معنی نام عراق

یک پیشنهاد ریشه‌شناختی برای نام عراق، ریشه‌ای ایرانی از زبان پهلوی است که به دیسهٔ «ایراگ» یا «اِراگ» (به پارسی میانه: 𐭠𐭣𐭫𐭠𐭪𐭥، آوانگاری: ērāg) به معنای «سرزمین پست» بوده، [بسنجید با واژه اراک و عراق عجم][۱۷] که از واژه «اِر» یا «ایر» (به پارسی میانه: 𐭠𐭣𐭫، آوانگاری: ēr) به معنای «پایین» و پسوند «ـاگ» (به پارسی میانه: -𐭠𐭪𐭥، آوانگاری: -āg). یک دلیل برای این وجه اشتقاق اطلاق نام عراق بر سرزمین خوارزم (خوار-زم) یعنی سرزمین پست و گود است.

دلیل دیگر: گرچه برخی معنی اکدی عراق را سرزمین سر سبز و حاصلخیز گرفته اند. ولی به نظر می رسد معنی ایرانی سرزمین پایینی را از نام شهر باستانی اوروک که دارای خندقهای عمیق بوده اخذ کرده اند که به صورت اَاوروک در زبان اوستایی به همین معنی پایینی است و اصالت و اولویت دارد. در زبانهای سومری و اکدی نیز گواهی بر این نکته موجود است:

Ur/Base

irk[allu] : [Religion] underworld, hell

allû (1): that (one)

هیئت سومری اوروک یعنی اونوگ هم در اکدی با این معنی مرتبط می نماید:

unqu (2)+ : low-lying country;

متن آرامی بابلی یک کاسه سفالین یافت شده از عهد ساسانی در حفریات محوطه باستانی نیپور، متعلق به متن آرامی سطر ششم این کاسه جادویی که در واقع یک طلسم است و در آن نام ایرگ (ایرک، اوروک، عراق) به کار رفته، به قرار زیر است:

אשׁבעית עליכונ רוחי בבל וערב רוחי אירג ומישׁונ רוחי פרת ודגלת נהרה תדיזעונ ʼšbʻyt ʻlykwn rwḥy bbl wʻrb rwḥy ʼyrg wmyšwn rwḥy prt wdglt nhrh tdyzʻwn

من قسم میدهم بر شما، ارواح بابل و عرب ، ارواح ایرگ و میشان، ارواح رودهای فرات و دجله که خاموش شوید ....