سه‌شنبه، شهریور ۱۶، ۱۳۸۹

معنی لفظی نامهای کهن ماکو محل واقع در شکاف کوهستان است

در فصلنامه ارمنی پیمان در معرفی کتاب سیری در تاریخ ماکو، نوشته ادوراد هاروتونیان می خوانیم : "در مورد قلعه قپان یا قابان، مینورسکی احتمال داده است که معنی آن خوک وحشی یا گراز (به ترکی) باشد و سنگ نوشتهٔ منطوم یادبود اشغال قلعه و تخریب آن به سال1052 ق (1642م) را در رسالهٔ خود آورده است. نویسندهٔ تاریخ ماکو با اشاره به متون ارمنی و فارسی، تاریخچهٔ قلعه را خیلی پیشتر از ورود ترکان به آذربایجان می داند و می نویسد: ‹‹نخستین دسته های ترک در 411 ق در زمان حکومت وهسودان، وارد آذربایجان شدند و حتی در سال 446 ق طغرل بیک وارد آذربایجان شد. مردم آن سامان در زمان او و طول حکومت سلجوقیان به زبان آذری (از لهجه های فارسی) سخن می گفتند و زبان ترکی هنوز رواج پیدا نکرده بود››. نویسنده به شهری به نام قپان یا قابان (کاپان) در ارمنستان اشاره می کند و می افزاید که قابان در زبان ارمنی به معنی جایی است که ‹‹بسته باشد و غیر قابل عبور یا محل صعب العبور مابین کوه ها باشد›› و نتیجه می گیرد که با توجه به چندین سده حکومت ارمنیان در ماکو، گابان واژه ای ارمنی است و قلعه از ادوار بسیار کهن وجود داشته است."
در تأیید وجه اشتقاق فوق باید اضافه شود که نام قلعه قپان در زبان کُردی نیز به معنی دژ و اقع در کمینگاه است. نامهای شاوارشان (به شکل شاو- ور-شان) و خود ماکوی (به شکل میغ- اویه) به ترتیب به معانی دژ واقع در دره تنگ و محل واقع در شکاف کوهستان است. اما نام کهن دیگر آنجا یعنی آرتاز نه بدین معنی بلکه به معنی محل مار مقدس اشاره به قوم کردوخیان (کار- توخی-اوی = جنگاوران مار پرست) دارد که موسی خورنی جای دیگر نام ایشان را ویشپازوننر (اژدها زادگان) به شمار آورده و ساکنین دره های اطراف کوه آرارات (کوه آزاد) معرفی می نماید. این مردم سکایی تبار بوده اند. همان مردمی که هرودوت میگوید الهه مادر را ایشان به صورت نیمه مار-نیمه زن می پرستیده اند. نام رودخانه ماکو یعنی زنگمار (مار –زن) به وضوح اشاره به همین معنی است. اکنون کًردان این نواحی را شپاک می نامند که نامشان در لغت پهلوی به معنی مار است. نگارنده در سمت بین شاهین دژ و میاندواب به گوش خود باورهای مارپرستانه محلی را شنیده بود. آنجا که می گفتند. مارهایی در قایق مرد ماهیگیر رودخانه زرینه رود جمع شده و با احترام به قایقران با ملکه خود بدان سوی رودخانه رهسپار شدند.


نمائی از كوه قيه ماکو بعد از بارندگی

هیچ نظری موجود نیست: