بررسی معانی سراندیپ و سریلانکا و اسطورهٔ اسلامی آن

(Examination of the meanings of Serandip and Sri Lanka and its Islamic myth)

گفته شده «سرندیپ» نام فارسی یا اردوی سری لانکا است که از واژهٔ سوارنادویپا در زبان سنسکریت و در اصل از زبان تامیل به فارسی راه یافته و به معنی جزیره طلایی است. ولی نام سریلانکا را در سنسکریت می توان به مفهوم جزیرهٔ زیبا گرفت. نام سراندیپ هم به لغت سنسکریت به همین معنی است: در اوستایی و سنسکریت سرنه به معنی زیبا است (نام چشمهٔ سرئین [چشمهٔ ناهید] به معنی چشمهٔ زیباست) و دویپَ در سنسکریت به معنی جزیره است:

सरु adj. saru (sarana) fine

द्वीप m.,n. dvipa island

به نظر می رسد منظور از ساحل امن اساطیر هندو که کشتی مانو (آدم ثانی، نوح) در آن آرام گرفت همین سراندیپ بوده باشد که مطابق روایات اسلامی محل هبوط آدم ابوالبشر است (در اساس منظور آدم ثانی، نوح، مانو بوده است.)

در بسیاری از روایات اسلامی؛ کوه سراَندیب (سیلان یا سری‌لانکا) را در جنوب هندوستان به عنوان محل هبوط و اقامتگاه اولیه آدم ذکر کرده‌اند. در این جزیره، کوهی است که پرتقالیها آن را کوه آدم نامیده‌اند در آن جای پای آدم است. ارتفاع این کوه 7420 پاست و می‌گویند گیاهی که در این جزیره می‌روید از برگهایی است که آدم با خود از بهشت حمل کرد. مسلمانان و مسیحیان و بوداییان به زیارت جای پای آدم که بر روی سنگی بر فراز کوه آدم حک شده، می‌روند. گفته شده منشأ این فکر که محل فرود آدم در جنوب هندوستان بوده، سوای ریشه های آن در اساطیر هند، پندار بعضی از مفسرین است که براساس آنچه در سِفْر پیدایش تورات آمده که در بهشت آدم چهار نهر جریان داشته، که نخستین آن فیشون بوده، فکر کرده‌اند رود فیشون، نهر هند است و بهشت عدن در هندوستان بوده و آدم و حوا پس از خروج از هندوستان به جنوب یعنی جزیره سراندیب (سیلان) هبوط کرده است. اما وقتی باستان‌شناسان خرابه‌های بین‌النهرین را مورد کاوش قرار دادند، دریافتند که بهشت آدم ابوالبشر (آداپا) در بین‌النهرین بوده است. ولی به هر صورت بهشت آدم ثانی (مانو) سراندیپ به شمار رفته است.

حوّای هبوط کرده در جده/عرفات در جایگاه نائله (عطیه)/پاندورا

اعراب «اساف» (اندوه) را به صورت مرد و «نائله» (عطیه) را زنی دانسته‌اند که در سعی صفا و مروه، آنها را استلام می‌کردند. مطابق لغت نامهٔ دهخدا: اساف. [اِ] (اِخ) گویند که صفا و مروة نام مردی و زنی بوده است که در زمان جاهلیت در خانه ٔ کعبه زنا کردند، حق تعالی ایشان را سنگ گردانید. اهل مکه مرد را بر سر کوه صفا و زن را بر سر کوه مروة بردند تا بینندگان را عبرت باشد و آن کوهها بدین نام مشهور شد. بعضی گویند که این نام خود این کوهها راست و نام آن مرد و زن اساف و ناهله (نائله) ۞ بوده است. (نزهة القلوب ج 3 ص 7).

متقابلاً پاندورا (به یونانی: Πανδώρα)، در اسطوره‌های یونان، نخستین زن روی زمین، فرض شده‌است. هفائستوس او را به دستور زئوس از آب و گِل ساخت تا پرومتئوس که با انسان‌ها دوستی می‌کرد را مجازات کند. خدایان به او نعمت‌های فراوانی بخشیدند؛ آفرودیته به او زیبایی بخشید، آپولو موسیقی، هرمس باور دینی و هر خدای المپین دیگری نیز به همین ترتیب هدیه‌ای به پاندورا داد. از این رو در پایان هرمس، نام پاندورا به معنی «تمام نعمت‌ها» را روی او می‌گذارد. پرومتئوس او را از زئوس نپذیرفت. اما برادرش اپیمتئوس (پس اندیش، دریغ خورنده، اساف) او را به همسری برگزید. پاندروا دَرِ جعبه‌ای که گفته شده بود هرگز نگشاید، گشود و مصیبت‌ها بر روی زمین پراکنده شد. تنها، امید، در جعبه باقی‌ماند تا آرام‌بخش بشر باشد.

مکان نزول شیطان - مار در روایات اسلامی

"بر اساس برخی گزارش‌های نه چندان صحیح، شیطان در اندرون ماری پنهان شده و به بهشت راه یافت. صرف نظر از پذیرش این موضوع، کتاب‌های تاریخی در مورد منطقه فرود شیطان و مار گزارش‌هایی داده‌اند که با وجود تفاوت‌های فاحشی در میان این گزارش‌ها، برخی از آنها به داستان‌سرایی نزدیک‌تر است. به هر حال برخی می‌گویند ابلیس در «میسان»، (بیسان) .... و مار در «اصبهان» فرود آمدند؛ اما برخی نیز گفته‌اند که ابلیس بر ساحل دریاى «ایله» و یا جده فرود آمد و مار در صحرا، مدینه، و یا اصفهان فرود آمد!"

سبب این گفته که مار در اصفهان هبوط کرده است، وجود معبد کهن ماربین آن و پرستش ایزد اژدهاوش سومری نین گیرسو در ناحیهٔ باستانی سیماشکی (سمیروم- اصفهان) بوده است.