معنی نام مغول (منغول)

معنی نام مغول به تحقیق معلوم نشده است. آنرا آتش جاودانی و دلیر و غیره حدس زده اند. این نظر را هم که تصور می کنم از هر لحاظ مستند تر از آنهاست می توان بدانها اضافه نمود: در زبان مغولی میَنگه- اول (ایل، اولوس) به معنی هزار ایل است. این معنی نام اولاد ایرانی شدۀ ایشان در افغانستان یعنی هزاره جات هم هست:

सहस्र m. sahasra (hazara) thousand

जात n. jAta collection

در رابطه با نام هزاره ها که خواسته اند آن را در نامهای کهن بومی افغانستان، در نام هوساله (اوزاله) بجویند، به نامهای دو شهر آراخوزیا به نامهای هوسینه (محل چمنزاری) و هوساله (اوزالۀ خبر بطلمیوس، محل بلند) در نوشتۀ هیوان نشانگر زائر چینی اشاره میشود که به ترتیب مطابق نامهای غزنین (محل چمنزاری) و قندهار (محل واقع در گردنه، شهر کهنۀ قندهار) هستند و ربطی با نام هزاره جات ندارند:

हयुषा f. hayuSA herb

घास m. ghAsa meadow or pasture grass

उच्च adj. uchcha upper

आलय m. Alaya place कन्धरा m. kandharA neck

آن چه پیشتر راجع به نام و نشان مغولها گفته اند:

مُغول (به مغولی: Монгол، مونگول) قومی از نژاد زرد است که سرزمین مادری آنان مغولستان می‌باشد. جمعیت کنونی مغول‌ها حدود ۱۰ میلیون نفر است که بیشتر در مغولستان (۲٫۷ میلیون)، چین (۵٫۸ میلیون) و روسیه (۱ میلیون) زندگی می‌کنند. البته به دلیل جنگاوری و مهاجرت‌های آنان در سده‌های پیش، ردپای آنان به نقاط مختلف آسیا نظیر ایران و حتی شرق اروپا (به‌ویژه قفقاز شمالی) هم کشیده شده‌است. بیشتر مغولان پیرو آیین‌های بودایی تبتی و شمنیسم هستند و اقلیت‌هایی از آنان مسلمانان سنی مذهب و مسیحی هستند و به زبان مغولی تکلم می‌کنند. بنا به روایت تواریخ کهن ترکی- مغولی جد ترکان «النجه خان» (خان کشورگشا) فرزند ترک بن یافث، دو پسر داشت؛ یکی را تاتار (خیتان، کناری) و دیگری را مغول نامید. از قرن هفتم میلادی همه تشکیل دهندگان سپاه چنگیز را تاتار (کیدان، خیتان، مردم کناری، نیاکان تاتارها و قرقیزان) می نامیدند.

بنا به نظر رمان‌نویس آمریکایی هارولد لمب در کتاب زندگی‌نامهٔ چنگیزخان مغول، در سده‌های اخیر این اشتباه به وجود آمد که ترک‌ها نیز از نژاد مغول هستند. او معتقد است که «چنین نیست، مغول‌ها و ترک‌ها دو قوم کاملاً متفاوت هستند. اما در مغولستان بسیاری از ترک‌ها و مغول‌ها در کنار هم می‌زیستند.» به نظر میرسد تاتارها آمیختۀ مغولان و ترکان بوده اند.

دربارهٔ خاستگاه نخستین مغول‌ها، مطالب و افسانه‌های گوناگونی نوشته شده‌است. برخی از پژوهشگران عقیده دارند که مغول‌های حقیقی از تایگا یا جنگل‌های سیبری آمده‌اند که جایگاه حیوانات خزپوش مانند خرس و کفتار و روباه و سنجاب بوده‌است.

افسانه‌هایی که در بارهٔ نژاد مغولان در «تاریخ سرّی» آمده و در زمان جهانگشایی آنان تنظیم شده‌است، حکایت از آن دارد که نژاد مغولان از یک گرگ نر (توتم هونها/ترکان) و یک گوزن ماده (توتم سکاها) پدید آمده‌ است. دیوید مورگان معتقد است که کشور کنونی مغولستان، خاستگاه نژاد مغول بوده‌است.