ریشه و معنی سنسکریتی و پهلوی نام یلدا

نظر به اصطلاح تاریخی میلاد مسیح که در اساس به معنی تولد خورشید شکست ناپذیر رومیان (ایزد میثره، مهر) و خورشید مصریان باستان است، واژهٔ یلدا در معنی سریانی آن با میلاد مرتبط است ولی خود کلمهٔ یلدای ایرانی در ایران به معانی زاده شدن ایزد یل (خورشید شکست ناپذیر، ایزد مهر)، همچنین به معنی جشن بوده است. همانطور که اکنون میلاد مسیح می گوییم قبل از آن "میلاد خورشید شکست ناپذیر" (یل-دا) بوده است. به بیان ساده میلاد و یلدای سامی در معنی تولد به تنهایی معنی کافی نمی دهند و نمی گویند تولد چه کسی منظور است ولی یلدای ایرانی به تنهایی معنی کاملی می دهد: "تولد خورشید شکست ناپذیر".

واژهٔ سنسکریتی یاترا (یعنی جشن و قابل تبدیل به یادلا/یلدا) در مورد ریشه و معنی نام یلدا بسیار قابل توجه است (علی القاعده حروف "ت" و "ر" به "د" و "ل" تبدیل شده و جایشان پس و پیش شده است). چون معادل ژرمنی آن یعنی یول هم به معنی جشن است که در ایران صرفاً به صورت جشن غیر مذهبی در آمده است:

यात्रा f. yAtrA festival

اما در مورد مناسبت این جشن، نظر به زاده شدن ایزد مهر (خورشید شکست ناپذیر) در شب طولانی یلدا در غار تاریک و انار، میوهٔ شب یلدای دست ایزد مهر گفتنی است که آن اختصاص به ایزد مهر داشته است و صورت یل- دای ایرانی آن که باعث جا افتادن آن شده، معنی زاده شدن ایزد نبرده (لقب اوستایی ایزد مهر) را می داده است:

گفته میشود بر اساس باورهای ایرانیان باستان، مهر در شبه چله، انقلاب زمستانی یا طولانی ترین شب سال در تاریکترین غار از دل سنگ به دنیا آمد، چوپانان اولین افرادی بودند که او را یافتند. نماد زایش مهر نور و امید و نوسازی طبیعت بود. مردم ایران از قدیم الایام تا به امروز شب چله یا انقلاب زمستانی را جشن می گیرند و منتظر طلوع خورشید می مانند. تولد مسیح به پیروی از آیین مهر در گاهشماری خورشیدی در همان شب است.

نظر به نام ماههای هخامنشی بغ یادیش (یاد ایزد مهر، مهرماه) و انامکَ (بی نام، دی ماه، ماه ایزد) می توان تصور کرد نام دی ماه اختصاص به اهورا مزدا بعد همچنین اختصاص به ایزد مهر شب یلدا داشته است. و به سببی نامعلوم آن نزد پارسیان هخامنشی انامکَ (بی نام) خوانده شده است. دلیل آن می تواند این باشد که ابتدا اهورامزدا نظیر وارونا (سرّی) و یهوه خدایی سرّی به شمار می رفته است.

یلدا در مصر باستان:

در مصر باستان، حدود ۴۰۰۰ سال پیش، جشنی به نام «باز زاییده‌ شدن خورشید» هم‌زمان با شب یلدا برگزار می‌شد، که در آن مصریان به مدت ۱۲ روز به نشانه ماه‌های سال، به جشن و پای‌کوبی می‌پرداختند و پیروزی نور بر تاریکی را گرامی می‌داشتند و در این جشن از ۱۲ برگ نخل به عنوان نماد سال نو استفاده می‌کردند.

جزئیات جشن مصریان در شب یلدا:

زمان برگزاری: این جشن در شب یلدا (طولانی‌ترین شب سال) آغاز می‌شد و ١٢ روز به طول می‌انجامید.

مفهوم: این جشن نماد بازگشت و زایش دوباره خورشید و پیروزی نور بر تاریکی بود.

نمادها:

۱۲ برگ نخل: نماد ۱۲ ماه سال و آغاز سال جدید.

۱۲ روز جشن: نماد ۱۲ ماه سال.