باتراکاتاش ( BATRAKATAŠ) نام کدام مکان تاریخی است؟

Ehsan Amini

براساس متون موجود در الواح عیلامی که مربوط به مستحکم سازی تخت جمشید بود و در تخت جمشید یافت شده است این نام ظاهرا نام همان پاسارگاد است که شکل های مختلف این نام را در زبان پارسی باستان و عیلامی در زیر می بینیم:

هجاهای متفاوت از نام فوق در لوح های متفاوت عیلامی:

باتراکاتاش (h.bat-ra-qa-taš)

بایشراکاتا (h.ba-iš-ra-qa-da)

بایشسیرکاتا (h.ba-iš-sir-qa-da)

این مدل های زبانی به همان مدل پارسی باستان Pāθra-gadā یا پاثراگادا اشاره دارد که در بالا تفسیرهای اتیمولوژی (ریشه شناسی زبانی) متفاوتی از آن شده است.

اتیمولوژی (ریشه شناسی زبانی):

در زبان سانسکریت وِدایی "پاجرا" (pajrá) به معنای "مستحکم ، قوی و تنومند" است درصورتیکه در زبان پارسی کهن واژه "پاثرا یا پاترا(pāθra) " به معنای حفاظت و نگهداری می باشد و می توانند با هم مرتبط باشند و واژه "گادا یا گده (gadā)" در پارسی باستان به معنای باشگاه یا مکانی برای انجام عملی خاص است، در این صورت واژه پاتراگادا بصورت "مکانی برای محافظت" معنی می شود اما در پارسی باستان واژه ای داریم با نام "کاتا یاKata" که معنای این واژه "خانه" است پس اگر "گادا" را با "کاتا" یکی بدانیم می توان پاثراگادا را "خانه ایمن یا خانه امن" و یا "خانه محافظت" معنی کرد که مورد دوم بسیار نزدیک تر و درست تر است.

جزئیات بیشتر از این مکان:

این نام بسیار شبیه به همان پاسارگاد پایتخت کوروش بزرگ هخامنشی است، براساس لوح های عیلامی به دو نام و یا محل در باتراکاتاس اشاره می شود که خزانه پادشاهی و انبارهای پادشاهی بوده اند، همچنین در این الواح به مکان یک روحانی که برای انجام قربانی الهی جیره با پاداش دریافت کرده بود اشاره شده است، این جیره غذایی جو بوده که از مکانی با نام هاداراش (Ha-da-ráš) و همچنین شراب از مکان هایی با نام هاینداراتیش (Ha-in-da-ra-ti iš) و راشانویزا یا (Ra-šá-nu-iz-za) و تیرایزیش (Ti-ra-iz-zí-iš) که به نظر می رسد همان شیراز باشد برای وی فرستاده شده بود.

I. Gershevitch, “Iranian Nouns and Names in Elamite Garb”, TPS, 1969 [1970], pp. 165-200

R. T. Hallock, Persepolis Fortification Tablets, Chicago, 1969.

W. Hinz, Altiranisches Sprachgut der Nebenüberlieferungen, Wiesbaden, 1975.

Iranica encyclopedia

Javad Mofrad

معنی خانه نیرومند و مستحکم و امن که برای باتراکاتاس ذکر شد آن را مطابق استخر (به اوستایی یعنی محکم و استوار و قوی) نشان میدهد. ظاهرا نام قدیمی استخر شناسایی نشده است.

آن چهار نام دیگر یعنی هادرَش (محل دینی)، هایندراتیش (محل پست)، راشانویزا (محل میوه خوشمزه/خرما)، تیرایزیش (محل آسیب رسان سریع) به ظاهر یاد آور فراشبند، خورموج، بندر بوشهر و شیراز هستند، نظر شخصی من این است شیراز همان شیراکوم منابع عیلامی و پرسپولیس منابع یونانی بوده است. تخت جمشید نه خود شهر پرسپولیس بلکه قصر های پادشاهی شهر پرسپولیس بوده است. در مجموع حال بدین نتیجه قابل توجه می رسم که چهار نام تیرایزیش (محل آسیب رسان سریع/پلنگ)، شهر پارسه (شهر منسوب به پلنگ)، شیراکوم منابع عیلامی (محل منسوب به درنده پر جست و خیز/پلنگ) و شیراز (محل منسوب به درنده سریع/پلنگ) جملگی نامهای شهر شیراز بوده اند.