معنی ایرانی و اورارتویی نام شهر ایروان

نظر به جزء وان که به صورت پسوند مکان در نامهای ایرانی شهرهای اران (جمهوری آذربایجان)، نظیر شروان (محل شاه یا شیر) و نخجوان (محل نخجیر یا کاروان سرا) وجود دارد، می توان نام ایروان را مرکب از کلمه اوستایی ایرَ (سپاه، ارتش) و همین پسوند مکان مرسوم آن منطقه یعنی وان گرفت. جالب است که نام ارمنی کاراحانک (به ارمنی یعنی معدن و محل صخره) نام یکی از بخشهای شهر ایروان را هم می توان به لغت پهلوی به معنی محل سپاهیان گرفت. گرچه در تحقیقات قرن اخیراین نام را در ارمنی به معنی معدن صخره گرفته و آن را با نام ترکی دمیر بولاغ آنجا (به معنی مرکز آهنین و یا چشمه آهنین) معادل گرفته اند. ولی به نظر می رسد این دو نام هم در واقع اشاره به محل اقامت سپاهیان جوش پوش در آنجا یا خود دژ نظامی آن بوده است نه اشاره به سنگ معدن یا چشمه شور یا آهکی مفروض آنجا. گفته میشود ایروان در عهد اوراتویی دژ نظامی به نام اربونی (اره-بونی) بوده است. در این صورت به نظر می رسد هیئت ایرانی این شهر از تصحیف و تلخیص همین نام اورارتویی پدید آمده است که خود به معنی دژ مردم جنگجو و ارتشی است. اما خود نام اورارتویی اربونی می توانست در زبان مادی (اوستایی)به معنی محل زندگی سپاهیان گرفته شود یعنی مرکب از ار (ایر=سپاه) و بونی (محل بودن) یعنی ایروان در اصل ترجمه ایرانی نام اربونی اورارتویی است نه تصحیف آن.

در خود زبان ارمنی، ایروان به معنی محل کالا است.