آتشکدۀ ابراهیم و کعبۀ ابراهیم متعلق به ائا/انکی بوده اند

مطابقت اَپام نپات (ایزد ناف آبها) با اِئا/انکی بابلی (ایزد آبهای ژرف و زمین و خرد)

اپام نپات اساطیر و باورهای هندوایرانی سوای داشتن رُل ایزد آبهای ژرف و ایزد زمین در نقش آفرینندۀ انسانها نیز مطابق ائا/انکی بابلی است. فرق بین اپام نپات با ائا/انکی در سمبل اسب آن است که جایگزین سمبلهای مار و ماهی و بز و سنگپشت ائا/انکی شده است. در ایران دریاچۀ ژرف فرَاسپَ (پُر اسب، شیز، تخت سلیمان) و معبد مکعبی شکل واقع در گودی آتشکدۀ ابراهیم (فرو-بغ فارس) منسوب به وی بوده است. جنبۀ خدایگانی خود ابراهیم (پدر امتهای فراوان)/ابرام (پدرعالی) و کعبه و چاه زمزم آن نیز مربوط به ائا/انکی (خدای مردم و زمین و آبهای ژرف) است.

آپام نپات یا اَپام نپات (آوانویسیapām napāt:) که به نام بُرز ایزد نیز خوانده شده‌است، از ایزدان کهن در اساطیر مردمان هندواروپایی از جمله مردمان آریایی است. آپام نبات در وداها به معنای خدای آب ها آمده و در اوستا با عنوان ایزد ناف آب‌ها از وی یاد شده‌است. او ایزد آب‌های زمینی٬ رودها٬ دریاچه‌ها٬ دریاها و چاه‌هاست. او آب‌ها را پخش می‌کند، نیرومند و بلند بالاست و دارندهٔ اسب تندرو است.

آپام نبات یکی از سه خدای بزرگی است که لقب اهوره داشته و این خود گویای مقام او است. در زامیاد یشت، اپام نبات چون ایزدی بلند بالا و دادرس دادخواهان یاد شده و به او صفت تیز اسب داده شده ‌است. این اسب بر آن است که به فرّه ای که به دریای فراخکرت گریخته، دست یابد. در بندهای ۵۱ و ۵۲ زامیاد یشت می‌خوانیم: فر به دریای فراخکرت جَست، آنگاه اپم نپات تیز اسب بی‌درنگ آن را دریافت. اپم نبات تیز اسب آرزوی داشتن آن نمود: این فرّ دست نیافتنی را من خواهم گرفت، از ته دریای ژرف. [پس] سرور بزرگوار، شهریار شیدور، اپم نبات تیز اسپ را می‌ستائیم، آن دلیر اجابت‌کنندهٔ استغاثه را. و آن کسی را که بشر را بیافرید، که بشر را ساخت و آن ایزد آب، اپام نپات را، که نیکو بشنود هر آن گاه که او را بستایند.

مطابقت هاجر و اسماعیل و ابراهیم با نین خورساگ و نینورتا (اشمون) و ائا/انکی

موضوع سنگ اندازی به سوی شیطان که در مناسک حج صورت میگیرد از این باور بابلی عاید میگردد که رقیب نینورتا (ایزد بنیادهای کامل) دیوی به نام اس شاکو یعنی "کسی که به بازو میزند" به شمار میرفته است. وی شبیه مار هفت سر ظاهر میگشته است. نام اس شاکو می توانست به معنی کسی باشد که باید به سویش سنگ پرتاب کرد. در اساطیر مربوط به نینورتا بر روی سنگهای قابل پرتاب صحرا تأکید شده و گفته میشود: نینورتا ایزد جنگ و کشتزارهای صحرایی و سنگلاخ بقایای دشمنانش را جمع آوری کرده و به حضور مادرش نین خورساگ (الهه سرزمینهای سنگی، حاجر، هاجر) تقدیم میکند. نینورتا (اسماعیل) سرنوشت سنگها را تعیین میکند که دشمنان سابق آساگ (به بازو زننده) بودند.

در رابطه با اسطورۀ قربانی شدن اسماعیل گفتنی است: نینورتا در عنوان اورساگ (جنگاور قهرمان) با نینازو (اشمون، اسماعیل) مشترک بوده است. از اینجا معلوم میگردد اسطورۀ هاجر، اسماعیل و ابراهیم در کعبه و چاه زمزم و قصد قربانی کردن اسماعیل مربوط نین خورساگ (الهۀ سرزمین های سنگی بیابانی) و ائا/انکی (آفریدگار انسان و ایزد آبهای ژرف) بوده است. طبق این باورهای اسطوره ای دینی ایزد ائا/انکی در رابطه با الواح تقدیر فرزند یا فرزند خواندۀ خویش نینورتا (اسماعیل، فرزند نین خورساگ/حاجر) را مغضوب ساخته و او را با لاکپشت شکنجه گر وی در چاهی انداخته بود که سر انجام به وساطت نین منا (الهۀ تاجدار، نین لیل، سارا) توسط ائا/انکی از این مخمصه آزاد میگردد.

مطابق باور دیگر بابلی ها و آشوریها، زندانی جهان زیرین مردوک/ آشّور (خندان= اسحاق) بوده که توسط انشر (خدای تمامی آسمانها) زندانی شده بود و در جشن آکیتو (نوروز) آزاد گشته است. متقابلاً طبق روایات مسلمین: در بیابان آذوقه پایان یافت، تشنگی بر بچه (اسماعیل) چيرگی یافت و هاجر در پی پیدا کردن آبی که عطش فرزند را فرو نشاند، به هر سو دوان گشت و ۷ بار، مسیر صفا تا مروه را پیمود و اصلاً نیافت.

بار پایان از اطراف اسماعیل صدایی شنید و از ترس آنکه حیوانی وحشی بچه را بدرد، سوی وی شتافت، ولی با نهایت خوشحالی متوجه شد که در زیر پای بچه آبی جاری است؛ چشمه ای که بعدها با اسم زمزم شناخته شد. در بعضی منابع، آن آب را، «چاه اسماعیل» هم خوانده اند.

خداوند به ابراهيم دستور داد تا كعبه را بنا كند و از اسماعيل يارى گيرد. به وسيله جبرئيل، سكينه كه باد نيكويى است يا ابرى كه سايه افكنده بود، محدوده بيت را مشخص كرد:« واِذ بَوَّأنا لاِبرهيمَ مَكانَ البَيتِ» (حجّ/ 22، 26) ابراهيم و اسماعيل به ساختن كعبه پرداختند.

اسماعيل سنگ مى آورد و ابراهيم بنا مى كرد. زمان بالا بردن پايه هاى خانه دست به دعا برداشته از خدا خواستند اين عمل را از آنان بپذيرد و آنان را تسليم خود سازد و از نسل آن ها امتى فرمانبردار خدا پديد آورد.

خانۀ کعبه نیز نظیر آتشکدۀ ابراهیم در مکان گود قرار گرفته است: