معنی نام جمکران

Moh Sen →‎Javad Mofrad با سلام... در خصوص معنی نام جمکران در نوشته ای از شما خواندم که جمکران مترادف با کبته (محل تجمع) یا جمغ ران میباشد... در منطقه دره شهر استان ایلام روستایی به نام چم کلان قرار گرفته و احتمالا رودخانه ای در کنارش به این نام... چم در زبان کردی به معنی رود و کلان به معنای بزرگ است یعنی چم کلان (جم کران) به معنی رود بزرگ میتواند باشد... لبته اگر چم کلان بتواند به جم کران تبدیل شود... خوشحال میشوم نظر شما را در این مورد بدانم...

Javad Mofrad در لغت نامه در باب جمکران می خوانیم:

"از مزارع قدیم قم است و دو آبادی دارد ، یکی گرگابی که آنرا هادی مهدی میگویند و هادی و مهدی دو امام زاده میباشند که در آنجا مدفونند ، و یکی قلعه جمکران که دو قلعه تودرتو بوده است . در این مزرعه سالی پانصد خروار بذر کشته میشود. ملک مرغوبی است وتا قم یک فرسنگ فاصله دارد و بقدر یک فرسنگ هم عرض و طول مزرعه است . (مرآت البلدان ج 4 ص 266). قصبه ای است از دهستان قنوات بخش حومه شهرستان قم واقع در 5هزارگزی جنوب قم . ناحیه ایست واقع در جلگه ، معتدل . دارای دوهزار تن سکنه میباشد. از رودخانه قم مشروب میشود. باغات انار و انجیر دارد. اهالی به کشاورزی و کرباس بافی گذران میکنند. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 1)."

حال بدین نظر هستم: معلوم میشود که قلعه تو در توی جمکران نام خود را به مزرعه داده بوده است. چه جم به معنی همزاد و دوگانه و کَران به معنی ساخته شده است. یعنی دژ تو در تو و دوگانه. باور جمکران از تقدس وجود مقبره مهدی در گرگابی و معانی لفظی ایرانی و عربی جمکران بر خاسته است: چه جمّ در زبان عربی به معنی چاه بسیار پر آب و کَرَّ به معنی رفت و برگشت بوده است. جالب است ابوالحسن یحیی بن عمر علوی از خاندان امام حسین که شیعیان وی اورا مهدی موعود می خوانده اند با چاه مربوط است. چون وی در عهد آغازتولد حسن عسکری در منطقه ای در کوفه به نام شاهی (چاهی) به قتل رسیده بود. ارتباط تلفظ شاهی با چاهی در نامهای یک شاخه رود کارون که شاهور و چاهور خوانده میشود، باقی مانده است.