ریشه لاتینی محتمل یلدا و معنی سده و چله

اصل یلدا را میشود برگرفته از یویال دِی لاتین یعنی روز شادی خدای روشنایی (ژوپیتر) گرفت. بدین ترتیب عید یول اروپایی ها و جشن شب یلدای ایرانی به هم میرسند. شب چلّه نامیده شدن آن اشاره به شدت و طول تاریکی این شب است. به نظر می رسد ریشه واژۀ چیلّه (چلّه) همان سده اوستایی (زیان، چپاول، حمله [شدت حمله سرما]) بوده باشد. چه حد واسط آنها به صورت آذری سیلّه (سیلی) باقی مانده است. ذ/د اوستایی به "ل" قابل تبدیل بوده و تبدیل حرف "س" به "چ" هم در فارسی اتفاق می افتد: خروس= خروچ. سریش = چریش. سبک = چابک.

فکر میکنم چلّه با این کلمه سانسکریتی به معنی شدت مربوط بوده باشد. اوچّریه که می توانست تبدیل به اوچّلیه و چلّه گردد:उच्छ्रय ucchraya m. intensity

مهرداد بهار نام سده را به معنی اوستایی آن پیدایی و آشکار شدن گرفته است. ولی سده در اوستایی و سانسکریت معانی زیان و ضرر و ازدحام و ویرانی و یورش کردن هم دارد. بر این پایه جشن آتش سده نظیر آتش چهارشنبه سوری برای رفع نحوست، در این مورد رفع نحوست شدت و ازدحام سرما بوده است. در وسط دو چلّه قرار گرفتن جشن سده هم مؤید همین معنی شدت و کشیدگی سرمای سده است. चल cala m. shoot