در بارۀ نام شهر شیراز

اگر مسجد جامع عتیق شیراز را ساخته شده بر بازماندۀ مهرابه (آتشکدۀ چارتاقی مهری عهد اشکانی) بدانیم، می توان تصور کرد که نام شیراز به صورت شی- راز (محل رازهای آئینهای دینی) از نام آن گرفته شده بوده است. نامهای مشابه کهن تیرازیش و شیریکوم که با شیراز مقایسه شده اند می توانند مربوط به قصر ابونصر و شهرک (دشتک) باشند:

باورهای مردم شیراز در بارۀ مسجد جامع عتیق شیراز

۱. مردم شیراز بر این باور هستند که در زیر خدایخانه اژدهای خفته (عصای موسی) وجود داشته ‌است.(عام)

۲. بر این باور هستند که قبله قبل از تغییر به این سمت بوده و به این مسجد، مسجدالاقصی نیز می‌گویند.(خاص)

۳. این مسجد تغییر کاربری داده شده و ابتدا آتشخانه بوده‌است.(خاص)

۴. عیسی در این مسجد به همراه میکائیل و اسرافیل نزول کرده‌است. (خاص)

کاوش‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد که بنای این مسجد بر روی عبادتگاه قدیمی قرار گرفته‌است؛ اما به علت محدودیت در کاوش‌ها، مشخص نیست که این عبادتگاه دقیقاً متعلق به کدام دوره است؛ اما این واضح است که طرح مسجد جامع عتیق از الگویی ماقبل خود بهره برده است.

اینجا بعداً به صورت محل آموزش مناسک حج در آمده بوده است، چون گفته شده است: در زمان‌های بسیار قدیم که سفر حج توسط کاروان انجام میشد و حجاج حدود دو ماه در راه بودند امکان ارسال روحانی همواره موجود نبود و به دلیل پیچیدگی مراحل حج از مسجد عتیق به عنوان مسجد الحرام و خدایخانه به عنوان کعبه استفاده میشد تا آموزش کامل و عملی به حجاج داده شود.

قصبۀ شیراز عجب‌شیر هم به عنوان مرکز برگزاری مراسم مذهبی ماه محرم، مشهور است.