغ و سرخ و گرم) و خاراکس (هارا-خش، محل محافظت شده) در دو محل نسبتاً دور از هم رسم گردیده اند:

आपया f. ApayA river

padana: protected

आर्पयति{आर्} verb caus. Arpayati[Ar] settle

padana: protected

घृण m. ghRNa heat

نام کهن رود کارون در رابطه با آنها موسائوس (عالی، اروند) آمده است که مطابق نام کهن اولائوس رود کارون است:

मुष् adj. muS excelling

در لشکرکشی سپاه آشوربانیپال به جنوب خوزستان از شهرهای آرامی نشین هایاوسی (هویزه)، گاتودو (؟) و دائه با (؟) و غیره نام برده شده است.

فرهنگ در اوستایی و سنسکریت به معنی دستور العمل عالی است

فرهنگ در اوستایی و سنسکریت به معنی دستور العمل عالی است:

Pra (प्र):—— a Sanskrit prefix imparting the meanings of before; forward; in front; on; forth; away; excessively, eminently, excellently, very much.

सङ्घ m. sangha (hanga) instruction

محلهای مسیر لشکرکشی سارگون دوم آشوری به نواحی شرقی ایالت رغه (ری)

سارگون دوم در لشکرکشی به این سوی که در سال ۷۱۳ پیش از میلاد صورت گرفت، نواحی زیر را بر شمرده است که با محلهای محتمل آنها از این قرار است:

اوریاکی (پارچین)، ریمانوتی (رودهن)، اوپورئی (مکان بالایی، لواسان)، اودائوئه (آردینه)، بوستیس (بومهن)، آگازی (آبسرد)، آمباندا (آبعلی)، دانانو (دماوند) و سرزمین آریبی شرق (صحرا نشینان شرقی) که بعداً آپیان نویسندۀ رومی از وجود ایشان در سمت سمنان خبر داده است.

اوشکاکان (وشکاکان) و شیکراکی لشکرکشی های آشوریان در مجاورت جنوب غربی دریاچهٔ قم با روستاهای مشکات و شجاع آباد همخوانی دارند.

معنی نام سپیتمه (داماد و ولیعهد آستیاگ):

نام سپیتمه که به صورت سپیتمان عنوان خاندان زرتشت سپیتمان می باشد، به شکل سپیتَ-تمه به معنی بسیار ثروتمند است:

स्फीत adj. sphita rich

तम ind. tama in a high degree, much

سپیتمه به صورت سپیت-دمه معنی سفید رخسار میدهد.

نامهای باستانی مناطقی در ماد در کتیبه های آشوری

گیزین کیسی (قزوین)، بوستوس (دارای چشمهٔ آبگرم، تفرش)، نیپاریا (دارای پناهگاههای زیر زمینی، تهران)، رئوسان (محل با شکوه، ری)، اوریمزان (قلعه ایرج)، اورننا (ورامین)، روآ (راوند)، خروسنی (هرسین)، سیبور (سامن)، تادی روتا (توره)، نیشا (نیسا، نهاوند) و آریارمی (تپه گیان).

معنی تادی روتا (توره) این نام را می توان دارای رود تند روان (تاتی-روت، خارا-چای) معنی نمود. نام رودخانهٔ تاتائو (تند روان کوچک) در میاندوآب که در مقابل نام جیغاتو (ویتنگو هئیتی اوستا، رودخانهٔ گستردهٔ تند روان) است، در رابطه با آن است.

محل دژهای ماننایی شوردیره، آلابریا، کارالا و بوشتو

نام و نشان دژ ماننایی شوردیره (شیمری خادیر) یاد آور سلدوز (نقده) است. قلاع باستانی ماننایی آلابریا و کارالا در جنوب غربی ماننا با روستاهای کنونی آلاوان و کاولان در شمال سردشت مطابقت می نمایند. خود سردشت در سمت محل دژی باستانی ماننایی به نام بوشتو است که در مجاورت پارسوا (استان کردستان) و آشور قرار داشته است.

نامهای مناطق نهاوند و خرم آباد در کتیبهٔ شیلخاک اینشوشیناک

در گروه چهارم، نام شهرهای بیت ریه هاپی (خانهٔ شبان بزرگ، آریارمی، تپه کیان/گیان نهاوند)، بیت ایشتار (الشتر)، هوراتو (خارتیش، خرم آباد) و شاپورنا مشهوم (از آن پشتیبان خدا، شاپورخاست، چغلوندی) و بیت ریتوتی بزرگ و کوچک دیده میشود که این آخری را می توان در معنی محل رودخانه ها متعلق به دورود دانست:

ऋत n. rita water

ترکیب دو- ریتوتی (دو محل بین رودخانه ها) جلب توجه می نماید.

در مورد مطابقت چغلوندی با شاپورنا مشهوم (از آن پشتیبان خدا، شاپورخاست) گفتنی است: چغا و چغل به معنی عبادتگاه از واژه های اوستایی چَگ و چَگِذَ به معنی دعا و خواهش و آرزو گرفته شده اند و زنبیل به معنی سنسکریتی پشتیبان است. بنابراین چغلوندی و چغازنبیل به معنی عبادتگاه و عبادتگاه پشتیبانی کننده بوده اند:

सम्पालयति{सम्पाल्} verb sampAlayati [sampAl] protect

نظری نو در بارهٔ معنی نامهای کهن شیراز

مطابقت آربوای نقشه های بطلمیوسی با شیراز:

نام شیراز (شی-راز، محل با شکوه) مطابق آربوای نقشه های بطلمیوسی (مسکن رسا) به نظر می رسد:

آر- بوا به معنی اوستایی آن رسا باشنده (با شکوه) مترادف شیراز است.

Ara: perfection

bava: being

shi: place

राढा f. rADhA splendour

نام باستانی شیریکوم را نیز که یاد آور شیراز هست می توان جای محترم و با شکوه گرفت:

shi: place

ऋचति{ऋच्} verb 6 richati[rich] honor

نام تیرازیش گل نبشته های هخامنشی را هم که با شیراز مطابقت داده شده می توان به صورت تَیَ-راذ-ایش به معنی دارای پناهگاه با شکوه معنی کرد.

واژهٔ بوتهٔ فارسی با wood زبانهای ژرمن مرتبط می نماید

چون حلقه واسط آنها نام سکایی بودین (منسوبین به جنگل) است که نام سکایی روسها (مردم بیشه ها) بوده است. هرودوت نام سکایی دیگر آنها تراسپیان آورده که آن هم به جنگلی هست:

त्रस n. trasa wood, forest

bha (भ). to be, exist

buta:

From Middle Persian *bōdag. Compare Classical Syriac ܒܘܕܩܐ (būdqā, “crucible”), Middle Armenian բութակ (butʻak), and possibly via Semitic from Old Iranian also Ancient Greek βοῦτ(τ)ις (boût(t)is), βυτίνη (butínē), πυτίνη (putínē).

wood:

Old English wudu, earlier widu "tree, trees collectively, forest, grove; the substance of which trees are made," from Proto-Germanic *widu- (source also of Old Norse viðr, Danish and Swedish ved "tree, wood," Old High German witu "wood"), from PIE *widhu- "tree, wood" (source also of Welsh gwydd "trees," Gaelic fiodh- "wood, timber," Old Irish fid "tree, wood").

هرودوت بودین های جنگلی را سرخ مو معرفی کرده است. نام روس را هم به معنی سرخ مو گرفته اند: چون طبق نظری نام روس از اصطلاح * roud-s-ь (از ریشه *rъd-/ *roud-/ *rуd-) در زبان نیااسلاوی برگرفته شده‌است که به معنی رنگ سرخ (مو) است و با vörös مجاری (سرخ مو) مرتبط است.

دو معنی ژرمنی و روسی واژهٔ روس، قایقران و مردم بیشه هستند. به نظر می رسد این هر سه معنی روس در جا افتادن و عمومیت و رسمیت یافتن واژهٔ روس دخیل بوده اند. در کنار بودین های بومی اوکراین، مردم باستانی حاکم در اوکراین یعنی گلونها (ارابه سواران) سکایی بوده اند.