توضیحاتی در باب نامهای قدیمی مراغه و جغرافیای تاریخی آن

امدادها رود (ام-دادها- رود) و افرازها- رود به ترتیب به معنی دارای رود نیرومند و رود گسترده هستند. مرآوا یعنی صورت اصلی نام مراغه نیز که کسروی دریافته در اصل به معنی دارای آب فراوان است که کسروی به خطا آن را محل مارها یا مادها معنی می نماید. جزء مر در نام مرگور (مر-گاو- ور= دارنده گاوان زیاد) در مقابل ترگور (تر-گاو-ور= دارنده گاوان کم) به همین معنی زیاد و فراوان است. کتاب پهلوی شهرستانهای ایران نام مراغه را آموی یا آمل (به هر دو خوانش به معنی منسوب به آب نیرومند) آورده و آنجا را زادگاه زرتشت شمرده است. نام مارگیانه (=محل جنگجویان)که بطلمیوس آن را به دریاچه ارومیه اطلاق کرده در اصل نه خود نام مراغه بلکه شهر بزرگ جوار شرقی آن یعنی گزنا (جزنگ= محل جنگجویان) بوده که محل قرار گرفتن آتشکده آذرگنسب بوده است و اکنون جای آن را باغهای انگور و سیب کاراجیک (جایگاه جنگجویان) گرفته است. ولی منابع پهلوی دیگر روستای زادگاه زرتشت را هاراک (محل نگهبانی) و روستای واقع در پیچ رود دارجا (شاخه رود دائیتی= موردی چای) ذکر کرده اند که به ترتیب با روستاهای هرق و مغانجیق (جایگاه مغان) در شرق مراغه مطابقت دارند. یاقوت حموی علاوه بر گزنا (جزنق)، شیز (تخت سلیمان یا شیچیکان= روستای چیکان مراغه) و هروم (ارومیه، در اصل هرق مراغه) را نیز مکانهای محتمل زادگاه زرتشت شمرده است. این منطقه را به علت زادگاه زرتشت بودن و مرکز مغان بودن در عهد ساسانی آریاویج یعنی ایران اصلی می نامیدند که ایرانشناسان در مورد قدمت و بزرگی آن اغراق کرده و آن را بر خلاف کتب پهلوی که مکان آن را با کوه سهند و رود دائیتی پیوند داده اند، به سبب توصیف سرمای شدید آن در فرگرد اول وندیداد، خوارزم گمان کرده اند.