معنی نام دریاچه آرال

کلمه آرالَ در سانسکریت به معنی حلقوی و مدور است و این به وضوح با شکل قدیمی نسبتاً گرد این دریاچه همخوانی دارد. زبان سکاهای این حوالی نزدیکی زیادی با زبان سانسکریت داشته است. الان به خاطر رو به خشکی رفتن این دریاچه آن از شکل حلقوی خود خارج شده است.

دانشمندان شوروی نام آرال را از زبانهای قدیم ترکی به معانی دارای جزایر فراوان و یا دریاچه بیشه زارها گرفته اند. ولی کدام معنی درست است؟

ابن رسته در شرح مسیر رود جیحون، بی آنکه نامی از این دریاچه ببرد، به توصیف آن پرداخته و نوشته است: «رود به دریاچه ای میریزد که محیط آن قریب 80 فرسنگ است و سیاکوه در ساحل غربی آن قرار گرفته و ساحل شرقی آن پوشیده از بیشه های انبوه و متراکم است» (ص 91-92). بر این پایه معنی دریاچه بیشه زارها مرجح است. گرچه اکنون بزرگترین جزیره به نام کوگ آرال (جزیره اصلی) خوانده میشود.

ابن خردادبه، هنگام بحث پیرامون رود جیحون (آمودریا)، یکی از مصبهای آن را «بُحَیْره کردن» (کُرْدَر، کَرْدَر) نوشته است که به احتمال زیاد باید همان دریاچۀ آرال باشد (صص 38 و 173).

نظر به لفظ کوره (محل آبکنده، آبخوست، جزیره) هیئات کَردن (کَر-دان) و کَر-دَر (کَر-دار) و کُر-در (کوره-دار) را می توان محل جزیره واقع در مصب رود معنی نمود. پس نام ترکی دریاچۀ آرال به ترجمه از همین نام خوارزمی به معنی دریاچۀ جزیرۀ واقع در مصب رود عاید شده است و هیئت سانسکریتی این نام صرفا ظاهری است؛ مگر اینکه منظور از مکان گرد و کروی (اورالَ) را جزیره در نظر بگیریم. ابوالغازی بهادرخان که در اوایل سدۀ 11ق/17م می‎زیست و در 1053ق/1643م سمت خانی ناحیۀ آرال را داشته، در جلد 1 صفحه 338 نخستین بار از «جزیرة » آرال به عنوان محلی سخن می گوید که در آنجا آمودریا به دریا می ریزد. لذا در مجموع مفهوم جزیره برای نام این دریاچه مناسب تر می افتد.