محل شهرهای باستانی گزنا و جزنق در شهرستان مراغه

یاقوت حموی در ماده جزنق (محل منسوب به جنگجویان) می نویسد که "این شهر در آذربایجان نزدیک مراغه واقع است و در آنجا آثار ابنیۀ پادشاهان قدیم ایران و ویرانۀ یک آتشکده موجود است."

نگارنده از کودکی مکان این شهر ویران شده و آتشکده این شهر را که کایین گبه (معبد اسب شاهی یا محل زمزمه سرودهای دینی) را که نام دیگر آتشکده آذرگشنسب قدیمی است، خبر دار بوده ام. دشت پای آن معبد نام کاراجیک (جایگاه جنگجویان) و روستای کوچک واقع در آن علمدار نامیده میشود.

امَا یاقوت در بارۀ شهر دیگری در ناحیۀ مراغه به نام گزن (محل جنگجویان) که نام مشابه و مترادفی با جزنق (گزنگ) دارد، می نویسد: " این شهر کوچک در شش فرسخی مراغه واقع است و در آنجا یک پرستشگاه و یک آتشکده قدیمی که بنای آن به کیخسرو منسوب است، دیده میشود."

مسلم به نظر میرسد شهرک خراجی (علی القاعده صورتی از کاراجی= محل جنگجویان) واقع در سی کیلومتری جنوب شرقی مراغه همین شهر گزن و دو روستای قاطر گُتورَن علیا و سفلی در کنار خراجی، محل آن معبد و آتشکده آنجا بوده اند چه نام این روستاها به شکل گاتو-کت-ران به معنی محل سرای سرودهای دینی کهن است. نگارنده قبلاَ به سهو این گزن (پادگان نظامی) را با شهرک لیلان (نیلان) واقع در ۴۴ کیلومتری جنوب مراغه مطابق دانسته بودم.

دو گزن کهن معروف دیگر ولایت مراغه شیز (تخت سلیمان) و نیلان (منطقه پایینی، لیلان) بوده اند. شهر گنجک (شیز) به صراحت گزن/گزَ و گزک (محل جنگجویان) نیز نامیده شده است. استاد پورداود در جلد دوم یسنا صحبت از لشکرکشی هراکلیوس به سمت نواحی گنجک (شیز) می نویسد که "سپاه وی در سمت مشرق آنجا به شهری به نام تبرمایس (کمان و هلال ماه) رسیدند و آتشکده آنجا را نیز سوخته از میان بردند."

شهر تبرمایس (کمان/هلال ماه) به وضوح با شهرک ماه نشان کنونی در غرب شهرستان زنجان مطابقت می نماید.