معنی لفظی محتمل زار بلاغ، ساوجبلاغ و قره بلاغ

نام محل باستانی اطراف قم یعنی زار بلاغ یا زال بلاغ را نیمه فارسی و نیمه ترکی به معنی چشمه زرین (ساری بُلاغ) گرفته اند؛ ولی به نظر من معنی تمام فارسی زر- بل-اک یا زال-بل-اک علی القاعده از ریشه زَرَ -وَرَ-اک "پناهگاه قدیمی" بیشتر محتمل است. گر چه احتمال ریشه بُلاغ از ریشه بیلا-ک سانسکریت به معنی دارای غار و سوراخ هم جای تأمل دارد. ولی چیزی از دور و از نزدیک آن دیده میشود همان "پناهگاه قدیمی" است. جزء بل مربوط به بلاغ در نام اساطیری قلعه بذ خرمدینان (محل نگهبانی) یعنی چملی بل کوراوغلو(دژ مه آلود) دیده میشود.

از اینجا به یک نتیجه مهمی می رسیم و آن اینکه شهرها و روستاهای ساوجبلاغ و قره بلاغ نام ایران ترکی شده نامهای پهلوی ساوگ-ور-اک (ساوج-بل-اخ، یعنی دژ محل خراج) و کارا-ور-اک (کارا-بل-اخ، یعنی دژ سترگ) هستند.

در لغت نامه دهخدا حدود 30 روستای قره بلاغ نام نواحی غرب ایران اسم برده شده است که کثرت آنها اشاره به معنی پهلوی "دژ سترگ" باستانی آنها دارد. ولی از این میان نام قره بلاغ عزیز من (روستای مادریم در شرق شهرستان مراغه) از قلم افتاده است.