نامهای باستانی نقش رستم

ظاهراً محققین و باستانشناسان نام باستانی نقش رستم را کشف نکرده اند. ولی نام کوه آرکادریش کتیبه بیستون که به لغت سانسکریت و اوستایی به صورت آرکاتی-ریش به معنی "بریده شده به شکل اشعۀ خورشید" است به وضوح نشانگرهمان کوهی است که دخمه های صلیبی نقش رستم بر آن حفاری شده اند. بر این اساس شهر یا قصبه آن مکان همان است که به اسامی پئیشیااُوادا (آبادی پیشین و جلوی) و نشیرمنو (نسیرمنو، جایگاه واقع در سایه) و اُوادی چایا (به پارسی و سانسکریتی یعنی آبادی واقع در سایه) و مَته سئیش (متَ-سائیش، با سایه) از آن به مناسبتهای مختلف اسم برده شده است. لابد نام پئیشیا اُوادا (آبادی پیشین) در نقطه مقابل نام شهر همسایه اش پاسارگاد (به پهلوی آذری به صورت پَسَرکد یعنی قصبۀ پشت سری) قرار داشته است.

جالب است که آلتهایم نام پیشیااوادا را به صورت پیشیاهووادا به معنی خانه نوشتن میگیرد (پیشیا=نوشتن وهووادا =خانه). نظر به نام قدیمی دژ نبشت نقش رستم، چنانکه آلتهایم دریافته پیشیااوادا به معنی جایگاه نوشتن هم مفهوم میشده است.در واقع واژۀ پیش در پئیشیا اُوادا در اوستا مترادف با ریش در ارکدریش یعنی زخمی کردن و خراشیدن اشاره به نوشتن به روش نقر و ایجاد نقش و نگار حفاری شده دارد.

دژ نبشت پارس (نقش رستم)- که طبق کتاب دینکرد محل نگهداری اوستا در عهد ویشتاسپ- وجه اشتقاق مشابهی با پشیاهووادای آلتهایم داشته است، اگر منظور پیشیا هووادا همان دژ نبشت باشد مطلب از منظر پیدایی خط آرامی پهلوی اوستا قابل توجه میگردد. اگر دینداران در این باب اغراق نکرده باشند؛ چه نام سپنداته و وویشتاسپ هم که در رابطه با گسترش آیین مزدایی و نهادن اوستا در دژ نبشت می باشند با سپنداته- گائوماته مغ (یا به قول هرتسفلد داریوش) و ویشتاسپ هخامنشی (ویشتاسپ نوذری) مطابق هستند.