آیا رابطه ای بین زرتشت بلخ و گوتمه بودای بلخ هست یا نیست؟

در خمسه نظامی در داستان رفتن سکندر به ری و از آنجا به خراسان در صفحه 90 می خوانیم:

به بلخ آمد و آتش زردهشت به طوفان شمشیر چون آب کشت بهار در دل افروز در بلخ بود کزو تازه گل را دهن تلخ بود پری پیکرانی در او چون بهار صمنخانه هایی چو خرم بهار درو بیش از اندازه دینار و گنج نهاده به هرگوشه بی دست رنج زده موبدش نعل زرین بر اسب شده نام آن خانه آذرگشسب

گرچه در اینجا نام آتشکده محل زادگاه زرتشت در سمت مراغه به اشتباه به جای آتشکده ونابک بلخ (مزار شریف) در محل فرمانروایی زرتشت قرار داشته، قرار گرفته است. هرتسفلد از روی منابع یونانی و ایرانی کهن معتقد است که "زرتشت سپیتمان همان سپیتاک سپیتمان فرمانروای دربیکان بلخ در قرن ششم قبل میلاد یعنی در عهد کوروش است". از سوی دیگر گوتمه بودا (یعنی سرود دان دانا، از نظر معنی لغوی همان گائوماته)هم که تشت و دندان و جاروب وی در بلخ نگهداری می شده است، در همین قرن ششم میلادی می زیسته است و نام شهر بلخ به سانسکریت به معنی شهر مقدس با نپال در زبان تبتی به معنی سرزمین مقدس که زادگاه گوتمه بودا به شمار می رود، مترادف است. نام معبد بودایی نوبهار بلخ در اساس به معنی دیر ناف و مرکزی است.