اشتباه یکی گرفتن گشتاسپ کیانی و گشتاسپ نوذری (هخامنشی) در روایات زرتشتی

سید مجتبی آقایی در مقاله اش زمان ظهور زرتشت از نگاهي ديگر در باب مرتبط شدن گشتاسپ نوذری یا کیانی که در روایات زرتشتی فرد واحدی به شمار رفته اند، می آورد: "يکي از جالب توجه ترين صورتهاي پافشاري بر روايت سنتي را مي توان در آثار برخي زرتشت شناساني يافت که نه تنها درباره صحت و سقم روايت مذکور بحث چنداني ندارند، بلکه سعي کرده اند به مدد خيالبافي، کاستيهاي تاريخي آن را جبران کنند و بر شاخ و برگ آن بيفزايند. به عنوان مثال مي توان از «اومستد»نام برد که در کتاب خود، از گفت و گوي داريوش جوان با زرتشت در بارگاه گشتاسب و از همراهي اين دو، سخنها گفته است. 23 اما مورد جالب تر، کتاب زرتشت و جهان او اثر «هرتسفلد» است که به راستي حيرت آور است. او در قالب روايت سنتي چنان پيش مي رود که زرتشت را پسر اژي دهاگه (ضحاک، آستياگ مادي) مي شمرد و گمان مي برد که او به دليل مبارزات سياسي اش توسط «گئومات مغ » (بردياي دروغين) محاکمه و به طوس، محل حکفرمايي گشتاسب، تبعيد مي شود، که در آنجا مورد استقبال گشتاسب و پسرش داريوش قرار مي گيرد! به اين ترتيب، داريوش اول و پدرش منجي بزرگ زرتشتي گري مي شوند. 24(دوشن گیمن)".

روایات زرتشتی این دو گشتاسپ معاصر مخاصم و معاند را که یکی که همانا مگابرن نواده دختری آستیاگ و پسر سپیتمه و برادر زریادر (زریر، سپیتاک) بوده و دیگری همان گشتاسپ هخامنشی پدر داریوش است با هم یکی گرفته و تاریخ آن ها را مشتبه ساخته اند. در واقع نقل قول دوشن گیمن از هرتسفلد حاوی اشتباهی است و آن اینکه زرتشت (زریادر، سپیتاک)نه پسر آستیاگ (اژیدهاکه)بلکه نواده دختری او یعنی پسر ملکه آمیتیدا و سپیتمه (داماد و ولیعهد آستیاگ) بوده و در عهد کوروش به فرمانروایی دربیکان سمت بلخ بر گماشته شده بود. کتسیاس جای دیگر می گوید حاکم بلخ در این عهد سپنداته (گائوماته بردیه) پسر آمیتیدا و پسر [خوانده]کوروش بوده است. یعنی گائوماته بردیه پسر سپیتمه و حاکم بلخ بوده لذااین حاکم روحانی عدالتخواه خود همان زرتشت سپیتمان بوده است. ایرانشناسان این پیچیدگی روایات ایرانی منسوب به زرتشت را در نیافته و در نتیجه از شناسایی زرتشت تاریخی و زمان و مکان وی عاجز مانده اند.