ریشۀ نامهای تاجیک و دری

ریشۀ این نامها به دادیک-دایی (به معانی دارندگان گیاه دارویی و عادل و خیّر) و دروپیک-دربیک (دارندگان خوراک گیاهی و دارویی) در خبر هرودوت پدر علم تاریخ میرسد که تا به حال به طور اساسی مورد توجه محققان تاریخ قرار نگرفته است. از بررسی منابع یونانی مربوط به حمله اسکندر مقدونی به سرزمین تاجیکان به وضوح معلوم میگردد که در باب نام دروپیک (دربیک، دری یعنی دارندگان خوراک گیاهی و دارویی) منظور از خوراک گیاهی همانا اسپست (= غذای اسب، یونجه) است که برای تغذیۀ اسبان و دامها مورد استفاده قرار میگرفته است. نگارنده قبلاً با توجه به عنوان سکائیان پارسی دربیکی یعنی برگ هئومه (در واقع به معنی دارندگان علوفه نیک= یونجه) نام دروپیکیان (دربیکان، دری ها) را صرفاً به معنی دارندگان گیاه دارویی شراب هئومه در نظر میگرفتم که اکنون آن نظر را با تعمیم تقدیس گیاهان دارویی و علوفه ای نزد ایشان اصلاح می نمایم.
در فرهنگنامه ویکیپدیای فارسی بدون مراجعه به منابع ایران باستان در باره منشأ نام تاجیک به ایهام و ابهام چنین بیان شده است: "خاستگاه واژهٔ تاجیک نامعلوم است. شرح و بیان معنای این واژه تاریخی در چند مقالۀ علمی تحلیل و بررسی شده‌است. در اینجا دیدگاه‌های چند تن از دانشمندان به طور فشرده در مورد تاریخ واژهٔ «تاجیک» درج شده‌است:
• تاجیک نام قبایل «داها» بوده، پارت‌ها و اشکانیان «دئی»، «تاجیک» و «دجیک» خوانده می‌شدند.
• تاجیک نامی است که ترکها بر ایرانیان نهادند. از آنجا که ایرانیان پارسی کلاهی تاج مانند بر سر مینهادند.
• تاجیک از «تای» است و همریشه با کلمه یونانی «تگاس» به معنای پیشوا و «ددیک».
• تاجیک از ریشه «تژی» در زبان سکایی است.
• تاجیک همریشه‌است با نام مردم ایرانی «تات».[۱۵] (رد شده)
• تاجیک صفت منسوب است از واژه «تاج»، نام یک قبیله.
• تاجیک به معنی آریایی و پاک و نجیب و اصیل‌زاده و میهمان‌نواز[۱۵]
• تاجیک صفت منسوب است از نام قبیله عربی «طای». (رد شده)
• تاجیک صورت دیگری از «تازیک» و «تاژیک» به معنای «عرب» است. (رد شده)"
در باره معنی دری هم بدون در نظر گرفتن ارتباط آن با اصل دروپیک و دربیک مطابق ویکیپدیا این برداشت قدیمی مصطلح است که "گویش فارسی درباری یا دری همانطور که از نامش بر می آید بیشتر در دربار پادشاهان ساسانی بکار می رفت."
اما درست و اصل آن، این است که زبان دری (دربیکی) زبان ساسانیان هم بوده است چه مطابق منابع بیزانسی و چینی ساسانیان خود از سکائیان دربیکی سمت تاجیکستان بوده اند که در حمله سکاها و یوئه چی ها به سمت هندوستان شرکت داشته اند و از آن جا به سمت فارس کوچ نموده اند. یعنی کلمه دری بر خلاف تصور بسیار شایع ربطی با کلمه دربار نداشته و در اساس نام زبان تاجیکان (دربیکان) بوده و از کلمات دربیک و دروپیک اخذ شده است. به نظر می رسد خود نام ساسان از همین ریشه اسپست (اسپس، سپس، سوَس) گرفته شده است. یعنی آن بر خلاف تصور شایع صرفاً نام نیای قبیله ای ساسانیان بوده است؛ ساسانیانی که مطابق منابع بیزانسی و چینی شاخه ای از سکائیان پارسی دروپیکی (دربیکی، دری) بوده اند. مسلم به نظر می رسد که کلمۀ عربی سفسفه (یونجه) از همین ریشۀ واژۀ ایرانی سپس (سوَس یعنی اسپست، یونجه) مأخوذ می باشد؛ همانطور که نام عربی دیگر یونجه یعنی فسفسه به واسطۀ نام سُریانی پسپستا (غذای اسپست) از واژۀ ایرانی اسپست (خوراک اسپ) گرفته شده است.
هرودوت در شمار قبایل بزرگ چادرنشین پارسی از دو قبیله به اسامی دروپیکیان (دربیکان) و دایی ها (دادیکان، تاجیکان) نام می برد که از توضیحات یونانیان زمان اسکندر و کتسیاس معلوم میشود که دروپیکیان در تاجیکستان و نواحی شمالی افغانستان می زیسته اند و دادیکان بین ایشان و گدروسیا (بلوچستان پاکستان و ایران) سکنی داشته اند و پراکندگی جغرافیایی و نحوه معیشت این دو قوم بزرگ همزبان و فرهنگ را از هم جدا می نموده است. هرودوت در شمار سپاهیان خشایارشا از این دو قوم به ترتیب تحت اسامی سکائیان برگ هئومه (آمیرگه) و دادیکان اسم برده است.
کتسیاس در اخبار مربوط به سپیتاک پسر سپیتمه حاکم دربیکان بلخ (که هرتسفلد وی را همان زرتشت سپیتمان می داند) دربیکان (دروپیکیان، دری ها) را همان مردم سمت ناحیه بلخ آورده است و این می رساند که نام دربیک (دروپیک، دری) به دایی ها (دادیکان) – لااقل به دایی های شمالی نیز اطلاق میشده است. تشابه بسیار نزدیک نام قبیله آریایی دایی به نام قبیله ترک کهن سواحل شمال شرقی دریای مازندران یعنی داهه در این باب موجب خلط مبحث و خطا گردیده است.
حسن پیرنیا در جلد دوم تاریخ ایران باستان، زیر عنوان اسکندر در آگریاسپ، رُخّج، پارپامیزاد و باختر، از روی منابع یونانی نام مردم دادیک (عادل و بخشنده و خیّر) را تحت نام یونانی اِوِرگِت (خیّر) و نام ایرانی آگریاسپ (نگهدارنده اسبان) را در سمت شمال رُخج (قندهار) و گدروسیا (بلوچستان) چنین معرفی میکند:
" اسکندر پادشاه مقدونی پس از آنکه به کارهای زرنگ (سیستان بعدی) تمشیتی داد و یک نفر والی برای هرات معین کرد، به طرف مردمی راند که موافق نوشته های مورخین یونانی اِوِرگِت (خیّر= دادیک) نام داشت. دیودور گوید (کتاب 17، بند 81): این مردم وقتی معروف به آریماسپ (آرام کننده اسبان، یا دارای اسبان رام) بودند و حالا ایشان را به نام یونانی اورگت (خیّر) نامند. وجه تسمیه از این جاست که کورش در موقع لشکرکشی در صحرایی بی آب و علف دُچار قحطی شد. به طوری که سربازان او یکدیگر را می خوردند. در این وقت این طایفه با سه هزار ارابه که مملو از آذوقه بود، به کمک کورش شتافت و در ازای این همراهی غیر مترقب، کورش این مردم را از دادن مالیات معفو داشت و هدایای زیاد به آنها داده، اسم طایفه را به اورگت (=دادیک) تبدیل کرد. اسکندر هم که بدین محل رسید، مردم با آغوش باز او را پذیرفتند و او هدایای زیاد به آنها داد. اهالی گدروسیا (بلوچستان پاکستان و ایران) نیز -که در همسایگی مردم آریماسپ سکنی دارند – اسکندر را خوب پذیرفتند. این روایت گفته های هرودوت را راجع به لشکرکشی کورش به مشرق ایران، تأیید می کند ولی زمان این کشورگشایی ها محققاً معلوم نیست.
کنت کورث در این باب چنین گوید (کتاب7، بند 3): این مردم را در ابتدا آگریاسپ (نگهدارنده اسبان) می نامیدند. ولی، چون کورش در اینجا به واسطه وفور آذوقه و سخاوت مردم از خطرات قحطی و سرما برست. از این زمان آنها را اِوِرگِت نامیدند...
روایت آریان هم نوشته های دیودور و کنت کورث را تأیید میکند. او گوید (کتاب 3، فصل 9،بند 3) که اسم این مردم در ابتدا آگریاسپ (نگهدارنده اسبان) بود و چون در سفر جنگی کورش بر ضد سکاها به او کمک کردند، از آن زمان به اِوِرگِت (منظور دادیک=بخشنده و عادل) معروف گشتند. بعد مورخ مزبور از این مردم تمجید کرده، گوید که این ها به سایر خارجی ها شبیه نیستند، مانند یونانیها متمدن زندگانی میکنند و با عدالت آشنا هستند. اسکندر به آنها آزادی داد هر قدر زمین می خواهید، انتخاب کنید، ولی آنها زمین کمی انتخاب کردند.
ژوستن هم از مردم اِوِرگِت ذکری کرده است. مطابق تروگ پمپه اسم سابق این مردم آداسپ (خوراک دهنده و نگهدارنده اسبان= دروپیک) بوده است."