معنی نام عِراق

عراق را با اوروک (اِرِخ تورات= سرزمین در امتداد ساحل رودخانه) سنجیده اند و erāqu در اکدی به معنی سبز و معنی عامیانه عربی آن هم اشاره به جلگه حاصلخیزی و سر سبز ساحل رودخانه دجله دارند. نام سواد (سرزمین سیاه رنگ) آن هم اشاره به جلگه آبرفتی است.

اما برداشت ایرانی از این نام چیز دیگری میگوید: ۱- توسفون یا تیسفون به صورت توَ-سپه (سپس)-ون یعنی محل محافظتی نیرومند متضمن مفهومی منطقی است. بر اساس اینکه چینی ها سرزمین عراق امروزی را تیائوجی (به ظاهر یعنی جایگاه نیرومند) می گفتند و این لابد هیئتی از نام تیسفون (یعنی جایگاه محافظتی نیرومند) است، لذا نام عراق از همان کلمه هَراک (اراک) ایرانی به معنی محل نگهبانی (اَرگ) گرفته شده است. کو[ت] که گاهی به اول تیسفون اضافه شده است در سانسکریت و فارسی به معانی بخش و محله و نیز به معنی دژ است. نام باستانی اوروک سرزمین عراق را می توان به معنی سرزمین محروسه و محل نگهبانی گرفت یعنی نام ایرانی اراک می تواند از ترجمه اوروک عاید شده باشد.

۲- ایرا-اَک در سانسکریت به معنی سرزمین پر پیچ و خم است: इरा irA f. earth و ak= پر پیچ و خم. کتابهای پهلوی در توصیف وهرود (فرات) و ارنگ (دجله) مسیر این دو رودخانه در سرزمین عراق را پر پیچ و خم توصیف کرده اند. بر این اساس خود ایران همچنین معنی سرزمین و میهن را می داده است.

۳- استاد پورداود نام اوستایی خود رود دجله یعنی اَرَنگ (تند و سیلابی) را به صورت اَرَک نیز آورده است. صورت ایرانی دیگر نام دجله یعنی اروند (تند و تیز= تیگریس) هم از همین ریشۀ "اَر" (تاختن، تازیدن، سریع، تند) است. این معنی با نام بین النهرین همخوانی دارد.

۴- اگر دو نام خوارزم (خوار-زم) و افریغ (اپر-یگ) در نام سلسله خوارزمی آل افریغون را به معنی سرزمین پست و پایینی بگیریم و آنها را مترادف با اِراک، در این صورت واژۀ اِراک منتسب به آل افریغون به معنی سرزمین پایینی خواهد بود. اِر پهلوی و اَاورَ اوستایی به معنی پایینی هستند. لذا صورت ظاهر نام اوروک می توانست در نزد ایرانیان به اِراک یعنی سرزمین پایینی ترجمه گردد.