مطابقت معنی سنسکریتی همای (قربانی آتش) با ققنوس (آشیان سوز)

در فرهنگ ایرانی همای به معنی اوستایی آن دارای دانش و سنجش خوب آمده است ولی آن در معنی سنسکریتی قربانی آتش مطابق ققنوس میگردد. واژهٔ فارسی هیمه (چوب برای سوزاندن) با آن مرتبط می نماید. واژهٔ هیزوم (ایزوم اوستایی) نیز به معنی سوزاندنی است که از واژهٔ اوستایی و سنسکریتی اید (ایذ، سوختن) است:

होम m. homa burnt-offering

ققنوس واژه ای لاتینی به معنی آشیان سوز است

در جهان اسلام کلمۀ معرب ققنوس را با واژۀ یونانی فوئه نیکس (مرغ فینیقیایی، ارغوانی) سنجیده اند؛ ولی این نام در اساس بر گرفته quequ (سوختن و پختن)+ n[id]us (آشیانه) به معنی آشیان سوز در زبان لاتین است که این معنی خصلت این مرغ اساطیری به شمار رفته است. لابد بر اثر اصطکاک چوبهای خشک لانه پرنده ای چون عقاب در اثر حرکت باد آتشی بر لانه این پرنده افتاده و عامل آن آتش سوزی را خود این پرنده دانسته و اساطیری اش نموده اند.

جالب است در فرهنگنامه های برهان قاطع، غیاث و لطائف و آنندراج نام فارسی ققنوس، آتش زن آمده است.

گفته شده است در میان مصریان، اسطورۀ فوئه نیکس/ققنوس در اصل، اسطورۀ خورشید بوده كه بعد از هر شب دگر بار در سحرگاه طلوع می كند و نام شهر هلیوپولیس در نوشته هردوت نیز باید در همین ارتباط باشد. واژه فنیكس در زبان عبری شامل سه بخش fo-en-ix به معنی یک آتش بزرگ است.