سه‌شنبه، شهریور ۱۳، ۱۳۹۷

تفسیر اصطلاح دار آمل شاهنامه (از زبان زال-سام)

مرا گفت بر دارِ آمل کنی / سَزاتر که آهنگ کاول کنی
بنا به قرائت پراشک محقق چک از روی یک کتیبه آشوری که به صورت سؤال از هاتف است "خشتریتی و مادهای فراری همراه وی از مقابل اسرحدون از شهر سیلخازی (تپه سیلک) و کارکاشی (کاشان) به شهر آمل فرار کرده و آنجا حصار مادی نیرومندی ساخته بودند و در کتیبه سؤال شده آیا لشکرکشی به رهبری رئیس رئیسان شانابوشو برای مذاکره و تسلیم مخالفان (به رهبری خشثریتی) بدان شهر (در آن سوی درۀ آندیا= سفلای قیزیل اوزن) بفرستند یا نه؟"
شانابوشو در آغاز حکومت آشوربانیپال مقام رئیس رئیسان را داشت. آشوریان ماجرا را مسکوت گذاشته اند و دیاکونوف معتقد است در مجموع قیام خشثریتی با موفقیت همراه بوده است چون بعد از آن آشوریان به متصرفات مادها حمله نکرده اند. تصور من این است که نبرد گرشاسب کنار دریای فراخکرت و هفت خوان رستم در مازندران بیان همین واقعه پیروزی مادها و آماردان بر آشوریان در پای حصار حصین شهر آمل و نخستین پیروزی ایرانیان مادی و آماردی بر آشوریان است. در حالی که در آنجا مادها ابتدا به محاصره آشوریان افتاده بوده اند و به یاری آماردان از این واقعه پیروزمند در آمده اند. نام اصلی قهرمان آماردی عهد مادها آترادات پیشوای آماردان بوده است. در مجموع یعنی دار آمل در اینجا به معنی حصار و سپر دفاعی و حامی شهر آمل است که به مخمصه افتادن ایرانیان مادی در آن جا ضرب المثل شده بوده است:
ढाल n. DhAla (dAra) shield
شکل سنسکریتی ذال (دار) در معنی حامی یاد آور نام ثریته (حامی) و خود زال است.
شاهنامه تحت عنوان هفت خوان رستم در مازندران و در اوستا تحت عنوان کشتار غولان و دیوان توسط گرشاسب در کنار دریای فراخکرت با اهمیت زیاد از این واقعه صحبت کرده اند. کتابهای پهلوی هم میگویند آسمان پیمایی کیکاووس (خشثریتی) با عقابانش از بالای ارزیفیه (کرکس) و البرز با شکست مواجه شد و وی در شهر آمل فرود آمد به محاصره دیوان افتاد و رستم دستان وی را نجات داد.
کاول به معنی شهر شکاف کوهستان در اینجا می تواند شهر رویان (منطقۀ روی کوه) باشد که حاکم دره قیزیل اوزن یعنی مامیتی آرشو مادی (منوچهر روایات ملی و آرش کمانگیر روایات ملی) هنگام آمدن آشوریان متحدان اسکیتان (تورانیان) به مازندران به قله مسطح آن پناه برده بود. ابوالفدا گفته است شهر رویان که آنرا شارستان نیز گویند (و آرش کمانگیر تیر خود را از آنجا انداخت) بر قله کوهی که مشرف بر معبری کوهستانی است، قرار دارد. لذا شانابوشو به سبب این موانع طبیعی آن، آنجا را رها کرده و به سوی آمل روانه شده بود. نام مامیتی آرشو را می توان به معنی بی نهایت دور تیرانداز یا بسیار دقیق تیرانداز معنی کرد.

هیچ نظری موجود نیست: