محل کشور مهرانو و معنی آن

در کتیبه های آشوری سمت جنوب غربی دریاچۀ ارومیه یعنی ناحیه ارومیه را به نام کشور مهری یا مهرانو (مخرانو) خوانده اند. معنی آن چه می تواند باشد؟ با کمی تفحص به مه-رانو (یعنی محل مربوط به ایزد ماه) می رسیم. چه مطابق تاریخ ماد تألیف دیاکونوف اینجا "محل مردم هوریانی بوده است" که نامشان در کتاب قومهای کهن رقیه بهزادی در زبان مردمان بین قفقاز و بین النهرین به صور هور و اور معنی "ماه" آمده است. بنابراین خود نام شهر ارومیه (اورمیاته باستانی یا همان اور-مئثه) به معنی جایگاه مردم ماهپرست بوده است. از آنجاییکه مقرهای حکومت ماننایان در همین حوالی شهر ارومیه قرار داشته اند لذا خود نام سرزمین ماننا هم از ریشه مان یا مانگ کُردی به معنی "سرزمین ماه" بوده است. از سوی دیگر در اوستا و کتب پهلوی از ناحیه ای به نام گذرگاه خشتروسئوکَ (گذرگاه "سرزمین نور ضعیف= ماه") در همسایگی ایرانویج (شهرستان مراغۀ کوه سهند) اسم برده شده است که مطابق با ناحیه سئوک بلوک (مهاباد) است. نام بخش قدیمی مهاباد یعنی سیسه هم در کُردی مترادف با سئوکَ به معنی بسیار روشن است. ولی خود سیسه را می توان مرکب از سی (گسترده) و ساو (شن و سنگ) گرفت در این صورت سابلاخ (تلفظ محلی نام مهاباد) ترجمه آن بوده است. یعنی پسوند لاخ جایگزین پیشوند کهن ایرانی سی (گسترده) شده است.

اما به نظر نمی رسد نام سوران (سُورا-ن) به معنی مردم غارنشین (=اسگرتی) ربطی با نام ماننا و خشترو سئوکَ داشته باشد .

نینوس در معنی هم فاتح نینوا و هم فاتح بلخ می تواند صرفاً کوروش باشد، سمیرامیش تاریخی صرفاً دو نبرد با مینوآ پادشاه اورارتویی داشته است و از مرز ماننا و ماد دورتر نرفته است. در خبر کتسیاس نام مینوآ در رابطه با سمیرامیس به صورت مینونس آمده است. کتسیاس همه روایات معروف مربوط به فاتحین داخلی و خارجی نینوا را تحت نام نینوس یکی کرده و تحت نام واحد نینوس بیان کرده است. یکی از این فاتحان نینوا خود شمشی اداد بود که آن جا از دست برادرش آشور آدنین پال گرفت و سپس تا دریای بر آمدن خورشید (مازندران) لشکر کشید. در بررسی این روایات در رابطه با ماد و بلخ رد پای کوروش و کیاخسار به وضوح مشهود است. در مقاله ای که چند سال پیش در این باره داشتم، بدین نکات اشاره کرده ام. نام شوهر سمیرامیس را استاد پورداود رمان نیراری آورده ولی بیشتر منابع آن را شمشی اداد پنجم آورده اند. احتمالاً خوانش این نام در عهد استاد پورداود سهو داشته است.

در سایت فرمانداری مهاباد گفته شده است که کتیبه ای از مینوآ تا حدود یک قرن پیش در ناحیه مهاباد وجود داشته است. در این رابطه موضوع مطابقت سمیرامیس با شمّور-آمات ملکۀ آشور جلب توجه می نماید: برخی به درستی سمیرامیس را "شمّور-آمات" همسر شمشی ادد پنجم، پادشاه آشور در سال‌های ۸۲۴ تا ۸۱۱ قبل از میلاد مسیح می دانند. چون گفته شده است "سمیرامیس ابتدا با "مینونس" یکی از ژنرال‌های نینوس (فرمانروای نینوا)، ازدواج می‌کند". و این نام مینونس به وضوح یاد آور رقیب اورارتویی آشوریان در آن عهد یعنی مینوآ است. گفته میشود سمیرامیس و پسرش آدادنیراری سوم دو بار در ماننا با سپاهیان مینوآ جنگیده اند.

مطابقت نام و نشان سگارتیان ماد با ستروخاتیان

دیاکونوف در تاریخ ماد نام قبیله مادی ستروخاتیان را به معنی آنانکه محکم سخن می گویند٬ آورده است. ولی جزء دوم این نام در واقع اوخت (وخت) به معنی گفتن نیست٬ بلکه خت (کت) یعنی جا است. یعنی آنانکه دارای خانه های محکم و سنگی هستند. و این مطابق با نام و نشان قبایل کوچ نشین ساگارتیان (غارنشینان٬ سنگ کنان) است که در مناطق کردنشین سکنی داشته اند و بعدا کُرمانج یعنی خانه سنگی و سوران (سووران٬غارنشین) نامیده شده اند.

در مورد نینوس (در مقام کوروش)، آمیتیس (آمیتیدا) مادر سپیتاک حاکم دربیکان بلخ و همسر مسّن کوروش را با سمیرامیس (سمورامت، سمیرامید) و سپیتمه مغ مینوی (شوهر سابق آمیتیس و جانشین آستیاگ) را با مینونس (طبق اسطوره همسر سابق سمیرامیس، در واقع معاند او مینوآی اورارتویی) معادل گرفته اند. لابد پای آمیتیس (سمیرامیس سمت بلخ) با کوروش و سپیتاک (فاتحین بلخ) به ناحیه بلخ کشیده شده است. یعنی سمیرامیسی که به تسخیر بلخ رفته همانا مادر سپیتاک سپیتمان (زرتشت تاریخی) بوده است.

به نظر می رسد آمیتیس (آمیتدا، یعنی بی اندازه دانا= معادل نام مایا مادر بودا) در آغاز نامش عنوانی نظیر سارَ (سرور) را با خود داشته است که نام وی را بسیار شبیه سمیرامیس (سمورامت) می ساخته است. معنی نام سمیرامیس به تحقیق روشن نشده است و برای آن معانی دارنده نام بسیار بلند و معروف و آسمانی، زن بور(سمو-رامو-ت اکدی)، هدیه دریا و دوستدار کبوتران را آورده اند که به آخرین معنی در اسطوره خبر کتسیاس هم به صورت پرورش یافتن وی با کبوتران اشاره شده است.این احتمال هم وجود دارد که این لقب و نام مشترک ایشان و به معنی زن بور بوده است.